آشنایی با درختچه جوجوبا و ویژگی‌های آن
جوجوبا یا هوهوبا یک درختچه شگفت‌انگیز است که در بیابان‌های جنوب غرب آمریکا و شمال غرب مکزیک رشد می‌کند. این گیاه از خانواده سیموندسیاسه (جوجوبا) است و از آن برای تولید روغن از دانه‌هایش استفاده می‌شود. همچنین، برای جلوگیری از گسترش کویر در هند، به ویژه در کویر تار (Thar) کشت می‌شود.
ویژگی‌های گیاه‌شناسی جوجوبا
این گیاه، یک بوته چندساله و همیشه‌سبز است که دارای چندین ساقه می‌باشد. قد این درختچه معمولاً بین 1 تا 5 متر است و بعد از 10 تا 12 سال به ارتفاع 1.5 تا 3 متر می‌رسد. درختچه‌ها می‌توانند تا 5 متر نیز رشد کنند. با هرس کردن شاخه‌ها، شکل‌های مختلفی به خود می‌گیرند و عموماً به شکل گرد دیده می‌شوند.
برگ‌های جوجوبا بیضوی و چرمی هستند و طول آنها بین 2 تا 4 سانتیمتر می‌باشد. این درخت دارای ریشه‌های زیادی است. ریشه‌هایش بسته به وضعیت رطوبت زمین، به صورت عمقی یا سطحی رشد می‌کنند. به همین دلیل، این گیاه برای تثبیت خاک و گسترش پوشش گیاهی در مزارع مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جوجوبا در مناطقی که بارندگی بین 250 تا 400 میلی‌متر است، به خوبی رشد می‌کند. این میزان بارش ممکن است برای گیاهان بالغ ضروری نباشد، چرا که جذابیت ریشه‌ای آن می‌تواند به منبع آب‌های زیرزمینی تا عمق 10 تا 15 متر برود. طول ریشه این گیاه در حالت بالغ به 30 متر می‌رسد و پس از یک ماه از کاشت دانه‌ها، ریشه آن 75 سانتیمتر در زمین نفوذ می‌کند.
همان‌طور که گفته شد، این گیاه دوپایه است، به این معنی که دارای درختان نر و ماده می‌باشد. گل‌های درخت نر در خوشه‌های سبز مایل به زرد به طول 3 تا 4 میلی‌متر هستند، در حالی که گل‌های ماده بزرگ‌تر و سبزرنگ به طول 10 تا 20 میلی‌متر هستند و روی دمگل قرار دارند. درختان ماده در اواخر تابستان گل می‌دهند و گرده‌افشانی آنها در اواخر زمستان انجام می‌شود.
میوه‌های جوجوبا
میوه‌های این گیاه به شکل کپسول‌های تخم‌مرغی بوده و حاوی 1 تا 3 دانه قهوه‌ای‌رنگ هستند. در شرایط طبیعی، معمولاً یکی از این دانه‌ها بیشتر رشد می‌کند. طول دانه‌ها در حد 2 سانتیمتر است و وزن دانه‌های رسیده بین 1.5 تا 2 گرم می‌باشد. تعداد دانه‌ها در هر کیلوگرم بین 550 تا 6500 عدد است. همچنین، قطر دانه‌های این گیاه بین 3 تا 15 میلی‌متر متغیر است و 44 تا 58 درصد از وزن دانه را روغن تشکیل می‌دهد.
این گیاه در سن 2 تا 3 سالگی میوه‌دار می‌شود و از سن 4 سال به بعد، میوه‌دادن آن به صورت اقتصادی آغاز می‌شود. این به این معناست که تا 4 سال پس از کاشت دانه‌ها، سودآوری نخواهد داشت. حداکثر تولید دانه‌های این گیاه در سن 10 تا 11 سالگی رخ می‌دهد.
مقدار دانه‌دهی جوجوبا
بعد از گذشت 2 تا 3 سال از کاشت، این گیاه حدود 350 گرم میوه تولید می‌کند که در سن 10 سالگی به 5 کیلوگرم افزایش می‌یابد و این مقدار ثابت می‌ماند. در شرایط طبیعی، این گیاه حدود 4 کیلوگرم دانه می‌دهد. زمانی که درختان جوجوبا به رشد کامل برسند، چوب آنها سخت، سنگین و به رنگ زرد لیمویی درمی‌آید.
طول عمر جوجوبا
حداقل عمر طبیعی این گیاه در زیستگاه‌های خود 100 سال است و به طور کلی، عمر آن در شرایط طبیعی بین 150 تا 200 سال می‌رسد. ولی در برخی دیگر از زیستگاه‌ها، عمر آن بین 15 تا 30 سال است و البته این امکان وجود دارد که این گیاه بیش از 200 سال نیز زنده بماند.
جغرافیای کشت جوجوبا
این گیاه در ارتفاعات متفاوتی از سطح دریا، چه در مناطق هم‌سطح دریا و چه در مکان‌هایی با ارتفاع حدود 1500 تا 1800 متر، به خوبی رشد می‌کند. جوجوبا همچنین در نواحی ساحلی و بادخیز نیز می‌تواند به راحتی رویش پیدا کند.
این گیاه در عرض‌های جغرافیایی بین 25 تا 31 درجه و طول‌های جغرافیایی بین 101 تا 117 درجه، بهترین گلدهی را دارد. در منطقه اصلی خود می‌تواند تا ارتفاع 1520 متری از سطح دریا رشد کند و همچنین در مناطق دیگر نیز تا ارتفاع 1100 تا 1400 متر کاشته می‌شود.
خاک مناسب برای رشد جوجوبا
این گیاه در خاک‌های ساحلی که هدایت الکتریکی آنها 24 میلی‌موس بر سانتیمتر است، رشد خوبی دارد. بهترین خاک برای کاشت جوجوبا، خاک‌های شنی است که آب به راحتی در آنها نفوذ کند. معمولاً این گیاه در خاک‌های شنی-رسی و خاک‌های آبرفتی رشد می‌کند و به ندرت در خاک‌های سنگین‌تر دیده می‌شود.
جوجوبا به دلیل نیازهای کم خود می‌تواند در زمین‌های زراعی آسیب دیده که ناشی از کاهش سفره آب زیرزمینی و شوری خاک است، رشد کند. اما این گیاهان نسبت به خاک‌های سنگین و غرقابی حساس هستند و برای رشد آنها وجود زهکش قوی ضروری است تا از غرقابی شدن جلوگیری شود.
PH مناسب برای کشت این گیاه بین 5 تا 8 است و در این محدوده به خوبی رشد می‌کند. اما اگر PH کمتر از 5 باشد، آلومینیوم در خاک سمی می‌شود.
دمای مورد نیاز گیاه جوجوبا
این گیاه می‌تواند دماهای بین 9- تا 50 درجه سانتی‌گراد را تحمل کند. همچنین، دمای خاک را تا 65 درجه سانتی‌گراد نیز می‌تواند تحمل کند. اما اگر دما بیش از 50 درجه باشد، ممکن است گل‌ها و سرشاخه‌های آن دچار آسیب شوند. جوانه‌های درجه یک این گیاه نسبت به سرما حساس هستند. اگر دما به 6- درجه سانتی‌گراد برسد، ممکن است سرمازدگی در آنها ایجاد شود و جوانه‌های گل در 2- درجه سانتی‌گراد از بین می‌روند.
در دمای 6- درجه سانتی‌گراد زیر صفر، نهال‌ها نیز در معرض آسیب هستند. جوجوبا در 4 سال اول رشد خود نباید با دمای زیر 3- درجه سانتی‌گراد مواجه شود و در دماهای بین 27 تا 36 درجه سانتی‌گراد بهترین رشد را دارد.
مقاومت گیاه جوجوبا نسبت به شوری خاک
این گیاه به شوری خاک بسیار مقاوم است و می‌تواند از شور شدن خاک در زمین‌های کویری نیز جلوگیری کند. برخی از گونه‌های جوجوبا حتی تا شوری 7000 هم مقاومت نشان می‌دهند و محصول آنها کاهش نمی‌یابد. بنابراین، می‌توان از آب دریا که دارای شوری 4000-6000 است، برای آبیاری آنها استفاده کرد. در استرالیا از فاضلاب‌های با فسفر بالا نیز برای آبیاری گیاه جوجوبا بهره می‌برند.
نحوه‌ی کاشت و تکثیر گیاه جوجوبا
این گیاه به سه روش تکثیر می‌شود: با بذر، قلمه و کشت بافت. می‌توان شاخه‌های درخت نر را به شاخه‌های درخت ماده پیوند زد و برعکس.
تکثیر توسط قلمه:
در روش تکثیر با قلمه، قطعاتی به طول 10 تا 15 سانتیمتر از سرشاخه‌های جوان گیاه بریده می‌شوند و سپس قلمه‌ها را…“`html
در دمای حدود 22 درجه سانتی‌گراد گیاهان را نگهداری می‌کنند و با استفاده از قارچ‌کش و هورمون، ریشه‌ها را تحریک کرده و بعد از 3 تا 8 هفته با سیستم پایگرما تولید ریشه انجام می‌شود. بهترین ترکیب خاک برای کشت، شامل 50 درصد پرلایت و 50 درصد ورمی‌کولیت به همراه مخلوطی از ماسه، پودر برگ و خاک لوم است. ترکیب ایده‌آل برای کشت قلمه گیاه، ترکیبی از پیت‌خزه، پرلایت و ورمی‌کولیت است.
گیاهان جوجوبا از طریق قلمه‌زنی زودتر از گیاهانی که با بذر تکثیر می‌شوند، گل و میوه تولید می‌کنند و این امکان وجود دارد که صفات ژنتیکی آنها حفظ شود، در حالی که کاشت از طریق بذر تنوع بیشتری در ژنتیک دارد. همچنین، گیاهانی که از کشت بافت به وجود می‌آیند، از نظر سرعت رشد، از گیاهانی که از روش‌های دیگر تکثیر شده‌اند، سریع‌تر رشد می‌کنند.
تکثیر از طریق بذر:
در مناطقی که درخت جوجوبا به‌طور طبیعی رشد می‌کند، تنها منبعی است که بذر جوجوبا از آن به دست می‌آید. بذرها به دو روش کاشت مستقیم و نشاءکاری تکثیر می‌شوند. در روش کاشت مستقیم، بذرها حساس به قارچ هستند و در شرایط رطوبتی بالا به سرعت آلوده می‌شوند.
در کاشت مستقیم، بذرها معمولاً در فاصله 40 تا 45 سانتیمتر و در فواصل 2.5 سانتیمتر روی ردیف‌ها کاشته می‌شوند و فواصل هر ردیف بین 3 تا 7 متر انتخاب می‌شود. بذر گیاه جوجوبا در شرایط مناسب پس از 20 تا 30 روز جوانه می‌زند. بهترین زمان برای کاشت این گیاه زمانی است که دمای خاک در عمق 10 سانتیمتر به حدود 26 درجه برسد که معمولاً در آخر فصل بهار یا اوایل فصل پاییز اتفاق می‌افتد.
هوا اگر خیلی سرد باشد، جوانه‌زنی گیاه را برای چندین ماه عقب می‌اندازد. برای حل این مشکل، بذرها معمولاً نزدیک به هم کاشته می‌شوند. وقتی گیاه از طریق بذر تکثیر می‌شود، تشخیص نر یا ماده بودن آن تا وقتی که نهال دو ساله نشود، ممکن نیست. جنسیت گیاه جوجوبا را می‌توان فقط زمانی تعیین کرد که نهال شروع به گلدهی کند.
در روش نشاءکاری، معمولاً 2 تا 4 ماه زمان لازم است تا نشاءهایی آماده شوند که برای انتقال به زمین اصلی مناسب باشند. بذرهای جوجوبا در یک محیط مناسب کشت می‌شوند و در زمان مناسب به زمین اصلی منتقل می‌شوند. بهترین زمان برای انتقال نهال‌ها قبل از گرمای شدید تابستان یا قبل از سرمای زمستان است. در این مدت، نیاز است که نهال‌ها از علف‌های هرز و حملات آنها به‌طور شیمیایی و مکانیکی محافظت شوند. رشد این گیاه در دو سال اول محدود است.
زمان گلدهی و برداشت دانه‌های جوجوبا
عمل لقاح درختان جوجوبا در اوایل فصل زمستان و گلدهی آنها در اواخر زمستان و اوایل بهار اتفاق می‌افتد. دانه‌ها در اوایل مرداد و اوایل شهریور به مرحله برداشت می‌رسند. زمانی که میوه جوجوبا رسیده می‌شود، بافت‌های بیرونی آن از رنگ سبز به قهوه‌ای تغییر رنگ می‌دهند. وزن دانه‌های رسیده بین 1.5 تا 2 گرم و قطر آنها بین 3 تا 15 میلی‌متر است. دانه‌ها به‌راحتی از درخت جدا می‌شوند و به زمین می‌افتند، بنابراین برای جمع‌آوری بذر نیازی به تکان دادن درخت و صرف انرژی نیست.
خواص دارویی جوجوبا
تا کنون بیش از 300 مورد استفاده برای گیاه جوجوبا شناسایی شده و حدود 90 درصد تولید جهانی آن در حوزه آرایشی و بهداشتی به کار می‌رود. روغن جوجوبا زمانی که ممنوعیت تجارت وال‌ها به وجود آمد و روغن وال موجود نبود، در صنعت لوازم آرایشی بسیار محبوب شد. امروزه هزاران تن روغن جوجوبا تنها در آمریکا تولید می‌شود و قیمت بالایی دارد.
روغن جوجوبا زردرنگ، خوشبو و نرم است و خاصیت ضدتحریک دارد که در درمان و مراقبت از پوست کمک می‌کند. این روغن خاصیت ضدمیکروبی نیز دارد که به معنای این است که می‌تواند رشد برخی باکتری‌ها و قارچ‌هایی که به پوست آسیب می‌زنند را کاهش دهد. ترکیبات شیمیایی موجود در جوجوبا شبیه چربی طبیعی پوست هستند و به راحتی جذب می‌شوند و…
“`
ندرت می‌تواند باعث واکنش‌های حساسیتی حتی در پوست‌های حساس شود.
علاوه بر این، شاخ و برگ این گیاه در طول سال می‌تواند غذای بسیاری از حیوانات مانند خرس، گراز، گوسفند کوهی و دام‌ها بوجود آورد. همچنین، بذور و میوه‌های خشک آن توسط موش‌ها، خرگوش‌ها و دیگر جوندگان و همچنین پرندگان بزرگ نیز خورده می‌شوند.
برای اطلاعات بیشتر:
