دیوار بزرگ گرگان کجاست؟ درباره دومین دیوار طولانی جهان!
این دیوار تاریخی با طول تقریبی ۲۰۰ کیلومتر، دومین دیوار طولانی جهان به شمار می‌آید و قدمت آن به زمان‌های بسیار دور برمی‌گردد.
دیوار تاریخی گرگان که در منابع تاریخی به نام دیوار سرخ نیز شناخته می‌شود، دارای سابقه‌ای دیرینه در تاریخ ایران است.
شواهد باستانی و اطلاعات تاریخی نشان می‌دهند که این دیوار حداقل هزار سال قبل از ساخت دیوار بزرگ چین ساخته شده است. بنابراین این دیوار باید به عنوان یکی از میراث تاریخی مهم کشورمان محسوب شود.
برخی پژوهشگران می‌گویند که این دیوار به دوران هخامنشیان تعلق دارد. در کتب تاریخی آمده است که هدف این دیوار جلوگیری از حمله اسکندر مقدونی بوده و به همین خاطر برخی افراد آن را دیوار اسکندر می‌نامند.
همچنین بسیاری از تاریخ‌نگاران بر این باورند که ساخت این دیوار در دوره ساسانیان انجام شده است. برخی تاریخ‌نگاران می‌گویند که انوشیروان ساسانی این دیوار را ساخته، اما گردیزی، تاریخ‌نگار مشهور ایرانی، تاریخ شروع آن را به یزدگرد اول و پایان آن را به انوشیروان نسبت می‌دهد.
این دیوار در سال ۱۳۷۸ به ثبت ملی رسید و اکنون یکی از آثار مهم تاریخی شمال ایران است.
نام های دیگر دیوار تاریخی گرگان
همانطور که گفته شد دیوار بزرگ گرگان به نام سد اسکندری نیز شناخته می‌شود. یکی دیگر از نام‌های این دیوار، دیوار مار سرخ است که به خاطر آجرهای قرمزرنگ موجود در قسمت میانی‌اش به این نام شناخته می‌شود. نام‌های دیگر این دیوار عبارتند از سد اسکندر، سد پیروز، سد انوشیروان و قزل‌آلان.
تاریخچه احداث دیوار گرگان
تاریخ ساخت این دیوار بزرگ به دو دوره هخامنشیان یا ساسانیان برمی‌گردد. تاکنون مدرک قطعی برای اثبات تاریخ دقیق ساخت آن وجود ندارد، اما به طور قطع می‌توان گفت که قدمت دیوار گرگان بیشتر از دیوار چین است.
کوره های آجرپزی اطراف دیوار
در بخش جنوبی دیوار گرگان، خندق‌هایی به عمق ۲ متر برای پذیرایی از کوره‌های آجرپزی ساخته شده‌اند. این خندق‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که با جهت وزش باد مخالف باشند که نشان‌دهنده نبوغ مهندسان در حدود ۱۵۰۰ سال پیش است. در این خندق‌ها سکوهایی به منظور نگهداری خشت‌های تولیدی در ۱۱ ردیف با فاصله تقریبی ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر از یکدیگر ساخته شده‌اند تا هوای آزاد و گرما به راحتی عبور کند.
محل دقیق قرارگیری دیوار
باقیمانده‌های فعلی این دیوار تاریخی از ساحل کمش تپه در جنوب رود اترک و شمال بندر ترکمن شروع می‌شود، اما هنوز مشخص نشده است که انتهای آن کجاست. بر اساس برخی احتمالات، انتهای این دیوار ممکن است نزدیک رود گرگان، روستای خوجه لر، کوه‌های گلیداغ یا قله کوه علی‌آباد باشد.
یکی از دلایل نامشخص بودن انتهای دیوار ممکن است این باشد که در زمان ساخت سطح آب دریای مازندران پایین‌تر از الان بوده و بخش‌هایی از دیوار اکنون زیر آب دریا قرار گرفته و تخریب شده است.
اندازه دیوار
طول دیوار بزرگ گرگان، همانطور که پیش‌تر ذکر شد، حدود ۲۰۰ کیلومتر است. نکته قابل توجه این است که با توجه به تخریب بخش‌های زیادی از دیوار، نمی‌توان طول و ارتفاع دقیق آن را مشخص کرد. اما آنچه مورد توافق همه است، این است که این دیوار قادر به اسکان ۳۰۰۰۰ سرباز برای دفاع بود.
جنس دیوار
مطالعات گروهی از باستان‌شناسان ایرانی و دانشگاه‌های ادینبورگ و دورهام نشان می‌دهد در ساخت این دیوار بزرگ، ده‌ها میلیون قالب آجر به کار رفته است.
این پژوهشگران شواهدی از تعداد زیادی کوره و
کارگاه‌هایی برای ساخت آجر در کنار دیوار پیدا شده‌اند که نشان‌دهنده یک کارگاه صنعتی بزرگ برای ساخت این دیوار است. در مورد جنس این دیوار نظرات مختلفی وجود دارد و گفته می‌شود که از سنگ، سرب، آجر، آهک و گچ ساخته شده است.
سیستم آبرسانی دیوار
همیشه در طول تاریخ، جنگ بر سر منابع آب اهمیت داشته است. در قدیم در ایران، رودخانه گرگانرود یکی از مهم‌ترین منابع آب و کشاورزی مردم گرگان بود و باعث جذب انسان‌ها به این منطقه شده بود. این رودخانه در ساخت دیوار سرخ برای حفظ امنیت منطقه نقش مهمی داشته است.
این دیوار مکان مناسبی برای استفاده از آب گرگانرود است. طراحی سیستم آبرسانی برای حفر کانال‌ها به گونه‌ای بوده که بتواند آب شرب ساکنان، آبیاری مزارع، کاربری نظامی و پر کردن خندق‌ها در زمان جنگ را تأمین کند. این طراحی به حدی دقیق است که هنوز هم برای هدایت آب از آن استفاده می‌شود.
اگر به استان زیبای گلستان سفر کردید، می‌توانید در اقامتگاه بوم گردی خانه ابریشم رامیان بمانید، جایی که هر گوشه‌اش یادآور فرهنگ محلی است!
قلعه‌های پشت دیوار دفاعی
اولین چیزی که بعد از دیدن دیوار بزرگ گرگان به چشم می‌آید، قلعه‌های قدیمی است که دوتا دوتا کنار هم قرار گرفته‌اند و نشان‌دهنده تاریخ غنی ایران هستند. در پشت این دیوار حدود ۳۶ قلعه با اندازه‌های مختلف پیدا شده که برای دفاع از این منطقه ساخته شده‌اند.
از این قلعه‌ها تیراندازان برای مبارزه با دشمنان استفاده می‌کردند. البته بسیاری از این بناها امروزه در زیر خاک رفته‌اند، اما هنوز هم تماشای این آثار تاریخی بسیار جذاب است.
خندق‌های پشت دیوار
بعضی از قلعه‌ها در نواحی شرقی علاوه بر دیوار و حصار، دارای خندق‌هایی نیز بودند که برای آجرپزی ساخته شده‌اند. بزرگ‌ترین این خندق‌ها حدود ۳۳۰ هکتار وسعت دارد. برخی بر این باورند که این خندق‌ها همچنین نقش دفاعی داشته و می‌توانستند دشمنان را غافلگیر کنند.
اهمیت تاریخی دیوار
حمله و تهاجم اقوام مختلف به ایران باعث شده در هر دوره‌ای اهمیت دفاع به خوبی نمایان شود. به طور قطع اهمیت تاریخی دیوار بزرگ گرگان برای حفاظت از کشور بسیار زیاد بوده و این دیوار قادر به حفاظت از کشوردر برابر دشمنان زیادی بوده است.
خط آهن گرگان به آسیای میانه
خط آهن گرگان که به سوی آسیای میانه می‌رود، بخش شمال و جنوب این دیوار تاریخی را قطع می‌کند و آن را به دو قسمت تقسیم می‌کند. به دلیل آنکه بخش زیادی از این دیوار تاریخی در زیر خاک خوابیده است، برای ساخت این خط آهن از پل استفاده نشده است. امیدواریم که با شروع به کار این خط آهن، به بقایای این دیوار تاریخی آسیبی نرسد.
نحوه دسترسی به دیوار تاریخی گرگان برای بازدید
اگر تصمیم دارید با ماشین شخصی به این منطقه بیایید، باید حدود ۵۳۵ کیلومتر از تهران به سمت شهرهای فیروزکوه، ساری، گرگان، آزادشهر و مینودشت رانندگی کنید و در نهایت به کلاله برسید. البته می‌توانید مسیرهای شمالی دیگری نیز برای رسیدن به این دیوار تاریخی انتخاب کنید.
شما همچنین می‌توانید از وسایل نقلیه دیگری مانند اتوبوس، قطار یا حتی هواپیما برای رسیدن به گرگان استفاده کنید و سپس به دنبال ماشین‌هایی باشید که به سمت کلاله می‌روند.
پس از رسیدن به کلاله، کافی است به سمت روستای تمرقره‌قوزی بروید، که بومی‌ها آن را با نام پیشکمر می‌شناسند. فاصله شما از مرکز گرگان تا دیوار بزرگ گرگان حدود ۹۵ کیلومتر است، بنابراین وقتی به گرگان رسیدید، حدود یک ساعت وقت خواهید داشت تا به این دیوار برسید. فاصله از کلاله حدود ۵۵ کیلومتر و از گنبدکاووس حدود ۱۹ کیلومتر است.
تا دیوار گرگان وجود دارد.
شاید تاکنون از مردم بومی شمال شنیده‌اید که بزرگ‌ترین دیوار دنیا در گرگان واقع شده است. اما این لقب بعد از ساخت دیوار چین به دیوار سرخ داده شده است. جالب است بدانید که دیوار گرگان، دومین دیوار بزرگ دنیا است و این موضوع پس از گذشت سال‌ها، یکی از شگفت‌انگیزترین واقعیت‌ها درباره تاریخ ایران به شمار می‌آید.
در برخی کتاب‌های رسمی اشاره شده است که دیوار بزرگ دفاعی گرگان، دومین دیوار بزرگ جهان محسوب می‌شود و با حدود ۲۰۰ کیلومتر طول، یکی از فوق‌العاده‌ترین آمارها برای یک دیوار تاریخی است. البته همانطور که گفته شد، در طول زمان بخش‌های زیادی از ارتفاع این دیوار به زیر زمین رفته و تنها قسمت‌های کمی از آن روی زمین و قابل دیدن است.
زیرا این دیوار نیز مانند دیوار چین برای دفاع ساخته شده، به عنوان دومین سازه دفاعی دنیا شناخته می‌شود. اگر طول تقریبی این دیوار را همان ۲۰۰ کیلومتر بدانیم و فکر کنیم که امکان قرارگیری ۳۰,۰۰۰ سرباز پشت آن وجود دارد، بدون شک از کار معماران این سازه شگفت‌زده خواهیم شد.
بدست آوردن تاریخ دقیق در مورد دیوار گرگان کار دشواری است، زیرا نام‌های هخامنشی‌ها، ساسانیان، اشکانیان و حتی مادها در میان آثار کارشناسان به چشم می‌خورد. یکی از واقعیت‌های مهمی که درباره دیوار بزرگ گرگان می‌توان گفت این است که این دیوار، قدیمی‌ترین دیوار بزرگ جهان است.
بهترین فصل برای بازدید از دیوار گرگان
به طور کلی بهترین فصل برای سفر به مناطق شمال ایران بهار و تابستان است، اما اگر دوست دارید در پاییز و زمستان به این مناطق سفر کنید، بهتر است تجهیزات و خودروی مناسبی به همراه داشته باشید تا در صورت بد بودن وضعیت جاده گرگان، با مشکلات مواجه نشوید.
جالب است بدانید که تماشای دیوار بزرگ کاملا رایگان است و می‌توانید در اطراف آن عکاسی کنید. به‌خصوص در فصل پاییز و زمستان که فرصتی عالی برای عکس‌برداری فراهم می‌کند و جذابیت آن را چندین برابر می‌کند.
منبع: جاباما