زمان، انواع، روش و اقدامات لازم برای واکسن زدن به طیور (2 نکته مهم)

واکسیناسیون طیور و زمان مصرف آن

یکی از مهم‌ترین کارها برای جلوگیری از بیماری‌های طیور، واکسیناسیون است. به همراه رعایت نکات بهداشتی، واکسیناسیون نقش بسیار مهمی دارد.

اگر واکسیناسیون به درستی و بر اساس اصول صحیح انجام شود، در جلوگیری از بیماری‌ها بسیار تأثیرگذار است، ولی اگر اشتباه انجام شود، ممکن است باعث بروز بیماری و تلفات شود و حتی ممکن است یک منطقه را تحت تأثیر قرار دهد.

البته نوع واکسیناسیون در هر منطقه با توجه به میزان آلودگی و نوع بیماری متفاوت است. همچنین شرایط جغرافیایی مرغداری و وضعیت سلامت و رشد جوجه‌ها هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.

نکات مهم در امر واکسیناسیون طیور و پرندگان

1. شرایط حمل و نگهداری واکسن: واکسن باید در دمای مناسب تا محل مرغداری حمل شود و از شوک گرمایی جلوگیری شود. باید واکسن‌ها را در دمای بین ۲ تا ۸ درجه و در دور از نور مستقیم خورشید نگهداری کنید.
2. مشخصات واکسن: تاریخ تولید و انقضا و نام شرکت تولیدکننده را به‌دقت بررسی کنید.
3. جوجه‌های ضعیف و بیمار را واکسینه نکنید.
4. در حین واکسیناسیون باید شرایط استریل را رعایت کنید.
5. برای جوجه‌ها حداقل استرس و اضطراب را ایجاد کنید. عواملی مثل تغذیه بد، سروصدا، بیماری، گرما و سرما همه استرس به حساب می‌آیند.
6. بطری‌ها و ظروف واکسن‌های مصرف شده را بسوزانید یا ضدعفونی کنید تا بیماری در مرغداری پخش نشود.
7. آبی که برای واکسن خوراکی و اسپری استفاده می‌شود باید پاک و عاری از مواد ضدعفونی کننده و کلر باشد. بهتر است از آب مقطر، سرم فیزیولوژی یا آب جوشیده استفاده کنید و pH آب ۷ و دمای آن بین ۱۰ تا ۱۲ درجه باشد.
8. واکسن‌های تزریقی را به مدت ۲ تا ۳ ساعت در دمای اتاق نگه دارید تا به دمای بین ۲۵ تا ۲۰ درجه برسند و راحت‌تر تزریق شوند و واکنش‌های موضعی کاهش یابد. حین استفاده از واکسن، بطری را تکان دهید.
9. سرنگ و ابزار تزریقی و ظروف حمل واکسن و دستگاه اسپری را تمیز و ضدعفونی کنید.
10. طیور را چند ساعت (۲ تا ۳ ساعت) قبل از واکسینه کردن تشنه نگه دارید.
11. واکسن حل شده باید در مدت ۲ تا ۳ ساعت توسط طیور مصرف شود زیرا پس از رقیق شدن به سرعت خواص خود را از دست می‌دهد. برای مثال واکسن برونشیت عفونی پس از حل شدن ۵۰ درصد از توان خود را در یک ساعت از دست می‌دهد.
12. برای حفظ ماندگاری ویروس واکسن، می‌توان به آن شیر خشک بدون چربی یا شیر معمولی اضافه کرد. مقدار شیر خشک ۲ تا ۲.۵ گرم در هر لیتر آب و شیر معمولی ۱۰ تا ۱۵ درصد به آب مصرفی اضافه می‌شود.
13. پس از واکسیناسیون به طیور آنتی بیوتیک بدهید و دمای سالن را برای ۲۴ ساعت ۲ تا ۳ درجه افزایش دهید.
14. بهترین روش واکسیناسیون به ترتیب: تزریقی + قطره چشمی – تزریقی – قطره چشمی – اسپری – آشامیدنی است. در روش تزریقی و قطره چشمی، طیور دز کامل واکسن را دریافت می‌کنند و ایمنی بیشتری دارند، در حالی که در روش اسپری و آشامیدنی این نکته به‌طور کامل تأمین نمی‌شود.
15. در روش آشامیدنی، باید آبخوری‌ها را با آب بدون مواد ضدعفونی کاملاً شسته و تمیز کنید و تعداد آن‌ها کافی باشد و حتی‌المقدور آبخوری‌های اضافی در نظر گرفته شود.
16. برای رقیق کردن واکسن، باید از آب مقطر، آب آشامیدنی بدون املاح و کلر، آب جوشیده سرد شده یا سرم فیزیولوژی استفاده کنید و دمای آب باید حدود ۲۳ درجه سانتی‌گراد و pH آن برابر ۷ باشد.
17. واکسن‌های کشته (vac Inactivated) را قبل از مصرف و در حین واکسیناسیون به‌خوبی تکان دهید.
18. در روش اسپری مطمئن شوید که گله عاری از آلودگی مایکوپلاسمایی و سایر بیماری‌های تنفسی باشد.
19. در روش آشامیدنی، آبخوری‌ها باید با آب بدون مواد ضدعفونی شسته و تعداد آن‌ها کافی باشد و حتی‌المقدور آبخوری‌های اضافی در نظر گرفته شود.
20. برای واکسیناسیون به این روش، زمان‌های سردتر روز را در نظر بگیرید.

انواع واکسن‌های مورد استفاده برای طیور

در حال حاضر به طور کلی، دو نوع واکسن برای استفاده در طیور صنعتی وجود دارد:

1. واکسن‌های زنده تخفیف حدت داده شده
   با توجه به تعداد و بزرگی گله، واکسن‌هایی که حاوی ویروس‌های تخفیف حدت داده شده هستند، در شرایط خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. معمولاً از روش‌های آب آشامیدنی و یا اسپری برای واکسیناسیون این نوع واکسن‌ها استفاده می‌شود.

“`html
استفاده میشوند .
اما برخی از واکسن‌های زنده را بایستی با روش‌های مخصوص مانند قطره چشمی و یا تزریق، به کار برد .

2. واکسن‌های غیرفعال
   این نوع واکسن‌ها به‌طور معمول در مزرعه‌های پرورش مرغ‌های مادر یا تخم‌گذار استفاده می‌شوند و نیاز به مدیریت مخصوص دارند .
   تمامی این واکسن‌ها معمولاً شامل تقویت‌کننده‌هایی هستند که به تعادل پاسخ ایمنی بدن مرغ به آنتی‌ژن‌ها کمک می‌کنند .
   در تولید این واکسن‌ها، اغلب از تقویت‌کننده‌هایی مانند روغن‌های معدنی و هیدروکسید آلومینیوم استفاده می‌شود .

روش‌های معمول واکسیناسیون

1. روش آشامیدنی
2. روش قطره چشمی
3. روش اسپری یا آئروسل
4. روش تزریق زیر جلدی یا داخل عضلانی
5. تلقیح در بافت بال

1. روش قطره چشمی (Eye drop)

این روش برای واکسن‌های زنده مانند نیوکاسل، برونشیت و لارنگوتراکییت کاربرد دارد. در این روش هر 1000 دز واکسن را در 28-22 میلی‌لیتر آب مقطر حل کرده و سپس یک قطره در چشم حیوان می‌چکانند.

بهترین راه برای تست قطره‌چکانی و میزان آب مورد نیاز برای رقیق کردن، چکاندن 1000 قطره آب و سپس اندازه‌گیری آب جمع‌شده است که میزان آب مورد نیاز برای رقیق کردن 1000 دز واکسن را مشخص می‌کند.

2. روش تزریقی (injection)

این روش برای واکسن‌های کشته و روغنی و برخی از واکسن‌های زنده مانند مارک و رئوویروس به کار می‌رود. این روش به‌صورت تزریق داخل عضلانی (در سینه و ران) و یا زیر جلدی (در گردن) انجام می‌شود.

معمولاً این واکسن‌ها در بطری‌های 500 یا 1000 دزی در دسترس هستند که با استفاده از سرنگ‌های خودکار قابل تنظیم، می‌توان جمعیت زیادی از پرندگان را در مدت زمان کوتاهی واکسینه کرد و ایمنی طولانی‌مدت ایجاد کرد.

در این روش واکسیناسیون از سرسوزن‌های 18 یا 19 استفاده می‌شود و بعد از تزریق به هر 500 تا 1000 پرنده، سرسوزن باید عوض شود. طول سوزن با توجه به جثه پرنده بین 6 تا 12 میلی‌متر می‌باشد.

در مورد طیور بیشتر بدانید::

3. روش تلقیح در بافت بال (wingweb)

این روش برای واکسن آبله استفاده می‌شود ولی می‌توان برای واکسن‌های آنسفالومیلیت، پاستورلوز و … نیز بکار برد.

سوزن‌ها دارای دو تیغه هستند که بر روی هر یک از تیغه‌ها یک شیار وجود دارد که باعث می‌شود واکسن در دو نقطه تلقیح شود.

برای رقیق کردن این واکسن از 11 میلی‌لیتر آب و 1 میلی‌لیتر گلیسرین برای هر 1000 دز واکسن استفاده می‌شود.

سوزن مربوطه باید به اندازه کافی در محلول واکسن قرار گیرد تا شیارها به طور کامل پر شود.

4. روش آشامیدنی (oral)

این روش اقتصادی‌ترین، ساده‌ترین (با حداقل استرس) و آسان‌ترین روش (از نظر امکانات و تجهیزات و نیروی کار مورد نیاز) است.

این روش برای واکسن‌های زنده مانند گامبورو و آنسفالومیلیت که هدف ویروس آنها دستگاه گوارش است، بسیار مناسب است.

با این حال، در این روش احتمال خطا بالا است و ممکن است تعداد پرندگان واکسن نخورده زیاد باشد.

نکاتی که در این روش باید مورد توجه قرار گیرد:

1. بسته به شرایط آب و هوایی و سن طیور، آب را به مدت یک تا دو ساعت قطع می‌کنند.
2. آب مورد استفاده برای واکسیناسیون نباید دارای مواد شیمیایی، کلر و دیگر مواد ضدعفونی‌کننده باشد.
3. مقدار آب مورد نیاز برای هر 1000 دز واکسن بسته به سن پرنده و شرایط آب و هوایی از 15 تا 50 لیتر ممکن است متفاوت باشد، هدف این است که تمام پرندگان به دز مناسب از واکسن بر اساس آب مصرفی برسند.
4. برای حفاظت از ویروس‌های واکسن و از بین بردن بقایای مواد پاک‌کننده و یون‌های فلزات سنگین، به میزان 1 تا 3 درصد شیر خشک نیم ساعت قبل از حل کردن واکسن در آب اضافه می‌شود.
5. شستن مسیر لوله‌های آبخوری، زنگوله‌های آبخوری و… بسیار ضروری است و فیلتر فشارشکن در سیستم نیپل از مدار خارج می‌شود.
6. محلول واکسن باید در فاصله زمانی مناسبی مصرف شود که بستگی به نوع واکسن دارد (بین یک تا دو ساعت در مورد واکسن نیوکاسل و حداکثر 4 ساعت در مورد گامبورو).

روش اسپری

این روش برای واکسن‌های زنده در جوجه‌های چند روزه و پرندگان مسن‌تر استفاده می‌شود.

نکاتی که در این روش باید مورد توجه قرار گیرد:

1. بهتر است در فصول گرم اسپری در ساعت‌های اولیه صبح یا بعد از ظهر که هوا خنک‌تر است انجام شود.
2. توصیه می‌شود که مخزن…
   “`
   • لطفاً واکسن را از دستگاه اسپری که جنس آن پلاستیک است، انتخاب کنید.
   • تجهیزات استفاده شده برای اسپری و آماده‌سازی محلول واکسن باید فقط برای همین کار استفاده شوند و نباید برای فعالیت‌های دیگر به کار بروند.
   • هنگام انجام اسپری، سیستم‌های تهویه مثل بخاری‌ها و هواکش‌ها باید خاموش باشند، پنجره‌ها بسته باشند و نور سالن به حداقل برسد.
   • مقدار آبی که برای هر 1000 دز واکسن نیاز است به نوع و سن گله و دستگاه اسپری بستگی دارد. به‌طور کلی، برای هر 1000 جوجه یک‌روزه، بین 300 تا 500 میلی‌لیتر آب نیاز است. در مرغ‌های بالغ، مصرف آب به 500 میلی‌لیتر می‌رسد.
   • ذرات واکسن باید بین 80 تا 180 میکرون قطر داشته باشند. ذرات بزرگ‌تر به سمت پایین می‌افتند و ذرات کوچک‌تر تبخیر می‌شوند.
   • از روش اسپری برای تزریق واکسن‌ها، به ویژه برای واکسن برونشیت H120 درون کارتن جوجه‌ها در سن یک روزگی استفاده می‌شود. در واقع، انتقال واکسن در داخل کارتن، به دلیل نزدیکی جوجه‌ها و تماس فیزیکی، بهتر انجام می‌شود. اسپری باید از فاصله 20 تا 30 سانتی‌متری انجام شود و جوجه‌ها 10 تا 15 دقیقه بعد از واکسیناسیون در کارتن باقی بمانند.
   • رطوبت مطلوب در زمان اسپری %75 است. اگر رطوبت در سالن کم باشد، اندازه ذرات کاهش یافته و تبخیر آنها سریع‌تر می‌شود.
   • غبار ناشی از عمل اسپری باید به‌طور یکنواخت در سالن پخش شود.

   روش In Ova

   در این روش، واکسن در زمان انتقال تخم‌مرغ از ستر به هچر (در 18 روزگی) با دستگاه مخصوص به داخل کوریوآلانتوئیک تزریق می‌شود. این روش تا به حال برای واکسن‌های مارک، نیوکاسل و گامبورو در دنیا ثبت شده است.

   در این فرآیند، واکسن با یک دستگاه خاص و از طریق اتاقک هوایی در سن 17.5 تا 19 روزگی دوره انکوباسیون تخم‌مرغ‌های بارور، وارد تخم‌مرغ می‌شود.

   موثر بودن این نوع واکسیناسیون در بیماری‌هایی مانند مارک ثابت شده است. همچنین، واکسن‌هایی برای استفاده در این سیستم بر علیه بیماری بورس عفونی پرندگان نیز ساخته شده‌اند.

   تلاش برای تهیه واکسن‌هایی مانند این، به سرعت در حال پیشرفت است و پیش‌بینی می‌شود که در آینده، واکسن‌های بیشتری برای این سیستم تولید شوند.