آتشکده (چهار تاقی) نیاسر کاشان
چهارتاقی نیاسر یک سازه تاریخی در شهر نیاسر است که در بیست کیلومتری غرب کاشان قرار دارد. این بنا که به نام آتشکده ساسانی نیاسر نیز مشهور است، نزدیک چشمه اسکندریه واقع شده و به خاطر موقعیت توریستی‌اش یکی از معروف‌ترین چهارتاقی‌ها به شمار می‌رود.
به گفته محققان، این سازه متعلق به اواخر دوران اشکانی یا اوایل دوران ساسانی است. برای این بنا کاربردهای مختلفی مانند نشانه‌ی راه، یادبودی، آتشگاه و محل دفن افراد برجسته پیشنهاد شده است.
کاربرد چهارتاقی
رضا مرادی غیاث‌آبادی، باستان‌شناس، در سال ۱۳۸۰ در کتاب «نظام گاهشماری در چارتاقی‌های ایران» نظریه‌ای درباره کاربرد آن به عنوان یک تقویم آفتابی یا نشانه‌گذار زمان ارائه کرده است. او می‌گوید: «این بنا به گونه‌ای طراحی شده که طلوع و غروب خورشید در ابتدای و میانه هر فصل از طریق یکی از روزنه‌های آن دیده می‌شود. چهار تاقی نیاسر به مانند برخی دیگر از چهار تاقی‌های ایران بدون وجود بناهای دیگر در اطرافش ساخته شده و دقت زمانی آن بیشتر از بناهای تقویمی دیگر در جهان است که گاهی تا سه درجه خطا دارند.»
طبق نقشه‌های مربوطه، ساختار تقویمی این بنا به گونه‌ای است که در آغاز و میانه هر فصل، نور خورشید به شکلی ویژه از میان پایه‌های بنا عبور می‌کند و هنوز هم این مشاهده ممکن است. دانشگاه کاشان و پایگاه میراث فرهنگی نیاسر هر سال به دعوت ایشان در مراسم طلوع خورشید شرکت می‌کنند.
اگر این نظریه را بپذیریم، وجود عملکرد تقویمی برای این بنا با کاربردهای دیگر مانند بناهای یادبودی و آتشکده در تضاد نیست. زیرا در معماری ایرانی، بسیاری از بناها چندین کاربرد دارند و واژه چارتاقی بیشتر به ویژگی‌های ساختاری آن اشاره دارد تا کاربرد آن.
به پیشنهاد و پیگیری او، هر سال مراسم مشاهده و بررسی طلوع خورشید در چهارتاقی نیاسر در نخستین روز هر فصل در کنار این بنا برگزار می‌شود. البته هنوز سوالاتی در این خصوص وجود دارد و برخی نسبت به این کاربرد تردید دارند. این بنا که نزدیک به دو هزار سال قدمت دارد، با شماره ۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
این بنا به شکل مربع، اما در واقع ذوزنقه‌ای با اضلاع تقریبی ۱۲ متر است و برای ساخت آن تنها از سنگ‌های آهنی رسوبی و ملات گچ استفاده شده است. چهارتاقی نیاسر از نظر مطالعه روش‌های معماری در گذشته، شامل شیوه‌های نوآورانه ساخت و ساز، تبدیل طرح مربع بنا به دایره گنبد آن و تناسب‌های هندسی متوازن و منحصر به فرد در طراحی آن، بسیار قابل توجه است.
آتشکده (چهار تاقی) نیاسر کاشان
آدرس: اصفهان؛ کاشان؛ نیاسر
تنظیم: مژگان جعفری
مجله رضیم