خرمشهر چگونه آزاد شد و عملیات بیت المقدس چند روز طول کشید ؟

خرمشهر چگونه آزاد شد؟

فتح خرمشهر: روز سوم خرداد 1361 یکی از مهم‌ترین و زیباترین روزهای تاریخ انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌رود.

در این روز، شهر خرمشهر که مدتی در برابر دشمن مقاومت کرده بود، بعد از 578 روز (حدود 19 ماه)، دوباره به دست رزمندگان اسلام آزاد شد و پرچم اسلام بر بالای مسجد جامع و پل تخریب‌شده خرمشهر به اهتزاز درآمد.

پس از اشغال خرمشهر، جبهه‌ها به رکود رفتند. تا اینکه در تاریخ 15 دی 1359 نخستین عملیات به نام “نصر” برای آزادسازی این شهر انجام شد. این عملیات در مرحله اول موفقیت‌های قابل توجهی داشت اما به دلیل عدم برنامه‌ریزی برای ادامه آن، نتوانست به مراحل بعدی خود برسد و نیروها به مواضع قبلی خود برگشتند.

در تاریخ 20 دی 1359 عملیات دیگری به نام “توکل” در شمال آبادان انجام شد. هدف این بود که نیروهای دشمن را از شرق کارون عقب برانند و آبادان و خرمشهر را آزاد کنند. هرچند در این عملیات در یکی از محورهای آن پیشرفت‌هایی صورت گرفت، اما عدم اتحاد نیروها و نداشتن تدابیر مناسب امنیتی، باعث عقب‌نشینی آن‌ها شد.

سرانجام بعد از تغییر فرماندهی کل قوای مسلح که بهبود مدیریت جنگ را به دنبال داشت، طرح‌هایی برای آزادسازی مناطق اشغالی برنامه‌ریزی شد. سه عملیات مهم به نام‌های ثامن الائمه (ع)، طریق القدس و فتح المبین با موفقیت اجرا شد.

منطقه غرب کارون، از جمله خرمشهر، آخرین منطقه حیاتی در اشغال عراق بود. فرماندهان نظامی ایران برنامه‌ریزی برای عملیات در این ناحیه را مهم می‌دانستند و عراق نیز با توجه به اهمیت خرمشهر در روحیه ارتش خود، تلاش می‌کرد این منطقه را حفظ کند.

عملیات بیت المقدس و چگونگی آزادی خرمشهر

آغاز عملیات بیت المقدس

در حالی که نیروهای عراق در خرمشهر تقویت می‌شدند، عملیات بیت المقدس به ساعت 00:55 بامداد 1361/2/10 با قرائت رمز “یا علی ابن ابیطالب (ع)” برای آزادسازی خرمشهر آغاز شد.

نیروهای رزمنده که مدتی در انتظار فرمان حمله بودند، به دشمن حمله کردند. در محور قرارگاه قدس، دشمن با وجود استحکامات دفاعی قوی، تنها اجازه داد که نیروها قسمتی از منطقه جنوبی رودخانه کرخه کور را تصرف کنند.

در محور قرارگاه فتح، یگان‌ها پس از عبور از کارون به جاده اهواز – خرمشهر رسیدند و سعی کردند از تحرک دشمن در این جاده جلوگیری کنند.

نیروهای قرارگاه نصر نیز پیشروی کردند اما نتوانستند با نیروهای قرارگاه فتح ارتباط برقرار کنند. دشمن با درک محورهای عملیات ایران، بعد از سازماندهی نیروهای خود، شروع به پاتک کرد.

اولین پاتک سنگین دشمن در محور قرارگاه قدس و از سمت جنوب رودخانه کرخه کور آغاز شد که پس از ساعت‌ها درگیری،…

“““html

این پاتک خنثی گردید.

در محور قرارگاه فتح، نیروها در کنار جاده مستقر بودند و دشمن از فاصله بین دو قرارگاه استفاده کرده و با عبور از شکاف میان آن‌ها، فشار زیادی به نیروهای ایران وارد کرد.

دشمن نیروهایش را در غرب جاده اهواز – خرمشهر و نزدیک مرز و شلمچه مستقر کرده بود و سعی می‌کرد نیروهای ایران را از پشت جاده عقب براند. این جاده تنها مکانی بود که رزمندگان می‌توانستند در آن مستقر شده و با پاتک‌های دشمن مقابله کنند.

پاتک دشمن برای تصرف جاده آغاز شد و نبرد سختی در گرفت. رزمندگان اسلام به نبرد با تانک‌ها پرداختند.

اگرچه تانک‌های عراقی موفق شدند بخشی از جاده را تصرف کنند و بر آن مستقر شوند، اما با مقاومت رزمندگان، این استقرار پایدار نداشت و دشمن با شکست پاتک خود مجبور به عقب‌نشینی شد.

در پایان روز اول، وضعیت کلی عملیات به این شکل بود که قرارگاه‌های نصر و فتح، یک پل به مساحت 800 کیلومتر مربع را تصرف کرده بودند. قرارگاه قدس نیز به جز در دو محور، در باقی محورها نتوانسته بود از رودخانه کرخه عبور کند.

ترمیم شکافی به طول 10 کیلومتر که در جاده اهواز – خرمشهر وجود داشت و می‌توانست به پیوستن کامل قرارگاه نصر و فتح کمک کند، از اهداف شب دوم عملیات بود. با انجام آن، در برخی محورها شکاف‌ها ترمیم شد، اما تا 48 ساعت بعد، برخی شکاف‌ها هنوز باقی ماندند تا اینکه پس از 5 روز، خط سرپل از کیلومتر 68 تا 103 تثبیت شد و تمام شکاف‌ها ترمیم گردید.

مرحله دوم عملیات (استقرار در شمال خرمشهر)

در این مرحله از عملیات، تصمیم گرفته شد که قرارگاه‌های فتح و نصر از جاده اهواز – خرمشهر به سمت نوار مرزی پیشروی کنند و قرارگاه قدس به صورت محدود برای تصرف نقطه‌ای به عنوان سرپل در جنوب رودخانه کرخه کور و درگیر کردن لشکرهای 5 و 6 عراق در آن منطقه اقدام کند و سپس آن نقطه را گسترش دهد. عملیات در ساعت 22:30 روز 1361/2/16 آغاز شد.

نیروهای قرارگاه فتح، در همان ساعات اولیه به جاده مرزی رسیدند. یگان‌های قرارگاه نصر نیز با کمی تاخیر و تحمل فشار شدید دشمن، به مرز رسیدند و با قرارگاه فتح پیوستند.

اگرچه دشمن با یک پاتک سنگین توانست 6 کیلومتر از مواضع از دست رفته را پس بگیرد، اما با مشاهده پیشروی نیروهای ایران به سمت مرز، لشکرهای 5 و 6 را عقب کشید تا از محاصره و انهدام آنها جلوگیری کند و خطوط دفاعی بصره و خرمشهر را تقویت کند.

در پی این عقب نشینی – که از ساعات اولیه روز 1361/2/18 آغاز شد – نیروهای قرارگاه قدس به تعقیب نیروهای دشمن پرداختند و تعدادی از آن‌ها که از قافله عقب مانده بودند، به اسارت خود در آوردند. این امر باعث آزادسازی جاده اهواز – خرمشهر (تا انتهای جنوب منطقه‌ای که قرارگاه نصر به عنوان سرپل تصرف کرده بود) و همچنین مناطقی مانند جفیر، پادگان حمید و هویزه شد.

مرحله سوم عملیات (در آستانه ورود به خرمشهر)

با بروز اوضاع جدید و آگاهی از گیجی دشمن، تصمیم گرفته شد که با وجود خستگی زیاد رزمندگان که ناشی از نبردهای شدید و پیشرفت‌های مکرر بود، به مرحله سوم عملیات سرعت بیشتری داده شود.

در این مرحله تعیین شد که قرارگاه فتح در عمق 6 کیلومتری نوار مرزی نیروهای دشمن را متوقف کند؛ قرارگاه نصر نیز از وجود دشمن در منطقه بین جاده خرمشهر – اهواز تا نهر عرایض پاکسازی کند و در منطقه شلمچه پیشروی کند؛ قرارگاه قدس هم ماموریت یافت تا در مناطق کوشک و طلاییه، دشمن را به عقب براند. عملیات در ساعت 22 روز 1361/2/19 آغاز شد.

“`

شد و هرچند که نیروی دشمن آسیب‌های زیادی دید، ولی هوشیاری و تمرکز نیروهای عراقی در خطوط دفاعی باعث شد که رزمندگان اسلام نتوانند به اهداف خود در این مرحله از عملیات برسند.

مرحله چهارم عملیات (آزادسازی خرمشهر)

پس از مرحله سوم عملیات، بلافاصله به نیروها زمان داده شد تا بتوانند خود را بازسازی کنند. در این میان، قرارگاه فجر با سه تیپ پیاده به منطقه وارد شد.

سپس در چند جلسه، عملیات مرحله چهارم به این شکل برنامه‌ریزی شد که قرارگاه نصر برای حرکت به سمت جنوب و بستن جاده شلمچه، خود را به محور نهر خین و اروند رود برساند؛ قرارگاه فجر در خط میانی به سمت اروند رود پیشروی کند؛ و قرارگاه فتح نیز در طول جاده اهواز – خرمشهر به آزادی خرمشهر اقدام نماید.

عملیات در این مرحله از ساعت 22:30 روز 1361/3/1 آغاز شد. قرارگاه نصر موفق شد به سمت مرز پیش برود و جاده شلمچه را ببندد.

قرارگاه فجر همچنین توانست پل نو را تأمین کرده و نیروهای خود را به اروند رود برساند، اما قرارگاه فتح به دلیل حساسیت و هوشیاری دشمن نتوانست به اهداف خود دست یابد و با روشن شدن آسمان در منطقه پلیس راه جاده خرمشهر – اهواز متوقف شد.

به این ترتیب، محاصره خرمشهر کامل شد، اما دشمن هنوز در داخل شهر مقاومت می‌کرد.

دشمن برای خارج کردن نیروهایش از محاصره در محدوده پل نو و نهر عرایض چندین بار حمله کرد، اما نیروهای ایرانی مستقر در آن مناطق به خوبی مقاومت کردند و این حملات به شکست انجامید.

سپس دشمن تلاشی کرد و نیروهای خود را از شمال شرقی خرمشهر به درون شهر آورد تا قدرت خود را برای حفظ اشغال خرمشهر تقویت کند.

صبح روز 1361/3/3، حلقه محاصره خرمشهر تنگ‌تر شد و نیروهای دشمن، که در گرمای شدید دو روز محاصره بودند، تصمیم به عقب‌نشینی گرفتند.

آنها با خروج از مواضع خود در سطح شهر، به سمت پلیس راه آمده و در هنگام تسلیم، نعره‌هایی علیه صدام و شعارهایی برای امام خمینی سر دادند.

این عملیات همچنین باعث آزادسازی 5038 کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده شد و جنبه‌هایی همچون هویزه، پادگان حمید و جاده اهواز – خرمشهر نیز به دست رزمندگان جمهوری اسلامی ایران آزاد گردید.

بیشتر بخوانید: