“`html
اورژانس اجتماعی چیست ؟
در جوامع مختلف، برای پاسخگویی به نیازها و مشکلات مردم، برنامه‌ها و راهکارهای زیادی ایجاد شده است و با گذشت زمان، این روش‌ها بیشتر و پیشرفته‌تر شده‌اند.
گفته می‌شود که در گذشته، افراد تنها با مراجعه به مراکز خدماتی می‌توانستند کمک بگیرند که این موضوع ممکن بود باعث تأخیر در دریافت خدمات شود.
امروزه، سازمان بهزیستی با استفاده از تکنولوژی می‌کوشد خدمات خود را سریع‌تر و آسان‌تر در اختیار گروه‌های هدف قرار دهد تا مردم بتوانند در کمترین زمان ممکن از خدمات بهره‌مند شوند.
از سال ۱۳۸۳، دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی، خط تلفن اورژانس اجتماعی را راه‌اندازی کرده است. این خط تلفن که شماره‌اش ۱۲۳ است، برای افرادی که نیاز به کمک دارند، بسیار آسان قابل دسترسی است. این خدمات ابتدا برای موارد کودک آزاری آغاز شد.
با توجه به حمایت‌های سازمان بهزیستی، این خط تلفن اکنون تمام استان‌های کشور را پوشش می‌دهد و خدماتش به دیگر گروه‌های در معرض آسیب نیز گسترش یافته است و شامل موارد اورژانسی برای دیگر افراد نیز می‌شود.
ویژگی‌های مهم اورژانس اجتماعی عبارتند از:
- تخصصی بودن
- بموقع بودن
- در دسترس بودن
اورژانس اجتماعی باید این ویژگی‌ها را داشته باشد تا خدمات به مردم در سازمان بهزیستی محدود به زمان و مکان نشود و رویکرد فعال جایگزین رویکرد غیر فعال گردد. این موضوع به استفاده بهینه از منابع و کاهش مشکلات اداری کمک می‌کند و همچنین باعث هماهنگی بیشتر بین واحدهای مختلف می‌شود. این برنامه تلاش می‌کند تا مسائل اجتماعی را قبل از ورود به مراجع قضایی حل کند و در پیشگیری از جرم نقش داشته باشد.
اهداف اصلی اورژانس اجتماعی
- کنترل و کاهش بحران‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی
- ارائه خدمات تخصصی به افرادی که به آنها نیاز دارند
- تقویت قابلیت‌های افراد در معرض آسیب برای مقابله با مشکلات اجتماعی
- جایگزینی مداخلات روانی اجتماعی با مداخلات قضایی
- کمک به کاهش جرم و پیشگیری از وقوع آن
چه کسانی می توانند با اورژانس اجتماعی 123 تماس بگیرند ؟
شاید بسیاری از مردم نام اورژانس اجتماعی را شنیده باشند، اما ندانند که چه کسانی می‌توانند از این خدمات استفاده کنند. در اینجا به افرادی که می‌توانند با اورژانس اجتماعی تماس بگیرند اشاره می‌کنیم:
- زوجین که در حال جدایی هستند
- افراد با اختلافات خانوادگی جدی
- زنان و دختران در معرض آسیب یا آسیب‌دیده
- افرادی که فکر خودکشی دارند یا قبلاً اقدام کرده‌اند
- کودکان خیابانی
- همسران آسیب‌دیده
- کودکان آسیب‌دیده
- سالمندان آسیب‌دیده
- افراد با اختلال هویت جنسی
- دختران و پسرانی که از خانه فرار کرده‌اند
همه این افراد می‌توانند در شرایط اضطراری از خدمات اورژانس اجتماعی استفاده کنند.
اقدامات
“““html
اجرایی اورژانس اجتماعی
اقدامات اجرایی شامل پذیرش، خدمات تخصصی، ترخیص و پیگیری پس از ترخیص است.
شماره تلفن اورژانس اجتماعی
از سال 1383، خط اورژانس اجتماعی برای کمک به مردم با شماره سه رقمی (123) در تهران شروع به کار کرده است. این شماره به راحتی یادآوری می‌شود و در سال 1385 تعداد مراکز آن به 5 افزایش یافت. سپس، در سال‌های 1386 و 1387، این خدمات در تمامی استان‌ها راه‌اندازی شد و در سال 1388 در برخی شهرستان‌های دیگر نیز آغاز به کار کرد. تیم متخصص این خط شامل مددکار اجتماعی و روان شناس است و خدمات به صورت 24 ساعته ارائه می‌شود.
دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، با همکاری وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات، نیروی انتظامی کشور، وزارت کشور، قوه قضاییه و دیگر ارگان‌های مرتبط، تصمیم به راه‌اندازی خط تلفن اورژانس اجتماعی گرفت تا بتواند در کمک به افراد در معرض آسیب و آسیب‌دیدگان اجتماعی موثر باشد.
اقدامات اجرائی پس از تماس با اورژانس اجتماعی
اگر تماس تلفنی به حیطه فعالیت این خط مربوط نباشد، با ارائه یک راهنمایی کوتاه تماس قطع می‌شود. اما اگر تماس مربوط باشد، بسته به شرایط افراد، اقداماتی انجام می‌شود:
- کارکنان اورژانس اجتماعی به صورت حضوری با استفاده از خدمات اجتماعی سیار در محل حاضر می‌شوند. (در استان‌هایی که خدمات اجتماعی سیار ندارند، اقداماتی از طریق تیم تخصصی مرکز مداخله در بحران فردی، خانوادگی و اجتماعی انجام می‌شود.)
- ارجاع به مرکز مداخله در بحران فردی، خانوادگی و اجتماعی (اورژانس اجتماعی)
- ارجاع به سایر مراکز تابعه سازمان بهزیستی با توجه به نیاز افراد در زمینه‌های مختلف.
- ارجاع به سازمان‌های دیگر، چه دولتی و چه غیردولتی، بستگی به شرایط افراد.
راه اندازی خدمات سیار اورژانس اجتماعی
در جوامع بزرگ، بخصوص در شهرهای بزرگ، روابط اجتماعی پیچیده‌تر شده و مشکلات اجتماعی زیادی به وجود می‌آید. برای جلوگیری و رفع این مشکلات، لازم است خدمات‌هایی ارائه شود که سه ویژگی مهم (بموقع بودن، تخصصی بودن و در دسترس بودن) را داشته باشد.
یکی از راه‌های دستیابی به این خدمات، ایجاد شرایط برای ارائه خدمات سیار در سطح جامعه است. به همین دلیل، دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی، از سال 1387 با استفاده از خودروهای استاندارد، خدمات اجتماعی سیار را شروع کرده است.
راه‌اندازی تیم‌های خدمات سیار اورژانس اجتماعی لازم و ضروری است زیرا از این طریق می‌توان به سرعت افراد در معرض آسیب را شناسایی کرده و خدمات مورد نیاز را در محل ارائه داد. همچنین با فعال کردن مداخلات اجتماعی، می‌توان به توانمندسازی این افراد کمک کرد.
در اورژانس اجتماعی سیار خدمات به صورت حضوری و در محل ارائه می‌شود، بخصوص در مناطق حاشیه‌ای و روستاهایی که امکانات کمتری دارند.
نکاتی درباره اورژانس اجتماعی
اورژانس اجتماعی یک مرجع قضائی نیست که بخواهد پیگیری کند، بلکه یک ارگان تخصصی است که به افراد کمک می‌کند و حمایت‌های روانی اجتماعی را به آسیب‌دیدگان ارائه می‌دهد. این ارگان نقشی در شناسایی مجرمان و مجازات آنها ندارد. در موارد خاص، اورژانس اجتماعی برای مسؤلین و افرادی که آسیب می‌زنند، برنامه‌های خاصی مانند مشاوره و آموزش و روان‌درمانی دارد.
“`
و خانواده درمانی ارائه می‌دهد.
در بسیاری از مواقع، به دستور قاضی، فرد آسیب‌دیده مجدداً باید با فرد آزاردهنده زندگی کند. بنابراین، نیاز به آموزش و درمان شخصی که مرتکب جرم شده، احساس می‌شود تا از بروز آسیب دوباره جلوگیری شود. در برخی موارد، به دلیل وجود آزار خفیف در کودک، امکان جدایی او از خانواده وجود ندارد و این نگرانی وجود دارد که برخورد قهری به خانواده آسیب بزند. همچنین، مراکز بهزیستی، مکانی برای نگهداری از بچه‌هایی که دچار آزار خفیف می‌شوند، ندارند.
اما بین آزار حاد و خفیف چه تفاوتی وجود دارد؟ رئیس اورژانس اجتماعی می‌گوید: در بیشتر موارد، مشخص کردن مرز بین این دو دشوار است. برای مثال وقتی که والدینی کودکی را به شدت کتک می‌زنند و زخمی می‌کنند، این سوال پیش می‌آید که آیا باید کودک را از خانواده جدا کرد یا باید خانواده را اصلاح کرد؟
این موضوع نیاز به تعریف دقیق دارد و باید مشخص شود که آزار در کدام یک از چهار نوع کودک‌آزاری (جسمانی، جنسی، روانی‌عاطفی و غفلت) قرار می‌گیرد و شدت آن چگونه است. در بسیاری از مواقع، اورژانس نمی‌تواند اقدام زیادی انجام دهد. بارها برای نظارت قوی از دادگاه درخواست کرده‌ایم، اما در عمل وضعیتی خلاف آن می‌بینیم و این باعث نگرانی مددکاران می‌شود که ممکن است اتفاقات بدتری بیفتد.
نحوه رسیدگی به گزارش‌های شهروندان به این صورت است: ابتدا اورژانس به‌صورت تلفنی اطلاعات لازم را دریافت می‌کند و اگر تشخیص دهد که نیاز به اعزام تیم سیار به محل است، به محل وقوع کودک‌آزاری مراجعه کرده و با فرد آزاردهنده، کودک و اطرافیان او گفت‌وگو می‌کند. گاهی در این مواقع، مشخص می‌شود که اتفاقات ناگوار دیگری نیز رخ داده است.
اگر نیاز به پیگیری قضائی باشد، پرونده حقوقی تشکیل می‌شود و ممکن است کودک از خانواده جدا شده و به مراکز بهزیستی سپرده شود یا به اقوام داده شود. اگر تشخیص دهیم که اعضای دیگر خانواده می‌توانند از کودک مراقبت کنند، نگهداری از کودک به آنها سپرده می‌شود.
توسعه خدمات اورژانس اجتماعی
مسعودی فرید در مورد آموزش و فعالیت در مناطق حاشیه‌ای می‌گوید، اورژانس اجتماعی از چهار بخش تشکیل شده است؛
- خط ١٢٣
- خدمات سیار
- مرکز مداخله برای نگهداری موقت از افرادی که نیاز به دوری از خانه دارند.
- پایگاه‌های خدمات اجتماعی در مناطق حاشیه‌نشین و آسیب‌پذیر شهری که با مرکز مداخله در بحران ارتباط دارند و افراد در معرض آسیب را شناسایی کرده و در صورت نیاز به اورژانس اجتماعی ارجاع می‌دهند.
اقدام دیگری که در حال انجام است، راه‌اندازی مراکز خدمات جامع بهزیستی است که شامل خدمات زیر می‌باشد:
- خدمات توانبخشی
- خدمات پیشگیری از محرومیت‌ها و آسیب‌های اجتماعی، مانند معاینه برای مشکلات چشمی و شنوایی
- آموزش مهارت‌های زندگی
علاوه بر این، خدمات اجتماعی مانند رسیدگی به مسائل کودک‌آزاری یا ارجاع افراد معتاد برای درمان و اصطلاحا راه‌اندازی مشاغل خانگی، مورد توجه قرار گرفته است. در حال حاضر این طرح از ٣٠ شهرستان محروم کشور شروع شده که در چند ماه آینده به‌طور کامل راه‌اندازی خواهد شد.
مشکلات و کمبودهای اورژانس اجتماعی
به گفته رئیس سازمان اورژانس اجتماعی، یکی از بزرگترین نیازهای اورژانس اجتماعی این است که هنوز کارشناسان به‌صورت پیمانی و رسمی استخدام نشده‌اند و این عدم امنیت شغلی باعث می‌شود که ماندگاری آنها کم شود. به گفته ناظران و مسئولان، کمبود پرسنل و نیروهای این نهاد از اصلی‌ترین مشکلاتی است که مانع رسیدگی سریع به درخواست‌های مددجویی می‌شود.
این موضوع برای برخی از مراجعه‌کنندگان به اورژانس اجتماعی ممکن است به شکل این باشد که اورژانس می‌خواهد تماس‌گیرندگان را به نوعی منصرف کند یا به عبارتی دست‌به‌سر کند.
به همین دلیل، برخی می‌گویند با توجه به موانع موجود، چرا این نهاد از ظرفیت افراد داوطلب استفاده نمی‌کند؟ فرید می‌گوید: در بسیاری از موارد، ما نمی‌توانیم فقط افراد داوطلب را به محل کودک‌آزاری اعزام کنیم. در موردی مثل خودکشی یک کودک، یک داوطلب با آموزش ابتدایی چه کمکی می‌تواند بکند؟
به همین دلیل ما به افرادی نیاز داریم که به‌طور کامل آموزش دیده باشند و به شکل تخصصی و حرفه‌ای با وضعیت‌ها برخورد کنند.
موارد مختلفی وجود دارد که باید به آنها توجه کنیم. اگر نیازی به تخصص خیلی ویژه‌ای نباشد، می‌توانیم از داوطلبان برای کمک استفاده کنیم.
او درباره وضعیت گسترش اورژانس اجتماعی توضیح می‌دهد: در پایان سال ٩٥ ما در ١٩٧ شهر اورژانس اجتماعی داشتیم. امسال هم با توجه به قوانین جدید که می‌گوید در تمام شهرهای بالای ٥٠ هزار نفر باید اورژانس راه‌اندازی شود، قرار است بیش از ١٤٠ مرکز جدید در سال جاری افتتاح کنیم. این موضوع نیاز به نیروهای بیشتری دارد.
یک مسأله دیگری که درباره کارکردهای اورژانس اجتماعی وجود دارد، این است که بسیاری از مردم از خدمات و حتی وجود این سازمان اطلاعی ندارند. معاون اجتماعی بهزیستی می‌گوید که سازمان بهزیستی در حال برگزاری جلساتی با رسانه‌هاست تا مردم با خدمات این سازمان آشنا شوند و بتوانند در کاهش آسیب‌ها کمک کنند.
در تمام استان‌ها مثل تهران، دادستان‌ها به طور فعال ورود نمی‌کنند و این موضوع باعث سردرگمی می‌شود. زیرا باید ابتدا به کلانتری مراجعه کنیم یا به قوه قضائیه. اگر از کلانتری شروع کنیم، از ما حکم می‌خواهند و اگر از قوه قضائیه درخواست کمک کنیم، ما را به کلانتری ارجاع می‌دهند.
با توجه به اینکه این مشکل در جامعه زیاد شده، این روند بسیار عقب‌تر از واقعیت‌های جامعه است. علاوه بر این، قوانین هم کار ما را سخت می‌کند. بارها پیش آمده که مددکار ما خواسته وارد خانه شود، اما نمی‌تواند. حتی اگر بعد از تلاش‌های بسیار نهایتاً کودک به بهزیستی سپرده شود، ممکن است روز بعد دوباره به خانه قبلی‌اش برگردد.
«فاطمه دانشور»، عضو دوره چهارم شورای شهر تهران و مدیر موسسه نیکوکاری «مهرآفرین» در همایشی درباره کودک‌آزاری می‌گوید: با وجود تلاش‌ها برای کاهش کودک‌آزاری، هنوز این اقدامات چندان مؤثر نبوده است. هرچند اورژانس اجتماعی راه‌اندازی شده، اما ما هنوز جرأت نمی‌کنیم آن را تبلیغ کنیم چون زیرساخت‌ها کافی نیست و نمی‌تواند نیازهای جامعه را برآورده کند.
زیرساخت‌های بهزیستی تقویت نشده است. مثلاً وقتی مددکار وارد می‌شود، قدرت مداخله ندارد و نمی‌تواند به اندازه کافی در این مسائل ورود کند. سوال اصلی من از دولت این است که چرا حکومت به تقویت بهزیستی توجه نمی‌کند؟ چه مقدار زیرساخت‌های این نهاد را توسعه می‌دهیم که این همه انتظارات داریم؟ این سازمان شاید برای ٢٠ سال گذشته پاسخگو بود، اما در شرایط فعلی دیگر نمی‌تواند کارساز باشد و باید حتماً تدبیری برای آن اندیشیده شود.
