بیماری کواشیورکور چیست ؟
کواشیورکور (Kwashiorkor) یک نوع بیماری ناشی از سوء تغذیه بسیار جدی است که به خاطر کمبود پروتئین در بدن به وجود می‌آید. این بیماری بیشتر در کودکانی که از ۲ تا ۵ سال سن دارند و به دلیل ورود فرزند جدید از شیر مادر گرفته شده‌اند، دیده می‌شود. در این سنین، این کودکان معمولاً از رژیم غذایی حاوی نشاسته و بدون پروتئین استفاده می‌کنند.
در بیماری کواشیورکور، با اینکه انرژی کافی (کالری) وجود دارد، اما مقدار پروتئین در غذا کم و کیفیت آن ناقص است. به همین دلیل بدن نمی‌تواند با شرایط جدید سازگار شود. در این مقاله به بررسی بیماری کواشیورکور، نشانه‌های بالینی و روش‌های درمان آن خواهیم پرداخت.
بیماری کواشیورکور بیشتر در کودکان دیده می‌شود، به خصوص اگر آنها به غذای کافی دسترسی نداشته باشند و از شیر مادر خارج شده باشند. اگر کودکی به این بیماری دچار شود، به مراقبت‌های فوری پزشکی نیاز دارد.
اصطلاحات دیگری که دربارهٔ بیماری کواشیورکور مطرح می‌شود شامل:
- سوء تغذیه پروتئین
- سوء تغذیه بدخیم
- سوء تغذیه کالری- پروتئین
چه عواملی باعث ایجاد بیماری کواشیورکور می‌شود ؟
بیماری کواشیورکور به خاطر سوء تغذیه شدید یا عدم دریافت کافی پروتئین به وجود می‌آید و با بیماری ماراسموس متفاوت است. ماراسموس نوع دیگری از سوء تغذیه است که به دلیل کمبود کالری ایجاد می‌شود.
پروتئین‌ها در تنظیم مایعات بدن نقش دارند. عدم مصرف پروتئین کافی موجب می‌شود که مایعات به قسمت‌هایی از بدن بروند که نباید تجمع کنند، مثل بافت‌ها. همچنین عدم تعادل در مایعات می‌تواند منجر به ورم شود.
علت دقیق به وجود آمدن این بیماری مشخص نیست، اما کارشناسان آن را مربوط به رژیم‌های غذایی می‌دانند که عمدتاً شامل ذرت، نشاسته کاساوا و برنج هستند. همچنین کمبود آنتی‌اکسیدان‌های موجود در غذا نیز ممکن است عامل مؤثری باشد.
بیماری کواشیورکور معمولاً زمانی رخ می‌دهد که کودک از شیر گرفته می‌شود و قبل از اینکه به سن ۴ سالگی برسد. در این سن، کودک دیگر قادر به دریافت مواد مغذی و پروتئین‌های مورد نیاز از رژیم غذایی خود نیست.
این بیماری معمولاً در مناطق با منابع غذایی کم و نرخ بالای سوء تغذیه بیشتر دیده می‌شود.
همچنین بروز بیماری کواشیورکور به دلیل اختلالات تغذیه‌ای مانند بی‌اشتهایی در بزرگسالان نیز امکان‌پذیر است. طبق گزارش دانشگاه بهداشت فلوریدا، بسیاری از افرادی که در خانه سالمندان زندگی می‌کنند، با کمبود پروتئین در رژیم غذایی خود مواجه هستند.
انواع سوء تغذیه
سه نوع اصلی از سوء تغذیه حاد وجود دارد که شامل موارد زیر هستند:
- ماراسموس: کاهش زیاد وزن و ضعف عضلانی به خاطر کمبود مواد مغذی و کالری
- کواشیورکور: ورم کردن بدن به خاطر تجمع آب به دلیل کمبود پروتئین
- ماراسمیک کواشیورکور: ترکیبی از ضعف و ورم در بدن
بر اساس گزارش‌های سازمان یونیسف، رایج‌ترین نوع سوء تغذیه حاد، ماراسموس است که ناشی از کمبود مواد غذایی است. این وضعیت علاوه بر کودک‌ها، بزرگسالان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این شرایط نوع شدیدی از سوء تغذیه هستند که نیاز به درمان فوری دارند.
بیماری کواشیورکور بیشتر در کجا رایج است ؟
این بیماری در ایالات متحده به ندرت اتفاق می‌افتد. در مناطق زیر شیوع این بیماری بسیار بالاست:
- جنوب شرقی آسیا
- آمریکای مرکزی
- کنگو
- پورتوریکو
- جامائیکا
- آفریقای جنوبی
- اوگاندا
بیماری کواشیورکور معمولاً در مناطقی رخ می‌دهد که منابع غذایی محدود و یا سطح آگاهی درباره تغذیه پایین است.
علائم و مشکلات بیماری کواشیورکور
ضعف سیستم ایمنی
افرادی که به بیماری کواشیورکور مبتلا هستند، بدن آنها در برابر عفونت‌ها ضعیف می‌شود و ممکن است به بیماری‌های مانند سرخک و ذات الریه دچار شده و جان خود را از دست بدهند.
کارکرد نادرست به خاطر کاهش تولید پروتئین
در این افراد، سطح آمینو اسیدهای خون به هم می‌ریزد و تولید پروتئین کاهش پیدا می‌کند، به خصوص تولید آلبومین. پایین آمدن آلبومین خون باعث می‌شود فشار مایع در رگ‌ها کاهش یابد و در نتیجه مقدار قابل توجهی مایع به فضای بین سلولی نفوذ کند.
کلیه‌ها که مسئول حفظ حجم مایع در رگ‌ها هستند، سعی می‌کنند مایعات را دوباره به خون برگردانند، اما به خاطر کمبود فشار در رگ‌ها، این عمل به طور مکرر تکرار می‌شود و نتیجه آن ایجاد ورم است.
بزرگ شدن کبد و ایجاد کبد چرب
یکی از وظایف کبد تولید یک ماده به نام بتا لیپوپروتئین (Beta Lipoprotein) است. در بیمارانی که کواشیورکور دارند، به خاطر کمبود پروتئین، تولید این ماده دچار مشکل می‌شود و چربی در کبد جمع می‌شود، که این مسئله باعث بزرگ شدن و چرب شدن کبد می‌شود.
کاهش سطح انسولین خون
در این بیماری، وقتی قند خون به خاطر استرس پایین نیست، سطح هورمون‌های کورتیزول و رشد در حد نرمال هستند، اما سطح انسولین خون کمی پایین‌تر از حد نرمال است.
کاهش سطح اوره خون
در افراد مبتلا به کواشیورکور، به خاطر کمبود آمینو اسیدهای ضروری، تغییرات آنزیمی در کبد ایجاد می‌شود که باعث افزایش تولید آنزیم‌های مرتبط با ساخت اسیدهای آمینه می‌شود. از سوی دیگر، تولید اوره کاهش یافته و بدین ترتیب بدن سعی در حفظ نیتروژن خود می‌کند.
در مراحل اولیه این بیماری، بدن سعی می‌کند تا حد ممکن آلبومین موجود در مایع بین سلولی را به فضای داخل سلولی منتقل کند و سطح آلبومین پلاسما را در حد نرمال حفظ کند. اما با گذشت زمان و طولانی شدن بیماری، این مکانیسم‌ها دیگر کافی نخواهند بود و فرد دچار کاهش آلبومین و در نتیجه ورم می‌شود. همچنین اختلال در رشد، پاسخ‌های ایمنی و فرایند ترمیم، که همه به دلیل کاهش پروتئین در بدن است، تجربه می‌شود.
تشخیص بیماری کواشیورکور
برای تشخیص بیماری کواشیورکور در کودک، پزشکان ابتدا سابقه بیماری و معاینه فیزیکی را انجام می‌دهند.
پزشکان به دنبال زخم‌های پوستی، راش، و ورم در ساق پا، پاها و گاهی صورت و بازوها می‌گردند. همچنین آنها وزن و قد کودک را نیز اندازه‌گیری می‌کنند.
در برخی موارد، ممکن است پزشک آزمایش خون برای اندازه‌گیری الکترولیت‌ها، کراتینین، پروتئین کل و پره آلبومین انجام بدهد.
با این حال، معمولاً با توجه به نشانه‌های فیزیکی و رژیم غذایی کودک، بیماری کواشیورکور قابل تشخیص است.
کودکان مبتلا به بیماری کواشیورکور معمولاً دارای سطح قند خون و همچنین پروتئین، سدیم، روی و منیزیم پایینی هستند.
درمان بیماری کواشیورکور
اگرچه بیماری کواشیورکور با سوء تغذیه مرتبط است، اما فقط با تغذیه مناسب نمی‌توان تمام مشکلات ناشی از آن را برطرف کرد.
اگر کودکی مدت طولانی از پروتئین‌ها و مواد مغذی کافی محروم مانده باشد، مصرف مواد غذایی می‌تواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد. بنابراین باید مواد غذایی به دقت و به آرامی معرفی شوند تا از بروز سندرم تغذیه مجدد جلوگیری شود.
سندرم تغذیه مجدد شامل تغییراتی در الکترولیت‌ها و مایع‌های بدن است که در اثر تغذیه مجدد سریع افراد دچار سوء تغذیه رخ می‌دهد و می‌تواند به شدت خطرناک باشد.
پزشکان ابتدا به بیماران توصیه می‌کنند که کربوهیدرات‌ها را مصرف کنند و سپس به سراغ پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی بروند. بازگرداندن مواد غذایی به رژیم غذایی می‌تواند یک هفته یا حتی بیشتر طول بکشد.
علاوه بر این، در موارد شدید، وضعیت کودک می‌تواند منجر به شوک، افت فشار خون و افزایش ضربان قلب شود که ممکن است نیاز به دارو برای کنترل فشار خون داشته باشد.
عوارض بیماری کواشیورکور
اگر بیماری کواشیورکور درمان نشود، عوارض زیر ممکن است بروز کند:
- مشکلات قلبی و عروقی
- عفونت مجاری ادراری
- مشکلات گوارشی
- بزرگ شدن کبد که به آن هپاتومگالی هم می‌گویند
- کاهش عملکرد سیستم ایمنی
- اختلال در عملکرد سلول‌ها
- عدم توازن الکترولیت‌ها
کودکان مبتلا به بیماری کواشیورکور ممکن است به دلیل سوء تغذیه در سنین کم، به اندازه قدی که انتظار می‌رود نرسند.
این بیماری نه تنها سیستم ایمنی بدن فرد را ضعیف می‌کند، بلکه ممکن است فرد را در برابر عفونت‌ها آسیب‌پذیرتر کند و این می‌تواند به عواقب جدی و تهدیدکننده زندگی منجر شود. تشخیص و درمان به موقع می‌تواند کمک زیادی به بهبود وضعیت فرد کند.
نتیجه :
بیماری کواشیورکور نوعی سوء تغذیه شدید است که بیشتر در کودکان دیده می‌شود. این بیماری به دلیل کمبود پروتئین در رژیم غذایی به وجود می‌آید و می‌تواند تعادل مایعات در بدن را تحت تاثیر قرار دهد و غالباً باعث ورم شکم می‌شود.
درمان مؤثر معمولاً می‌تواند بسیاری از علائم و نشانه‌های بیماری کواشیورکور را بهبود بخشد. مهم است که بازگرداندن مواد غذایی به رژیم به آرامی و با دقت انجام شود تا از بروز مشکلات ناشی از تغذیه مجدد جلوگیری شود.