“`html
کود آهن یکی از عناصر مهم و مورد نیاز در گیاهان است. این عنصر در تولید کلروفیل که موجب سبز شدن برگ‌ها می‌شود، نقشی کلیدی دارد. به همین دلیل، تولید کلروفیل و سبز بودن برگ‌ها به مقدار زیادی به آهن وابسته است. اهمیت کود آهن به حدی است که کارشناسان تغذیه گیاهی همیشه در تلاش‌اند تا نشانه‌های کمبود این کود را شناسایی کنند و موانع جذب آهن را برطرف سازند.
کاربرد و خصوصیات کود آهن
آهن که جزء اصلی هسته زمین است، یکی از فراوان‌ترین عناصر در کره زمین به شمار می‌آید (حدود 35 درصد). این عنصر همچنین در خورشید و ستاره‌های دیگر هم به مقدار زیاد وجود دارد. اما در سطح زمین، آهن به صورت آزاد پیدا نمی‌شود و بیشتر در ترکیب‌هایی مانند آهن خاکی (آلیاژ شده با 2-3 درصد نیکل) دیده می‌شود. سنگ‌های بازالت در گرینلند و کربن رسوبات در ایالات متحده (میسوری) از منابع آهن هستند. همچنین، در شهاب‌سنگ‌ها نیز مقادیر مختلفی از آهن و نیکل یافت می‌شود.
آهن یکی از اجزای اصلی در صدها ماده معدنی است که با دیگر عناصر ترکیب شده است.
تفاوت های کود آهن شیمیایی و کود آهن طبیعی
کود طبیعی آهن یک ترکیب کاملاً طبیعی است و ماده‌ای که آن را کلات می‌کند نیز طبیعی است. در حالی که در کودهای شیمیایی، ماده کلات کننده یک ترکیب شیمیایی و ساخته دست بشر است. معمولاً ترکیب‌های شیمیایی تاریخ انقضا دارند، اما کود آهن طبیعی عمر طولانی‌تری دارد و همیشه کارایی دارد.
کود طبیعی آهن در برابر اشعه ماورای بنفش خورشید مقاومت می‌کند، در حالی که کود شیمیایی این خاصیت را ندارد و فقط می‌تواند در خاک استفاده شود، نه اینکه مانند کود طبیعی بر روی برگ‌ها پاشیده شود.
بررسی عوامل ایجاد فقر عنصر آهن در گیاهان
کمبود آهن یکی از مشکلات مهم برای گیاهان است و با کم‌رنگ شدن سبز شدن گیاهان خود را نشان می‌دهد. این کمبود از رایج‌ترین مشکلات مرتبط با مواد مغذی ضروری برای گیاه است. برای رفع این مشکل، معمولاً روی برگ‌ها آهن پاشیده می‌شود، که بیشتر مخصوص گیاهانی چون سیب، هلو، گلابی، زردآلو، سورگوم، سبزیجات و گیاهان زینتی است.
یکی از دلایل عمده فقر آهن در گیاهان، وجود بی کربنات زیاد در خاک است. وقتی خاک فشرده می‌شود یا آبیاری زیادی انجام می‌گیرد، میزان دی‌اکسید کربن در خاک بالا می‌رود. وجود آهک در خاک‌های ایران باعث تولید بی کربنات می‌شود که این وضعیت pH خاک را بالا نگه می‌دارد و از جذب آهن جلوگیری می‌کند.
سایر عوامل تشدید کننده فقر آهن
یک دیگر از دلایل عدم جذب آهن، آبیاری با آب چاه‌های عمیق است. این آب‌ها به دلیل داشتن بی کربنات بالا، pH خاک را بالا می‌برند و مانع از جذب آهن می‌شوند. برای مقابله با این مشکل، می‌توان آب را با استفاده از فواره‌ها هوادهی کرد یا pH آب و خاک را با استفاده از اسید سولفوریک کنترل کرد. کود آمونیوم سولفاته نیز می‌تواند به کنترل pH و رفع فقر آهن کمک کند.
بنابراین، یکی از راه‌های مؤثر برای کنترل فقر آهن، استفاده از کود آمونیوم سولفاته است. این کود با داشتن 21 درصد نیتروژن، یکی از بهترین کودهای شیمیایی برای تقویت گیاهان و کنترل pH خاک است. توجه داشته باشید که کنترل pH خاک اثر خوبی بر جذب دیگر ریز مغذی‌ها نیز دارد.
کودهای آهن با عامل کلات کننده شیمیایی مستقیماً بر جذب آهن در خاک تأثیر می‌گذارند، اما اگر از کود آهن با عامل کلات کننده طبیعی مانند هیومیک اسید استفاده کنید، جذب سایر ریز مغذی‌های ضروری نیز آسان‌تر می‌شود. می‌توانید به‌طور همزمان از کود آمونیوم سولفاته نیز استفاده کنید. این کار به حفظ قلیاییت خاک کمک کرده و جذب آهن را بیشتر می‌کند.
کلروز آهن چیست و چه عواملی باعث آن می‌شود؟
کلروز
“““html
زردی برگ‌های گیاه نشان‌دهنده کمبود آهن است که بر بسیاری از گیاهان در یوتا اثر می‌گذارد. علامت اصلی کمبود آهن، کلروز روده‌ای است که در آن برگ زردی با رگه‌های سبز تیره ایجاد می‌شود. در موارد شدید، ممکن است تمام برگ‌ها به زردی یا سفیدی گرایش پیدا کنند و لبه‌های آن‌ها قهوه‌ای و خشک شوند، زیرا سلول‌های گیاهی می‌میرند.
گاهی یک شاخه یا نیمی از درخت دارای کلروتیک است، در حالی که بقیه درخت طبیعی و سالم به نظر می‌رسد. در برخی مناطق، کل پوشش گیاهی ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرد، در حالی که در دیگر مناطق فقط گیاهانی که به شدت آسیب‌پذیر هستند، بیشترین علامت‌ها را از کمبود نشان می‌دهند.
زردی برگ‌ها نشان‌دهنده کمبود کلروفیل است که رنگدانه سبز موجود در گیاهان است و مسئول فرایند تولید قند به نام فتوسنتز است. هر گاه که کلروفیل کاهش یابد، رشد و قدرت گیاه نیز کاهش می‌یابد. همچنین، گیاهان کلروتیک معمولاً میوه‌های کمتری با طعمی تلخ تولید می‌کنند. در موارد شدید، یا اگر کمبود آهن بیش از چند سال ادامه یابد، ممکن است برخی اندام‌ها یا خود گیاهان بمیرند.
دلایل بروز کلروز آهن بسیار پیچیده بوده و به‌خوبی شناخته شده نیست. عواملی مختلف موجودیت آهن در خاک را کنترل می‌کنند و بر شیمی آهن در خاک تأثیر می‌گذارند. کلروز آهن معمولاً در خاک‌های قلیایی (با pH بالاتر از 7.0) و خاک‌هایی که حاوی آهک می‌باشند مشاهده می‌شود؛ این شرایط در یوتا رایج است.
حتی اگر معمولاً آهن فراوانی در این خاک‌ها وجود داشته باشد، pH بالا باعث می‌شود که آهن به صورت جامد باقی بماند و در دسترس ریشه‌های گیاه قرار نگیرد. این آهن به‌طور نامحدود در خاک می‌ماند مگر اینکه شرایط خاک تغییر کند.
کمبود آهن و کلروز به خاطر دماهای خنک و شرایطی که حرکت هوا به خاک را محدود می‌کنند، بدتر می‌شود: مانند استفاده از مالچ پلاستیکی، فشردگی خاک و شرایط اشباع آب. در مواقعی که سطح خاک برداشته شده و به خاک حاوی کلسیم غنی نمایان می‌شود، کلروز بسیار شدیدتر می‌شود. مثالی از این وضعیت می‌تواند خاک‌هایی باشد که در معرض تغییرات در ساخت و سازهای جدید باشند.
گیاهانی که بومی ابعاد برای خاک‌های قلیایی با pH بالا هستند، معمولاً از کمبود آهن رنج نمی‌برند، زیرا در جذب آهن بسیار کارآمدترند یا می‌توانند آهن بیشتری نسبت به گیاهان غیر بومی جذب کنند. متاسفانه، بیشتر گیاهانی که در منظره ما استفاده می‌شوند، غیربومی هستند و بسیاری از درختان چشمه‌انداز ما از مناطقی هستند که pH خاک آن‌ها زیر 6 است. این گونه گیاهان که در خاک‌های با pH بالا رشد می‌کنند، نه تنها ممکن است از کلروز آهن رنج ببرند، بلکه ممکن است به دلیل کمبود دیگر مواد معدنی، به ویژه منگنز، نیز دچار مشکل شوند.
فواید کود آهن در گیاهان
نقش آهن در گیاهان از زمان‌های قدیم مورد توجه کارشناسان گیاه‌شناسی بوده است. امروزه می‌دانیم که هرچند نام آهن در ترکیب کلروفیل گیاه ذکر نمی‌شود، اما نقش آن در ساخت و فرآیند فتوسنتز بسیار مهم است. بنابراین، هرگاه با کاهش کلروفیل مواجه شدید، ممکن است به کمبود آهن فکر کنید.
البته بین کمبود آهن و کمبود منیزیم شباهت‌هایی وجود دارد که بسیاری از این ابهامات با راهنمایی آزمایشگاه‌های خاکشناسی حل می‌شود. همواره کمبود آهن نخستین فرضیه‌ی کارشناسان در مواجهه با کم‌رنگ شدن کلروفیل گیاهان است. در برگ‌های غلات، کمبود آهن موجب ایجاد نوارهایی از رنگ‌های سبز و زرد به صورت متناوب می‌شود.
عوامل موثر بر جذب آهن در خاک
تهویه و ساختار خاک در جذب کود آهن نقش مهمی ایفا می‌کند. ساختارهای متراکم و فشرده بر روی افزایش بی‌کربنات و قلیاییت خاک تأثیر گذار خواهد بود. این شرایط تأثیر منفی بر جذب صحیح آهن دارد. از سوی دیگر، اگر به واسطه استفاده نا‌مناسب از مواد شیمیایی قلیاییت خاک افزایش یابد، باز هم جذب آهن کاهش خواهد یافت. یکی از این عوامل ویران‌گر، فسفات نیترات است که باعث کاهش جذب عنصر آهن می‌گردد.
نحوه استفاده از کودهای شیمیایی آهن کلات‌شده با EDDHA
کودهای شیمیایی آهن کلات‌شده با EDDHA در کشور ما متداول‌تر از دیگر سموم می‌باشند. نکات مهمی در استفاده از این نوع کودها وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.
“`
در ادامه به برخی از مهمترین نکات اشاره می‌کنیم:
نباید سموم شیمیایی کلات شده را روی برگ‌های گیاهان اسپری کرد؛ بهترین روش برای جذب این نوع سموم، استفاده از ریشه گیاهان است.
سموم حاوی فلزات سنگین نباید با کودهای شیمیایی آهن کلات شده EDDHA ترکیب شوند. همچنین این سموم نباید با ترکیبات مسی هم مخلوط شوند.
یک ممنوعیت دیگر، ترکیب کودهای شیمیایی آهن کلات شده EDDHA با کودهای حاوی فسفر است.
حساسیت ترکیب شیمیایی آهن باعث شده تا نکات مهمی درباره استفاده از کود آهن با سایر ترکیبات وجود داشته باشد. اگر این نکات به درستی رعایت شوند، اثرات مثبتی از کود آهن در زمینه ریشه‌زایی و گلدهی خواهیم دید. همچنین عملکرد بهتر سیستم کلروفیل گیاهان را نسبت به تنش‌ها، آفات و بیماری‌ها مقاوم‌تر می‌کند. از نظر فیزیولوژیکی هم این امر به حفظ گیاهان در برابر سرما کمک خواهد کرد.
میزان و زمان مناسب استفاده از کود آهن
یکی از روش‌های درمانی برای گیاهانی که با کمبود آهن مواجه هستند، استفاده از کود آهن به مقدار کافی از طریق اسپری یا تزریق آن به تنه و ساقه گیاه است. از بهترین نوع کود آهن که در کشور ما توصیه می‌شود، کود کلات آهن است که البته قیمت بالایی دارد. کود سولفات آهن نسبت به کلات آهن هزینه کمتری دارد.
همانطور که گفته شد، استفاده از کود آهن در مزارع و زمین‌هایی که دچار کمبود آهن هستند توصیه می‌شود و انواع مختلف این کود توسط متخصصان معرفی و تولید شده است. اما کشاورزان باید از نحوه و مقدار صحیح استفاده از کود آهن آگاه باشند تا بتوانند بهترین نتیجه را از آن بگیرند. در مورد میزان و نحوه مصرف کود آهن، نوع گیاه، نیازهای آن، شرایط رشد و منطقه مورد نظر از جمله عواملی هستند که تاثیرگذارند.
یک تصور نادرست در میان برخی از کشاورزان وجود دارد که می‌پندارند بیشتر کردن مقدار کود آهن برای رفع مشکل کمبود آن موثر است. باید بدانید که مصرف هر نوع کود و ماده غذایی بیش از حد لازم می‌تواند خطرناک باشد. برای مثال، استفاده بیش از حد از کود آهن می‌تواند به شادابی و طراوت گیاه آسیب بزند. هرچند که کود آهن عموماً ضرر چندانی ندارد، اما بهتر است قبل از استفاده از آن درباره نحوه و میزان مناسب مصرف اطلاعات کافی کسب نمایید.
بهترین زمان برای استفاده از کود آهن در فصل‌های بهار و تابستان است. برای مراحل مختلف رشد و همچنین نوع گیاه، توصیه‌های متفاوتی درباره استفاده از کود آهن وجود دارد. به طور کلی، حداکثر مقدار مصرف کود آهن برای هر درخت بالغ 60 گرم است، که این میزان در زمان جوانه‌زنی به 15 گرم کاهش می‌یابد.
برای نهال‌های جوان هم معمولاً 5 تا 10 گرم کود آهن توصیه می‌شود. برای گیاهانی مانند انگور و کیوی، به ازای هر اصله نیاز به 5 تا 15 گرم آهن وجود دارد. اما در محصولات زراعی مقدار این آهن متفاوت است و معمولاً برای هر مترمربع زمین کشاورزی به طور میانگین 2 تا 6 گرم آهن یا یک کیلوگرم کود آهن محلول در 1000 لیتر آب معین شده است. توجه داشته باشید که بهترین زمان برای مصرف کود آهن، قبل از گلدهی درختان است.