“`html
25 درخت و درختچه ی سایه انداز و پوشاننده
در این بخش از رضیم به معرفی انواع درختان در باغهای ایرانی می‌پردازیم. منابع این اطلاعات شامل کتاب‌های مختلف درباره باغهای ایرانی هستند: باغهای ایرانی (پیرنیا، محمد کریم)، باغ ایرانی (دانش دوست، یعقوب)، باغ (ابوالقاسمی، لطیف)، گیاهان پهن برگ مقاوم به شرایط نامساعد (یارایی، رامی)، فلور ایران (قهرمان، احمد) و کتاب TREES Coombes, Allem هستند.
1: سروها
- تیره
- سرو ناز
این درخت زیبا، تاجی مخروطی شکل دارد و میوه‌اش کروی است. برگ‌های آن شبیه فلس و فشرده‌اند و نوک آن‌ها رو به بالا می‌باشد. واریته‌های معروف آن شامل زربین C.V var. horizon tallis و سرو شیراز C.v .var. Fastigiata هستند که در باغهای تاریخی کاشته می‌شوند و به زیبایی باغ کمک می‌کنند.
- سرو نقره‌ای
این سرو دارای برگ‌های نقره‌ای است و بومی ایران نمی‌باشد، اما در باغ‌ها کشت می‌شود و ارتفاع آن به ۸ متر می‌رسد.
- سرو خمره‌ای
دارای برگ‌های شبیه فلس و رنگ سبز روشن است که در زمستان کمی تغییر رنگ می‌دهد. این نوع سرو برای پرچین نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. میوه آن کوچک و مخروطی شکل است و از ۲ تا ۵ فلس تشکیل شده که هر فلس دو دانه دارد. سروها از درختان رایج در باغهای ایرانی هستند و در بسیاری از باغهای تاریخی، به ویژه در شیراز و باغ فین کاشان دیده می‌شوند.
2: چنار
چنار یک درخت بزرگ و خزان‌کننده با پوست روشن (خاکستری) است که ارتفاع آن به ۲۵ متر می‌رسد. میوه‌اش گرد و کرکدار است و دنباله‌ای در حدود ۶تا ۸ سانتی‌متر دارد و در پاییز می‌رسد. برگ‌های آن دندانه‌دار و دارای ۵ تا ۷ قطعه است. دانه‌های آن ممکن است باعث آلرژی شوند. مهمترین گونه چنار P.orientalis است که در باغهای قدیمی مثل تهران بسیار دیده می‌شود.
3: کاج ایرانی
(Pinus eldarica Pinaceae(Abistacaea : این درخت بزرگ با میوه مخروطی شکل، ارتفاعی بین ۲۰ تا ۳۰ متر دارد و برگ‌هایش همیشه سبز هستند.
- D دانه گرده (میکروسپور)
اندام‌های تولید مثل نر آن دارای بادکنک‌هایی هستند که به گرده‌افشانی کمک می‌کنند. چوب این درخت صمغی است و مصارف صنعتی دارد و این گونه از حلب به ایران وارد شده است.
از گونه‌های دیگر کاج که در باغ‌ها کاشته می‌شوند:
کاج جنگلی P.sylvestris، کاج کاشفی P.longifolia، کاج سیاه P.laricio هستند. این درختان معمولاً بومی ایران نیستند و در بیشتر باغهای تاریخی و مناطق مختلف کشور به جز جنوب و حاشیه خلیج فارس وجود دارند.
4: صنوبر
Populus spp Salicacea : این درخت دارای ریشه‌های سطحی است و می‌تواند در کمتر از ۱۵ سال به ارتفاع ۲۵ متر برسد. این درخت نیز یک درخت خزان‌کننده و پهن برگ است. گل‌های آن معمولاً منفرد و کرکدار هستند.
“““html
گل‌ها به صورت خوشه‌ای روی ساقه یا شاخه‌ها ظاهر می‌شوند و میوه‌ها هم کرکدار هستند. این گیاهان شامل گونه‌هایی هستند که در زیر معرفی می‌شوند:
- سپیدار:
این درخت به شکل ستون و بلند است. روی برگ‌هایش رنگ روشن‌تری دارد که نقره‌ای است. ارتفاع آن بین ۱۸ تا ۲۵ متر می‌باشد و بسیار مقاوم است. در باغهای قدیمی و تاریخی به فراوانی کاشته می‌شده است، هم به عنوان بادشکن در حاشیه‌ها و هم در مسیرهای اصلی.
- صنوبر خاکستری:
این درخت به ارتفاع ۳۰ متر می‌رسد. اندازه برگ‌هایش با سپیدار متفاوت است و پوست تنه‌اش رنگ خاکستری مایل به زرد دارد.
- تبریزی:
(به نام‌های اشالک، صنوبر آسیایی و صنوبر لمباردی نیز شناخته می‌شود) درختی با ارتفاع بلند و زیبا است. معمولاً در کنار باغ‌ها کاشته می‌شود. برگ‌هایش لوزی شکل و زیباست که طول آن بیشتر از عرضش است. در فصل پاییز به رنگ زرد قناری درمی‌آید.
- صنوبر لرزان: (آشنگ)
برگ‌های این درخت شبیه به نارون هستند.
- پده:
این گیاه مخصوص مناطق گرم است.
5:نارون (وسک، قره‌آغاج)
Ulmus Ulmaceae: این درخت دارای پوست شکافدار است و برگ‌هایش متناوب و خزان‌کننده هستند. رگبرگ‌های موجود در برگ‌ها شانه‌ای و دمبرگ‌ها کوتاه‌اند. شکل قاعده برگ‌ها به‌طور معمول مورب است و حاشیه‌ی برگ‌ها می‌تواند اره‌ای باشد. در قاعده برگ‌ها زائده‌هایی کوچک وجود دارد. گل‌ها می‌توانند هم نر و هم ماده باشند و قبل از ظهور برگ‌ها، ظاهر می‌شوند. گل‌ها دارای ساختاری استکانی و ۴ تا ۸ لوب دارند.
پرچم‌ها (اندام نر گیاه) دارای میله‌ای باریک و بلند هستند و میوه‌ها به شکل فندقه بالدار (سامار) هستند که در آن‌ها یک تخمدان به صورت زائده‌هایی بال‌مانند رشد می‌کند. بال‌های این میوه‌ها در انتها شکاف دارند. میوه‌ها ۳ تا ۴ هفته بعد از گل‌دهی تشکیل می‌شوند و در نواحی شمالی و شمال‌شرقی ایران، به ویژه تهران، به فراوانی دیده می‌شوند.
- نارون چتری:
برگ‌های این درخت متقارن و با قاعده‌ای تقریباً قلبی شکل هستند و نوک دانه‌ها تیز نیست. فصل گل‌دهی آن اواخر زمستان است و این گیاه متعلق به نواحی مرکزی فلات ایران است.
- ملج U. Montana
- اوجا U. Campestris
سایر درختان سایه‌دار:
6:آزاد
Zelkova Carpini folia Ulmaceae : درختی بلند است که تا ۳۵ متر رشد می‌کند و برگ‌هایش بیضی شکل به طول حدود ۸ و عرض ۴ سانتی‌متر دارند. برگ‌ها اغلب نوک تیز هستند، اما انواع نوک‌دار هم دارند. حاشیه برگ‌ها ساده است و سطح بالایی آن نرم است در حالی که سطح زیرین تقریباً بدون کرک است. پوست درخت خاکستری تیره است و دمبرگ‌ها کوتاه‌اند. فصل گل‌دهی آن‌ها اوایل بهار است و بیشتر در شمال ایران دیده می‌شوند.
7:داغداغان (تا)
Celtis spp. Ulmaceae : این درخت یا درختچه دارای پوست صاف است که به آسانی جدا نمی‌شود. برگ‌هایش متناوب، خزان‌کننده هستند و دارای سه رگبرگ مشخص در قاعده، با دمبرگ مشخص هستند. گل‌ها می‌توانند نر و ماده جدا از هم یا در یک‌جا وجود داشته باشند و زمان ظهورشان معمولاً همزمان با برگ‌ها است. میوه آن دانه‌ای کروی یا تخم‌مرغی با هسته‌ای سخت می‌باشد و از درختان قدیمی بومی ایران به شمار می‌رود.
8:زبان گنجشگ: (ون)
Fraxinus excelsior Oleaceae : این درخت دارای شاخه‌هایی قوی و…
“““html
این درخت به صورت عرضی رشد می‌کند و برگ‌هایش کوچک و ریز هستند که در بهار به برگ کامل تبدیل می‌شوند. این درخت می‌تواند تا ارتفاع ۱۸ متر رشد کند و میوه‌اش در تابستان ظاهر می‌شود. درختی مقاوم و با عمر طولانی است.
این درخت دو نوع مختلف دارد: F.excelsior Var Jaspidea و F.excelsior Var pendula. معمولاً در باغ‌ها و مسیرهای فرعی کاشته می‌شود و سایه خوبی فراهم می‌کند.
9: توس (غان)
Betula pendula Betu laceae: این درخت خزان‌کننده و با رشد زیاد است. برگ‌هایش نوک تیز و دندانه‌دار هستند و در پاییز رنگ برگ‌ها به زرد تغییر می‌کند. چوب این درخت محکم است و بهتر است در کنار درختان سبز به ویژه سوزنی‌برگ‌ها کاشته شود تا جلوه خوبی داشته باشد. عمر این درخت نسبتاً کم است و در هر نوع خاکی رشد می‌کند. این درخت محیط آفتابی یا نیمه سایه را ترجیح می‌دهد و پوستش معمولاً سفید و زیباست.
10: راش (آلش، راج، مرس)
Fagus sylvatica Fagaceae: این درختان عموماً پهن‌برگ و خزان‌کننده هستند و چوب صنعتی دارند. برگ‌های آن‌ها بی‌دندانه یا کم دندانه و گل‌های نر آن‌ها نزدیک به هم هستند و میوه‌هایشان در پوشش گل ۴ برگی و خاردار قرار دارد. این درختان می‌توانند تا ۳۰ متر یا بیشتر رشد کنند و دارای شاخه‌های زیادی هستند. برگ‌های سبز براق آن‌ها در پاییز زرد می‌شوند. این درختان می‌توانند به عنوان پرچین یا حصار نیز مورد استفاده قرار گیرند.
11: بید معمولی:
Salix alba Salicaceae: این بزرگترین نوع بید است که ارتفاعش به ۱۵ متر می‌رسد. برگ‌هایش دراز و باریک هستند و میوه‌اش کمی کرک دارد. نوع S.chrysocoma یا بید مجنون که بسیار سریع رشد می‌کند، معمولاً در باغهای ایرانی کمتر استفاده می‌شود. به طور کلی، بید در مکان‌هایی که سایه دارد کاشته می‌شود و هرگز در کنار استخر یا در مسیرهای اصلی باغ قرار داده نمی‌شود.
12: بیدمشک :
Salix aegyptica Sali caceae: این درخت دارای گل‌های سفید یا خاکستری عطرآگین است. از گل‌های آن عرق بیدمشک تهیه می‌شود که به عنوان دارو مورد استفاده قرار می‌گیرد و استفاده از آن در گذشته رایج بوده است. این درخت نه تنها زیباست بلکه کاربری‌های زیادی هم دارد.
13: درخت ابریشم:
(شب خسب)Albizia julibrissin Mimosacae: این درخت ارتفاعی تا ۸ متر دارد. پوستش خاکستری تیره است و برگ‌هایش شانه‌ای شکل هستند. محور برگش به طول ۱۰ تا ۲۸ سانتی‌متر دارای یک غده در قاعده دمبرگ است. شانه‌های برگ به تعداد ۴ تا ۱۴ جفت هستند و گل‌های آن بین خرداد تا مرداد ماه شکوفا می‌شوند و میوه‌ها در شهریور تا مهر ماه می‌رسند. این درخت در گذشته بسیار مورد استفاده قرار می‌گرفت، به ویژه در تهران که با آب و هوای این شهر سازگار است و در شمال و مرکز ایران نیز قابل مشاهده است.
14: کهور ایرانی:
Prosopis Mimosaceae : این درخت به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ متر می‌رسد و پوستش به رنگ خاکستری است. دارای خارهایی است که حدود ۳ تا ۷ میلی‌متر طول دارند و معمولاً راست یا گاهی خمیده هستند. این درخت شکل مخروطی دارد.
“““html
و قاعده آن پهن است. گل آذین آن شبه سنبله به طول ۷ تا ۱۶ سانتی‌متر می‌باشد، گل‌های آن زرد، بدون کرک و کاسه گل کوچک است. طول گلبرگ‌ها ۵/۳ تا ۵/۴ سانتی‌متر بوده و زمان گل‌دهی از اسفند ماه تا خرداد و زمان رسیدن میوه در خرداد و تیر است.
۱۵:ممرز (اولس):
Carpinus betulus Mimosaceae: این درخت بیشتر در نواحی شمال کشور می‌روید و برگ‌های دندانه‌دار دارد. گل‌های نر آن به شکل خوشه‌های دراز هستند و میوه‌هایش شبیه میوه رازک است. این گیاه در هر نوع خاکی حتی خاک‌های سنگین رشد می‌کند و در شرایط آفتابی یا نیمه‌سایه هم به خوبی رشد می‌کند.
۱۶: اقاقیا معمولی:
Robinia psedo acaia Legaminosae: این درخت به ارتفاع ۱۵ متر می‌رسد و تاج آن گسترده است. برگ‌های آن متناوب و شاخه‌ها قهوه‌ای و شفاف هستند. گل آن کاسه‌ای و جام سفید رنگ معطر دارد و زمان گل‌دهی آن در اردیبهشت است. اقاقیا درخت مقاومی است و در بیشتر باغهای قدیمی کاشته می‌شده است.
۱۷: ارغوان:
Ceris siliquastrum Leguminoseae: این درخت یا درختچه‌ای است که ارتفاعش بین ۵ تا ۱۰ متر است. برگ‌های آن به شکل قلب و گل‌هایش صورتی ارغوانی و در خوشه‌های کوچک هستند. میوه آن نیام نام دارد. زمان گل‌دهی‌اش در فروردین و اردیبهشت قبل از ظهور برگ‌ها می‌باشد. این درخت در گرگان، گیلان و نواحی غرب کشور زیاد دیده می‌شود.
۱۸: بید قرمز:
Salix carmanica Salicaeae: این درخت کوچک به ارتفاع ۵ متر یا بیشتر می‌رسد و تنه‌اش قطر ۷۰ سانتی‌متر دارد. پوست آن خاکستری و مایل به سیاه با شکاف‌های طولی عمیق است و شاخه‌های باریک و آویزان دارد. گل‌های آن تک‌جنس و به صورت سنبله و سبز مات است. این درخت در نواحی خشک و کوهستانی منتشر است و در مناطقی مانند آذربایجان، کرمان و یزد دیده می‌شود.
۱۹: ختمی:
Althea tehranica Malvaceae : این گیاه پایا و پوشیده از کرک است. ساقه‌اش به ظاهر فاقد کرک ولی واقعاً پوشیده از کرک ستاره‌ای است. برگ‌هایش به شکل نیزه‌ای و گل‌هایش بنفش متمایل به قرمز است. گلبرگ‌هایش تخم‌مرغی واژگون و زمان گل‌دهی‌اش از اردیبهشت تا تیرماه می‌باشد. این گیاه در تهران و شمیرانات دیده می‌شود. گیاهانی که در زمستان جلوه‌دارند شامل: بید مرجانی، بید فری، فندق، گیلاس و سوزنی‌برگانی مانند سرو کوهی و انواع کاج‌ها هستند.
۲۰: گیاهان الوان که با گل و میوه و برگ رنگ‌های متنوع تولید می‌کنند:
ارغوان، سیب گل، مموزا، طاووسی، توری، ماگنولیا زمستانه، ماهونیا، پیراکانتا و دوتسیا.
۲۱: گیاهان پوششی مناسب کاشت زیر درختان:
سالوی وحشی، قاصدک، شنگ ترشک شبدری و پوتنتیلا.
۲۲: درختان مناسب بلوارها و کوچه‌ها:
سرو خمره‌ای، ژنکیو، افرا، شاه بلوط هندی، توس، ارغوان، زبان گنجشک، درخت لاله سیب، پاولینا، چنار، لرگ، گلابی و بلوط.
۲۳: درختان مقاوم به سایه:
سرخدار، دوگلاس، سکویا، نوئل، ممرز، هدرا و راش.
۲۴: درختان مقاوم به بادهای دریایی و آب شور:
تمامی کاج‌ها، ایلان، گل ابریشم، زبان گنجشک، توت، صنوبر و سپیدار، اقاقیا، گز و سنجد.
۲۵: درختان مناسب برای مناطق صنعتی:
افرا شیب‌دار و افرا سفید، زبان گنجشک، بلوط، شاه بلوط، پروانه، اقاقیا، عرعر، عنبرالسائل، بیدها، کرنوس، درخت لاله، سماق کوهی، ممرز، سیب، نمدار، زالزالک، چنار، نارون، جوالدوز، صنوبر، داویدیا، گوجه و آلبالو، اکالیپتوس و گلابی.
سایت رضیم
“`