“`html
تنبک
ساز تنبک یکی از مهمترین سازهای کوبه‌ای و پوست دار ایران است که در گروه‌های موسیقی ایرانی نقش بسیار مهمی دارد.
بنابراین در این مقاله می‌خواهیم با معرفی تنبک در زمینه‌های مختلف، اطلاعات بیشتری در مورد آن به شما بدهیم.
از آنجایی که وزن در موسیقی ایرانی بسیار مهم است، تنبک در گروه‌های موسیقی ایرانی کاربرد زیادی دارد.
این ساز به نوازنده اجازه می‌دهد که از تمام انگشتان دست‌هایش استفاده کند. بنابراین نوازندگی این ساز به داشتن مهارت و تکنیک بالا نیاز دارد.
ساز تنبک چیست ؟
تنبک یا تمبک یک ساز ضربی است و به عنوان یک نوع طبل می‌شناسند. این ساز یکی از کامل‌ترین سازهای کوبه‌ای در سراسر جهان است.
نوازنده می‌تواند با هر ده انگشت خود این ساز را بنوازد و نقش مهمی در هماهنگی با دیگر سازها در یک گروه نوازی دارد.
ساختار تنبک
بدنه تنبک در گذشته از چوب، سفال و بعضی اوقات فلز ساخته می‌شد، اما امروزه بیشتر از چوب تهیه می‌شود.
تنبک از قسمت‌های زیر تشکیل شده است :
- پوست
- دهانهٔ بزرگ
- تنه
- پا
- گلویی (نفیر)
- دهانه کوچک (کالیبر)
با انگشتان شست و وسطی می‌توان با زدن روی پوست دهانه بزرگ و شیارهای روی تنه، صداهای زیبا و جالبی تولید کرد.
انواع تنبک
تنبک از زمان‌های قدیم به سادگی ساخته می‌شد و تنوع خاصی نداشت، بیشتر تفاوت‌ها به جنس چوب و پوست مربوط می‌شد. اما امروزه تنبک‌های مختلفی تولید می‌شود که در زیر به چند نوع آن اشاره می‌کنیم.
1. تنبک یک تکه
در تنبک های یک تکه، کل بدنه از یک تکه چوب ساخته می‌شود. این کار زمان‌بر است و استاد باید با دقت بدنه را شکل دهد و سپس پوست روی چوب کشیده می‌شود.
2. تنبک چند تکه
در این نوع، بدنه از چند قسمت برش داده شده و سپس با چسب به هم متصل می‌شود. این نوع نسبت به اولی ساخت راحت‌تری دارد.
3. تنبک ترکه‌ای
در تنبک های ترکه‌ای، تنبک از چند تکه چوب که به آنها ترکه می‌گویند، ساخته می‌شود. این روش نیز باعث می‌شود تنبک سبک‌تر باشد.
4. تنبک فایبری
در این نوع، بدنه از پلاستیک فشرده یا فایبر گلاس ساخته می‌شود. این ساز به دلیل سبکی و تولید آسان، محبوب است، اما برخی آهنگسازان از صدای آن راضی نیستند.
تاریخچه تمبک
پیشینه تنبک به زمان‌های پیش از اسلام برمی‌گردد و در آن زمان به نام دمبلک شناخته می‌شد.
تنبک در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته و به یک ساز مستقل و تکنواز نیز تبدیل شده است.
ریشه نام تنبک
در مورد نام این ساز هنوز توافق کلی در بین کارشناسان وجود ندارد.
“`
حاصل نشده‌است. بهمن رجبی بر این باور است که نام این ساز در اصل تنبک بوده و دلیل تغییر آن به تمبک، به خاطر تبدیل حرف «ن» ساکن به «م» قبل از حرف «ب» است؛ مشابه آنچه که در تلفظ کلمه «شنبه» دیده می‌شود.
(تنبک و نگرشی به ریتم از زوایای مختلف نوشته بهمن رجبی) اما گروهی دیگر معتقدند که نام «تنبک» دلیل منطقی ندارد و به همین علت به اشتباه بین مردم رواج پیدا کرده است.
در نوازندگی این ساز از تکنیک‌های مختلفی مثل «تُم»، «بک»، «پلنگ» و «ریز» استفاده می‌شود؛ بنابراین احتمال دارد که نام «تمبک» براساس این نام‌ها انتخاب شده باشد.
به گفته زبان‌شناسان، واژه Tambourine که در زبان‌های اروپایی برای تمبک به کار می‌رود، از واژه تنبور پهلوی گرفته شده‌است.
ساختار تنبک
این ساز از دو قسمت اصلی و استوانه‌ای شکل تشکیل شده است؛ یک قسمت با قطر تقریبی ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر و طول ۴۵ سانتیمتر که در قسمت بالای آن پوست کشیده می‌شود و در پایین به قسمت دیگر متصل می‌شود؛ این قسمت پایین استوانه‌ای باریک‌تر است که در انتها کمی بازتر شده و به یک دهانه باز ختم می‌شود.
اما به طور دقیق‌تر می‌توان گفت که این ساز از پنج بخش تشکیل شده است.
نحوه ساخت تمبک
این ساز از چوب درخت گردو یا توت ساخته می‌شود، اما چوب گردو بهترین و مناسب‌ترین گزینه برای ساخت بدنه است؛ زیرا علاوه بر کیفیت و دوام، دارای رگه‌های زیبا و جذابی نیز هست.
پس از تهیه چوب و کندن پوست آن با تیشه، نوبت به خراطی و شکل‌دهی می‌رسد. بعد از شکل‌دهی، آن را به مدت چهار ماه در کیسه یا جایی مخصوص نگهداری می‌کنند و سپس به مدت یک سال در هوای آزاد قرار می‌دهند و در نهایت پوست بر روی آن کشیده می‌شود.
معمولاً بر روی تنه و بلندگو آن تزئیناتی مثل خاتم‌کاری انجام می‌شود.
سازندگان تمبک
از سازندگان تنبک می‌توان به امیر همتی، جمشید محبی، و رضا خراشادی اشاره کرد.
از نوازندگان معروف تنبک می‌توان به حاجی خان ضرب‌گیر، عیسی آقا باشی، استاد حسین تهرانی، استاد محمد اسماعیلی، بهمن رجبی و … اشاره کرد.
شیوه اجرا تمبک
نوازنده در حالت نشسته ساز را به صورت افقی بر روی ران خود قرار می‌دهد. معمولاً پای چپ خود را کمی جلوتر از پای راست قرار می‌دهد به طوری که پاشنه پا به سمت بالا مایل و پنجه بر زمین تکیه می‌کند.
دست چپ را در قسمت بالای تمبک و دست راست را در سمت راست آن قرار می‌دهد و با انگشتان یا کل دست خود بر روی قسمت‌های مختلف پوست ساز می‌کوبد (مرکز، میان، کنار).
بیشتر بخوانید: