“`html
انوکساپارین چیست؟
انوکساپارین دارویی است که برای رقیق کردن خون استفاده می‌شود. این دارو شبیه هپارین است، اما وزن مولکولی آن کمتر است که این موضوع باعث می‌شود ایمنی بیشتری نسبت به هپارین داشته باشد. انوکساپارین به طور معمول در بیمارانی که در بیمارستان بستری هستند تجویز می‌شود تا از بروز آمبولی جلوگیری کند، به ویژه بعد از جراحی تعویض مفصل زانو یا لگن، کمک به کاهش خطر حمله قلبی یا سکته مغزی (به ویژه برای پیشگیری از سکته قلبی در آنژین ناپایدار) و همچنین در زنان باردار برای بهبود خون‌رسانی به جنین و جلوگیری از سقط جنین استفاده می‌شود.
مکانیسم اثر انوکساپارین
انوکساپارین به عنوان یک داروی با وزن مولکولی پایین (LMWH) با وزن مولکولی حدود 4500 دالتون شناخته می‌شود. این دارو با اتصال به آنتی‌ترومبین II و فعال کردن آن کار می‌کند و موجب مهار فاکتورهای X و IIa می‌شود. اثر این نوع داروها بیشتر بر روی مهار فاکتور Xa است و به صورت جزئی بر روی فاکتور IIa (ترومبین) و زمان لخته شدن نیز تأثیر می‌گذارد (یعنی زمان ترومپین (TT) و aPTT). همچنین، مشاهده شده است که انوکساپارین موجب افزایش غلظت سرمی اسیدهای چرب غیراستریفیه می‌شود، بدون آنکه تغییری در غلیظ کلسترول، تری گلیسرید یا فسفولیپیدها ایجاد کند.
این دارو به سرعت و تقریباً به طور کامل بعد از تزریق زیر پوستی (SC) جذب می‌شود و 92% قابل دسترس است. حجم توزیع آن بین 2/5 تا 3/9 لیتر است. متابولیسم آن در کبد انجام می‌شود. اثر دارو 5-3 ساعت بعد از تزریق SC به حداکثر می‌رسد و طول مدت اثر آن تا 24 ساعت است. دفع دارو عمدتاً از طریق کلیه انجام می‌شود و در صورت وجود نارسایی کلیه، میزان دفع آن کاهش می‌یابد.
پروفیلاکسی DVT و آمبولی ریه
بزرگسالان
جراحی تعویض مفصل هیپ یا زانو :
30 میلی‌گرم هر 12 ساعت به صورت زیر پوستی تزریق می‌شود. اولین بار این دوز 24-12 ساعت پس از عمل تجویز می‌شود و درمان به مدت 10-7 روز ادامه می‌یابد. در عمل تعویض مفصل هیپ، می‌توان یک دوز 40 میلی‌گرمی را 15-9 ساعت قبل از جراحی به صورت SC تزریق کرد و همین دوز را یکبار در روز تا 3 هفته بعد از عمل ادامه داد.
جراحی شکمی :
برای بزرگسالانی که در خطر ترومبوآمبولی هستند، 40 میلی‌گرم یکبار در روز به مدت حدوداً 10-7 روز (تا حداکثر 12 روز) پس از عمل و همچنین یک دوز 3 ساعت قبل از عمل به صورت SC تجویز می‌شود.
درمان DVT و آمبولی ریه
بزرگسالان:
اگر فردی مبتلا به DVT حاد بدون آمبولی ریه باشد و امکان درمان وی در منزل وجود داشته باشد، رژیم سرپایی با دوز 1mg/kg هر 12 ساعت به صورت SC توصیه می‌شود. اما اگر DVT همراه با آمبولی ریه باشد یا بیمار نتواند به صورت سرپایی درمان شود، باید بستری گردد و دوز 1mg/kg هر 12 ساعت SC یا 1.5mg/kg یک بار در روز تجویز شود.
در هر دو حالت، معمولاً در 2 روز اول درمان با انوکساپارین، شروع به تجویز وارفارین می‌شود. درمان با انوکساپارین به مدت حداقل 4 روز و تا زمانی که تأثیر دارویی وارفارین به حداکثر برسد ادامه می‌یابد. درمان با انوکساپارین معمولاً 7 روز و گاهی تا 14 روز ادامه پیدا می‌کند.
کودکان و نوزادان :
1mg/kg هر 8 ساعت SC تزریق می‌شود.
آنژین ناپایدار و MI بدون موج Q
بزرگسالان :
برای جلوگیری از بروز عوارض ترومبوتیک ناشی از آنژین ناپایدار یا MI بدون موج Q، باید 1mg/kg انوکساپارین هر 12 ساعت به صورت SC تزریق شود و بیمار می‌تواند از درمان آسپیرین خوراکی (100-325mg یک بار در روز) نیز بهره‌مند شود. مدت درمان حداقل 2 روز است و تا زمان بهبودی کامل بیمار ادامه خواهد یافت.
“““html
وضعیت بالینی باید پایداری خود را حفظ کند تا روند درمان ادامه یابد.
مدت درمان معمولاً بین 2 تا 8 روز است. توجه داشته باشید که ایجاد یک راه وریدی در این بیماران ممکن است با خطر خونریزی همراه باشد. برای کاهش این خطر، توصیه می‌شود که بعد از گذاشتن راه وریدی، آن را حداقل 6 تا 8 ساعت پس از تزریق انوکساپارین خارج کنید و همچنین دوز بعدی انوکساپارین باید حداقل 6 تا 8 ساعت پس از خارج کردن راه وریدی زده شود.
توجه: به نکات زیر در زمان تجویز این دارو دقت کنید :
1) این دارو تنها به صورت زیرپوستی (SC) تزریق شود.
2) بیمارانی که قبل از عمل پارامترهای انعقادی طبیعی دارند، نیازی به پایش روزانه اثر انوکساپارین ندارند.
3) فاکتورهایی که احتمال بروز لخته در رگ‌ها (DVT) را افزایش می‌دهند و نیاز به پیشگیری دارند، شامل سن بالای 40 سال، چاقی، و افرادی که تحت عمل جراحی با بیهوشی عمومی به مدت بیشتر از 30 دقیقه قرار می‌گیرند هستند، به ویژه اگر دارای عوامل خطر دیگری مانند بدخیمی یا سابقه DVT یا آمبولی ریه باشند.
4) برای تزریق انوکساپارین از جدار قدامی خارجی و خلفی خارجی شکم در سمت راست و چپ به طور متناوب استفاده کنید.
5) هنگام تزریق SC، سوزن را به طور کامل درون چین پوستی که با انگشت شست و اشاره مشخص کرده‌اید، وارد کنید و به منظور جلوگیری از کبودی، محل تزریق را ماساژ ندهید.
6) برای بیمارانی که به شدت نارسایی کلیه مبتلا هستند یا وزن آنها زیر 45 کیلوگرم است، دوز دارو باید مطابق با شرایط آنها تنظیم شود.
7) انوکساپارین را با دیگر داروهای تزریقی یا محلول‌های تزریقی مخلوط نکنید.
موارد منع مصرف و احتیاط انوکساپارین
- اگر بیمار به LMWHها، هپارین یا محصولات تهیه شده از خوک حساسیت دارد، مصرف این دارو ممنوع است.
- در افرادی که دچار خونریزی فعال شدید هستند، ترومبوسیتوپنی (کم‌خونی ناشی از کمبود پلاکت) طی ماه‌های اخیر، فشار خون بالا و غیرقابل کنترل، و خونریزی مغزی تایید شده یا مشکوک، و در حاملگی که تهدید به سقط دارد، نباید تجویز شود.
- مصرف این دارو در کنار بیهوشی اپیدورال یا نخاعی ممکن است همراه با ایجاد هماتوم و فلج دائمی باشد. خطر بروز هماتوم در مواردی که کانتر اپیدورال در محل باقی گذاشته می‌شود یا از داروهایی که هموستاز را مختل می‌کنند استفاده می‌شود، بیشتر است. در این موارد باید با احتیاط زیاد و پس از ارزیابی کامل خطرات و فواید آن، از انوکساپارین استفاده کرد.
- در افرادی که مستعد خونریزی هستند، مانند بیماران با مشکلات خونی، رتینوپاتی دیابتی، اندوکاردیت باکتریایی و زخم‌های فعال باید با احتیاط تجویز شود.
- در مواردی مانند رادیوتراپی اخیر، زایمان اخیر، استفاده از دستگاه IUD، پونکسیون اخیر نخاع، آسیب شدید، عفونت‌های فعال، و نارسایی شدید کلیه و کبد، انوکساپارین باید با احتیاط مصرف شود.
- در افراد مسن به دلیل دفع کند دارو باید با احتیاط مصرف شود و ایمنی و کارایی آن در کودکان هنوز تایید نشده است.
تداخلات مهم دارویی انوکساپارین
1) مصرف همزمان انوکساپارین با داروهای ضدانعقاد و یا داروهای جلوگیری از تجمع پلاکتی مانند آسپیرین، NSAIDs و غیره خطر خونریزی را افزایش می‌دهد.
2) داروهایی مثل سفوپرازون یا والپروات ممکن است موجب هیپوپروترومبینمی شده و خطر خونریزی را بیشتر کند.
3) مصرف همزمان انوکساپارین و داروهای ترومبولیتیک مثل استرپتوکیناز خطر خونریزی را افزایش می‌دهد.
آزمایشگاهی :
1) افزایش سطح سرمی ALT، الکالین فسفاتاز و AST 2) میزان هموگلوبین، هماتوکریت و شمارش گلبول‌های قرمز.
عوارض جانبی انوکساپارین
…
“`
شایع ترین : افزایش خونریزی قاعدگی، تحریک، درد یا قرمزی در محل تزریق، تهوع و استفراغ، هماتوم محل تزریق، کم خونی، تب، سردرد.
مهم ترین : خون ریزی از قسمت های مختلف بدن مانند هماچوری، مدفوع خونی یا سیاه، کبودی، اکیموز، کم خونی هیپوکروم، هماتوم، خونریزی از بینی، خروج مداوم خون از مخاط یا زخم های جراحی، ترومبوسیتوبنی، کانفیوژن، تب، ادم محیطی، آمبولی ریه، انفارکتوس اعضاء بدن، سکته مغزی (به سبب تجمع زیاد پلاکت ها) آنژیوادم، سمیت قلبی عروقی، هماتوم ایی دورال یا نخاعی و راش پوستی از عوارض مهم ولی نادر انوکساپارین هستند.
مصرف انوکساپارین در بارداری و شیردهی
اندازه‌گیری اینکه آیا انوکساپارین از جفت عبور می‌کند، انجام نشده است. تحقیقات کافی در مورد عوارض این دارو در مادران باردار صورت نگرفته است، اما تجویز دوزهای بالا برای حیوانات آزمایشگاهی هیچ آثار مضر بر جنین آنها نداشته است.
بنابر این، در صورت نیاز می‌توان این دارو را به زنان باردار تجویز کرد. اطلاعات دقیقی در مورد اینکه آیا این دارو در شیر ترشح می‌شود در دست نیست و باید با احتیاط در مادران شیرده استفاده شود.
مسمومیت و درمان
عوارض ناشی از مصرف بیش از حد این دارو معمولاً به شکل خونریزی ظاهر می‌شود. درمان مخصوص در این موارد شامل تجویز وریدی (آهسته) پروتامین، سولفات است.
دوز پروتامین سولفات به‌صورت 7mg به ازای هر 1mg انوکساپارین محاسبه می‌شود. پروتامین سولفات به‌طور کامل فعالیت ضدفاکتور IIa این دارو را خنثی کرده و فقط حدود 60% از فعالیت ضدفاکتور Xa را غیرفعال می‌کند.
توجهات پزشکی – پرستاری
1) انوکساپارین تنها به‌صورت زیرجلدی (SC) و به‌صورت عمیق در لایه چربی شکم تزریق می‌شود. محل تزریق هر بار باید عوض شود. 2) برای افراد با نارسایی شدید کلیه که هنوز دیالیز نمی‌شوند، دوز دارو باید تنظیم شود. 3) باید به‌طور دوره‌ای CBC، شمارش پلاکتی، آزمایش ادرار و آزمون خون مخفی مدفوع بیمار چک شود. 4) بیمار باید به‌طور کامل از نظر بروز ترومبوسیتوپنی مورد بررسی قرار گیرد.
میزان بروز ترومبوسپتوپنی زیر 100000 در بیماران تحت درمان با انوکساپارین، حدود 3/1% است. اگر تعداد پلاکت به زیر 100000 در میلی‌متر مکعب خون رسید، تجویز انوکساپارین باید قطع شود. این عارضه به‌ویژه در افرادی که سابقه ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین دارند، مشاهده می‌شود.
آموزش بیمار – خانواده
1) در صورت بروز هر یک از علایم زیر با پزشک تماس بگیرید: خونریزی، کبودی، سرگیجه، سبکی سر، خارش، راش، تب، ادم، تنفس مشکل
2) تزریق دارو را در اطراف ناف، بالای ران و بر روی باسن انجام دهید. هر روز محل تزریق را عوض کنید.
3) دارو را عمیق و زیرپوستی تزریق کنید و از تزریق عضلانی خودداری کنید.
4) اگر کبودی در محل تزریق بیش از حد شد، می‌توانید قبل از تزریق با گذاشتن کیسه یخ روی محل کبودی، آن را کاهش دهید.
5) اگر یک دوز را فراموش کردید، به محض یادآوری سریعاً تزریق را انجام دهید مگر این که خیلی نزدیک به دوز بعدی باشد که در این صورت باید از تجویز آن اجتناب کنید. از دو برابر کردن دوز نیز پرهیز کنید.
6) هر زمان به پزشک دیگر یا دندانپزشک مراجعه می‌کنید، او را از مصرف انوکساپارین خود مطلع کنید.
همچنین بخوانید: