پرخوری دام چیست؟
بیماری آنتروتوکسمی که به آن بیماری پرخوری یا قلوه نرمی نیز گفته می‌شود، به دلیل جذب مقادیر زیاد سم از دیواره روده ایجاد می‌شود.
این بیماری در سال 1982 توسط ولش و نوتال برای اولین بار شناسایی شد و عامل آن در واقع جزئی از فلور طبیعی دستگاه گوارش دام‌ها است.
باکتری که باعث این بیماری می‌شود، کلستریدویم پرفرجنس نام دارد. این باکتری یک نوع باسیل گرم مثبت، بدون هوا، و معمولاً به شکل ضخیم و کشیده است و گهگاهی دارای کپسول هم هست. این باکتری توکسین تولید می‌کند و دارای هاگ نیز می‌باشد.
این باکتری حدود ۱۲ نوع توکسین مختلف تولید می‌کند که مهم‌ترین آنها شامل:
- آلفا
- بتا
- اپسیلون
- یوتا
این باکتری دارای ۵ تیپ A,B,C,D,E می‌باشد.
در ایران، تیپ‌های B,C,D اهمیت بیشتری دارند.
کلستریدویم پرفرجنس تیپ C و D معمولاً در خاک و همچنین به عنوان بخشی از میکروفلور طبیعی گوارش گوسفندها و بزهای سالم یافت می‌شود.
اگر دام‌ها دچار تغییر در رژیم غذایی و پرخوری شوند، این باکتری به سرعت رشد کرده و مقادیر زیادی توکسین اپسیلون تولید می‌کند.
این توکسین می‌تواند باعث التهاب روده، افزایش نفوذپذیری دیواره‌ها و جذب سموم به خون شود.
علائم مهم این بیماری شامل اسهال موکوئیدی، زمین‌گیری، ترشح زیاد بزاق و تشنگی می‌باشد.
انتقال توکسین همراه با جریان خون می‌تواند منجر به پرخونی و التهاب در شکمبه و شیردان، التهاب ریه‌ها و تغییرات دژنراتیون کلیه‌ها شود و به این ترتیب قلوه نرمی پیش می‌آید.
ضایعات مغزی و فساد سریع لاشه از دیگر نشانه‌های این بیماری در زمان کالبدگشایی است. دام‌های جوان بیشتر در معرض خطر هستند و نرخ مرگ و میر بالایی به ویژه در بره‌ها و بزغاله‌ها مشاهده می‌شود. البته دام‌های بزرگ‌تر هم به این بیماری حساس بوده و می‌توانند با مقادیر مزمن این سموم مقاوم شوند.
بیشتر بخوانید::
نحوه نفوذ بیماری آنتروتوکسمی در دام (قلوه نرمی)
این باکتری به نوعی وارد روده گوسفند می‌شود و باعث تولید سم در خون می‌شود، اما باید بدانیم که این اتفاق چگونه می‌افتد.
- تغذیه زیاد با غلات و مواد خشک کم مثل یونجه یا علف سبز
- بیمار شدن در زمان بهبودی یا استرس
- مصرف زیاد شیر و غلات توسط بره‌ها و بزغاله‌ها
- مبتلا شدن به بیماری‌های انگلی
عوامل موثر در بروز آنتروتوکسمی (پرخوری دام)
میزان تکثیر کلستریدیوم پرفرجنس تیپ C و D در روده گوسفند و بز بالا است و به همین دلیل در شرایط زیر دام دچار آنتروتوکسمی می‌شود:
- مصرف زیاد شیر و یا غذای دانه‌ای (غلات) توسط بره‌ها و بزغاله‌ها
- در حین بهبودی از بیماری یا در زمان استرس
- به دنبال ابتلا به انگل‌های روده‌ای مانند نماتودها و کوکسیدیا
- تغذیه با جیره غذایی غنی از غلات و کمبود ماده خشک (یونجه یا علف سبز)
- هنگام بروز شرایطی که باعث کاهش حرکات دستگاه گوارش شود
علائم بیماری آنتروتوکسمی (قلوه نرمی) دام
- در دام‌های جوان، نوع فوق حاد بیماری شایع است و مشخصه آن مرگ ناگهانی ۱۲ ساعت پس از بروز اولین علائم است.
- مرگ ناگهانی دقایقی بعد از نشان دادن علائم اختلالات سیستم عصبی مرکزی مانند هیجان و تشنج رخ می‌دهد.
- از دست دادن اشتها.
- درد در ناحیه شکم که به صورت لگد زدن به شکم و قوس کردن ناحیه کمر نمایان می‌شود.
- اسهال شدید (اسهال آبکی که ممکن است با خون همراه باشد یا نباشد).
بیشتر بخوانید::
“`html
تشخیص بیماری قلوه نرمی (پرخوری دام)
برای تشخیص این بیماری، ما به علائم بالینی و دلایل مرگ ناگهانی حیوانات توجه می‌کنیم. برای این کار، از کالبدگشایی استفاده می‌کنیم تا علت دقیق مشخص شود.
برای تأیید تشخیص، باید عامل بیماری که یک نوع باکتری به نام کلستریدیوم پرفرجنس تیپ C و D است، از مدفوع و محتویات روده حیوان مریض جدا کرده و بررسی کنیم.
اگر در ادرار حیوان میزان زیادی گلوکز وجود داشته باشد، این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده بیماری آنتروتوکسمی باشد.
داده‌های به دست آمده از لاشه حیوانی که فوت کرده، برای تشخیص آنتروتوکسمی اهمیت دارند. به همین خاطر، باید لاشه را کالبدگشایی کرده و بافت‌های آن به آزمایشگاه ارسال شود تا علائم بالینی تأیید گردد.
در بررسی لاشه پس از مرگ، در روده‌ها مقدار زیادی خونابه و لخته‌های فیبروزی می‌بینیم و همچنین تعداد زیادی زخم‌های سطح داخلی روده قابل مشاهده است. بافت مغز و کلیه نیز نرم می‌شود.
درمان دارویی آنتروتوکسمی (پرخوری دام)
درمان‌های پیشنهادی برای قلوه نرمی دام شامل موارد زیر است:
- استفاده از آنتی‌توکسین C و D. برای دام‌های جوان معمولاً ۵ میلی‌لیتر از این آنتی‌توکسین به صورت زیر جلدی تزریق می‌شود.
- تزریق پنی‌سیلین
- تجویز خوراکی یک ضد اسید
- انجام درمان‌های ضد نفخ
- کاهش درد با استفاده از داروی Banamine
- تزریق تیامین
- احیای مایعات بدن از طریق ورید یا زیر جلدی، و استفاده از کورتیکواستروئیدها
- استفاده از پروبیوتیک‌ها پس از تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها برای تحریک رشد میکروفلور طبیعی شکمبه و روده‌ها.
- برای جلوگیری از بروز بیماری در گله، همه دام‌ها باید واکسینه شوند.
برنامه واکسیناسیون دام برای درمان پرخوری
- دام‌های آبستن باید در چهارمین ماه آبستنی واکسینه شوند. این کار به افزایش آنتی‌بادی‌ها در آغوز کمک کرده و بره‌ها و بزغاله‌ها را در برابر آنتروتوکسمی محافظت می‌کند.
- تمامی دام‌های جوان باید بعد از یک‌ماهگی واکسینه شوند و این کار باید ۲ الی ۴ هفته بعد نیز تکرار شود.
- دام‌های بالغ مانند قوچ‌ها هر سال باید واکسینه شوند.
- بزها باید ۲۱ روز قبل از کشتار واکسینه نشوند.
- حیوانات ظاهراً سالم باید واکسینه شوند و از واکسیناسیون دام‌های تب‌دار یا مبتلا به بیماری‌های کرمی خودداری شود، چرا که این دام‌ها ممکن است به خوب واکسن پاسخ ندهند.
- سوابق گله باید به دقت ثبت شود.
- برای هر حیوان از سرنگ جدید استفاده شود.
- محل تزریق باید با الکل ضدعفونی گردد.
- از ایجاد استرس هنگام واکسیناسیون جلوگیری شود.
- اگر شوک آنافیلاکسی (واکنش شدید بدن به دارو) بعد از تزریق واکسن بروز کند، باید از اپی‌نفرین استفاده گردد.
موسسه رازی در ایران از سال 1323 اقدام به تولید واکسن ضد بیماری آنتروتوکسمی کرده است.
پیشنهاد شده که واکسن هر ۲-۳ هفته تکرار شود و سپس هر ۶ ماه یک بار دز یادآور تزریق گردد.
این واکسن شامل سه نوع کلستریدیوم پرفرجنس (B، C و D) و کلستریدیوم سپتیکوم است.
بیشتر بخوانید::
پرسش و پاسخ در مورد پرخوری در دام
سوال:: ۴ تا میش‌ها به انبار جو رفتند و مقدار زیادی جو خوردند. چه کاری باید بکنم تا نروند؟ آیا پارافین کافی است؟
پاسخ دامپزشکان و دامداران در مورد پرخوری دام
۱. دکتر گلزاری دامپزشک : آنهایی که مدفوع دارند، شربت سولفادیمیدین ۶۰ سی سی بدهید.
“`
خوراکی بدهید به آنهایی که هنوز مدفوع نکرده‌اند، یک پاکت پورگاتیو بدهید…
وقتی که مدفوع کردند، سولفادیمیدین را بدهید.
و بعد سولفادیمیدین را در آب جوش شیرین بریزید و به آنها بدهید.
فردای آن روز از ویتامین ب کمپلکس هم استفاده کنید.
اگر دام زمین‌گیر شد، سرش را ببرید، چون جواب نمی‌دهد.
مهندس علیزاده : اگر نفخ شروع شده، می‌توانید از روغن بادام (آراکیس) استفاده کنید. معمولاً یک لیوان آبخوری کافی است.
اما اگر دچار اسیدوز شده باشد، بهتر است از ویتامین ب غلیظ (پارنتروویت) همراه با محلول بیکربنات سدیم (جوش شیرین) در آب سرد استفاده کنید.
آقای ناعمی، دامدار : تا می‌توانید فقط دام را به زور حرکت دهید. کمی بایستد، بعد دوباره حرکت کند. اگر بنشیند، خطرناک است. و اگر سرش را به پهلو برد، حلالش کنید.
آقای صمدی، دامدار: اصلاً آب ندهید. یک لجام مانند لجام اسب به دهانشان بزنید تا مجبور به نشخوار شوند… زمانی که کف از دهانشان بیرون آمد، لجام را باز کنید و یک ساعت بعد دوباره تکرار کنید… این کار را چندبار انجام دهید… کمی مجبور کنید تا راه بروند… خیلی هم چیز زیادی به آنها ندهید.
آقای وریا، دامدار : اول آب به آنها ندهید. دوم اینکه دام را از دیگر دام‌ها جدا کنید تا کنسانتره مصرف نکنند. سوم داروی ویتامین ب کمپلکس را تزریق کنید. چهارم پودر ضد اسیدوز حل شده در آب بدهید.
۳۰ گرم جوش شیرین را در آب ولرم حل کنید و با یک وسیله مثل شیشه نوشابه یا سرنگ بزرگ به آنها بدهید.
و در نهایت، اگر چیزی در دسترس نبود، به دام شیر بدهید.
با توجه به امکانات و مرحله بیماری، می‌توان از اقلام مختلف برای درمان استفاده کرد. در مواقعی که بیماری شدید است، باید درمان قوی‌تری انجام شود.
بیشتر بخوانید::