همه چیز در مورد داروی ضد سرطان دوکسوروبیسین (2 نکته مهم)

معرفی دوکسوروبیسین

دوکسوروبیسین (Doxorubicin) که با نام تجاری آدریامایسین (Adriamycin) شناخته می‌شود، دارویی برای درمان سرطان است. این دارو به مبارزه با رشد و گسترش سلول‌های سرطانی که در بدن مشکلاتی ایجاد می‌کنند، کمک می‌کند.

دوکسوروبیسین برای درمان انواع مختلفی از سرطانات مانند سرطان پستان، مثانه، تخمدان، تیروئید، معده، ریه، استخوان، بافت‌های عصبی، عضلات، مفاصل و بافت‌های نرم استفاده می‌شود. همچنین برای درمان بیماری هوچکین و انواع خاصی از سرطان خون نیز به کار می‌رود.

مکانیسم اثر دوکسوروبیسین

دوکسوروبیسین به گونه‌ای عمل می‌کند که با اتصال به DNA، مانع از ساخت DNA و RNA می‌شود. این فرآیند با ایجاد اختلال در ساختار مولکولی آن‌ها اتفاق می‌افتد.

فارماکودینامیک دوکسوروبیسین

دوکسوروبیسین نمی‌تواند از سد خونی-مغزی عبور کند. این دارو در کبد تجزیه و به فرم فعال تبدیل می‌شود و عمدتاً از طریق صفرا دفع می‌گردد.

اطلاعات مهم در مورد دوکسوروبیسین

• اگر در بدنتان بیماری عفونی کنترل نشده‌ای دارید، نباید از دوکسوروبیسین استفاده کنید.
• اگر مشکلات جدی قلبی یا کلیوی دارید و یا به تازگی حمله قلبی داشته‌اید، استفاده از دوکسوروبیسین برای شما مجاز نیست.
• دوکسوروبیسین می‌تواند باعث ضعف سیستم ایمنی شما شود. به همین دلیل باید وضعیت خون شما به طور مرتب مورد بررسی قرار گیرد. اگر کبودی یا خونریزی غیرمعمولی دیدید یا علائم عفونت (تب، لرز، درد عمومی) داشتید، به پزشک اطلاع دهید.
• دوکسوروبیسین ممکن است به قلب آسیب برساند. اگر ضربان قلب شما سریع شد، دچار تنگی نفس (حتی با حرکات کوچک) یا ورم پاها و مچ پا شدید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

پیش از مصرف دوکسوروبیسین

برای اطمینان از اینکه دوکسوروبیسین برای شما مضر نیست، اگر هر یک از شرایط زیر درباره شما صادق است، حتماً به پزشک بگویید:

1. اگر به دوکسوروبیسین یا داروهای مشابه مثل دانوروبیسین، اپی‌روبیسین، ایداروبیسین و میتوکسانترون حساسیت دارید، نباید از این دارو استفاده کنید.
2. بیماری‌های کبدی و کلیوی
3. مشکلات مغز استخوان
4. بیماری قلبی یا سابقه نارسایی قلبی
5. اگر قبلاً با دوکسوروبیسین یا داروهای مشابه آن درمان شده‌اید.
6. اگر از داروهای ضدسرطان دیگری استفاده می‌کنید یا قبلاً در معرض پرتو درمانی بوده‌اید، پزشک خود را مطلع کنید.
7. مصرف دوکسوروبیسین ممکن است خطر بروز مشکلات مغز استخوان یا ابتلا به انواع دیگر لوسمی را افزایش دهد. بهتر است در این مورد با پزشک مشورت کنید.
8. اگر باردار هستید، نباید از دوکسوروبیسین استفاده کنید زیرا می‌تواند به جنین آسیب برساند یا موجب نقص عضو شود. در طول مصرف دوکسوروبیسین از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنید (چه مرد باشید و چه زن). مصرف دوکسوروبیسین توسط هر دو والد ممکن است باعث نقص عضو در کودک شود.
9. اگر زن هستید، باید در طول مصرف دوکسوروبیسین از باردار شدن جلوگیری کنید و حداقل شش ماه پس از قطع مصرف این دارو اقدام به بارداری نمایید.

“““html

10. اگر شما یک مرد هستید و شریک جنسی شما قادر به باردار شدن است، لازم است که از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنید (مثل کاندوم). اگر در زمان مصرف دوکسوروبیسین، شریک شما باردار شود، ممکن است خطراتی برای جنین وجود داشته باشد. همچنین باید حداقل شش ماه بعد از قطع این دارو، از بارداری جلوگیری کرد و روابط جنسی را به شکل کنترل‌شده‌ای انجام داد.
11. اگر بارداری در شرایطی اتفاق بیفتد که هر دو والد از دوکسوروبیسین استفاده می‌کنند، باید بلافاصله پزشک را از این موضوع آگاه کنید.
12. این دارو ممکن است بر توانایی باروری هر دو جنس تأثیر بگذارد. بنابراین، بهتر است در این زمینه با پزشک خود مشورت کنید.

نحوه مصرف دوکسوروبیسین

• دوکسوروبیسین باید به صورت تزریق وریدی توسط پرستار انجام شود.
• گاهی اوقات دوکسوروبیسین با دیگر داروهای ضد سرطان مصرف می‌شود و ممکن است پزشک داروهای دیگری برای جلوگیری از تهوع، استفراغ و عفونت تجویز کند.
• اگر در نزدیکی محل تزریق، درد یا سوزش و تورم حس کردید، به پزشک اطلاع دهید.
• اگر تصادفاً مقداری از اين دارو روی پوست ریخت، باید آن محل را با آب گرم و صابون به‌خوبی بشویید.
• دوکسوروبیسین می‌تواند تعداد سلول‌های خونی که به ایمنی و انعقاد خون کمک می‌کنند را کاهش دهد، بنابراین باید وضعیت خون به‌طور مداوم زیر نظر باشد. همچنین ممکن است روند درمان سرطان به وضعیت خون بستگی داشته باشد.
• اگر متوجه شدید که مصرف دارو را فراموش کرده‌اید، برای راهنمایی به پزشک مراجعه کنید.

مقدار و موارد مصرف دوکسوروبیسین

توجه: دوز و موارد مصرف این دارو ممکن است تغییر کند. برای اطلاعات جدید به منابع پزشکی مراجعه کنید.

این دارو برای درمان سرطان‌های مختلف، از جمله سرطان مثانه، پستان، ریه، تخمدان، معده، بیضه، تیروئید، بیماری هوچکین، لوسمی لنفوبلاستیک و میلوبلاستیک حاد، تومور ویلمز، نوروبلاستوما، لنفوما و سارکوما استفاده می‌شود.

• برای بزرگسالان: دوز 75 تا 60 میلی‌گرم بر متر مربع به‌صورت تزریق وریدی بوده و هر 21 روز یک بار تکرار می‌شود، یا 25 تا 30 میلی‌گرم بر متر مربع طی سه روز اول هفته به‌صورت تزریق وریدی انجام می‌گیرد. همچنین می‌توان دوز 20 میلی‌گرم را یک بار در هفته تزریق کرد.
• حداکثر دوز این دارو 550 میلی‌گرم بر متر مربع و در بیمارانی که پرتودرمانی قفسه سینه داشته‌اند، 450 میلی‌گرم بر متر مربع است.
• اگر میزان بیلی‌روبین به 1.2 تا 1.3 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر افزایش یابد، دوز را 50 درصد کاهش دهید. اگر میزان بیلی‌روبین به 1.3 تا 5 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر رسید، دوز را 75 درصد کاهش دهید.
• مصرف دوکسوروبیسین در کودکان: این دارو ممکن است در کودکان زیر دو سال خطر مسمومیت قلبی را افزایش دهد.
• مصرف دوکسوروبیسین در سالمندان: احتمال مسمومیت قلبی در بیمارانی که بالای 70 سال دارند، بیشتر است. باید احتیاط لازم برای جلوگیری از مسمومیت شدید خونی در بیمارانی که ذخایر مغز استخوان آنها کم است، رعایت شود.

مصرف دوکسوروبیسین در دوران بارداری و شیردهی

D (این دسته از داروها نشان می‌دهد که ممکن است برای جنین انسان خطراتی وجود داشته باشد. در شرایطی که استفاده از دارو برای زنان باردار ضروری است و خطرات ممکن قابل قبول است، پزشک این دارو را تجویز می‌کند.)

در مورد شیردهی: اطلاعات دقیقی دربارهٔ ترشح دوکسوروبیسین در شیر وجود ندارد، اما به دلیل خطر عوارض جانبی شدید، از جمله تغییرات ژنتیکی و سرطان‌زایی، شیردهی در طول درمان با این دارو توصیه نمی‌شود.

“`

نمی‌شود.

عوارض جانبی دوکسوروبیسین

• مشکلات مربوط به اعصاب مرکزی: احساس اضطراب، ضعف، سردرگمی، افسردگی، گیجی، تب، احساس سوزن سوزن شدن، و مشکل در اعصاب محیطی.
• مشکلات قلبی و عروقی: مسمومیت قلبی که ممکن است تغییرات در نوار قلب مانند تند شدن ضربان قلب، تغییر شکل موج T، پایین آمدن قسمتی از نوار قلب و کاهش ولتاژ را به همراه داشته باشد. همچنین ممکن است آریتمی، آسیب دائمی به قلب، و نارسایی قلبی در این شرایط مشاهده شود.
• مشکلات پوستی: تغییر رنگ پوست در نواحی که قبلاً تحت تابش بودند، ریزش مو، قرمز شدن صورت، کهیر، و عفونت شدید پوست (نکروزیس در محل نشت دارو).
• مشکلات گوارشی: حالت تهوع، استفراغ، اسهال، التهاب دهان، التهاب مری، بی‌اشتهایی و کولیت نکروزان.
• مشکلات در سیستم ادراری و تناسلی: تغییر رنگ موقتی ادرار به قرمز.
• مشکلات خونی: کاهش گلبول سفید، به ویژه نوعی خاص از آن که 10 تا 15 روز پس از شروع درمان بروز می‌کند. معمولاً پس از 21 روز درمان، بهبودی حاصل می‌شود؛ همچنین کاهش تعداد پلاکت‌ها و کاهش فعالیت مغز استخوان بسته به دوز دارو مشاهده می‌شود.
• عوارض موضعی: عفونت شدید در محل تزریق.
• سایر عوارض: واکنش‌های آلرژیک شدید، لرز، عفونت‌های شدید، افزایش اوره خون، و التهاب ملتحمه.
• توجه: اگر مسمومیت خون تشدید شد، باید مصرف دارو را قطع کرد.

تداخلات دارویی دوکسوروبیسین

1. استفاده همزمان این دارو با سیکلوفسفامید ممکن است اثرات منفی آن بر قلب را تشدید کند.
2. دوکسوروبیسین نباید با هپارین سدیم، سفالوسپورین، آمینوفیلین، فلوراوراسیل، دگزامتازون فسفات یا هیدروکورتیزون سدیم فسفات ترکیب شود، زیرا ممکن است رسوب کند.
3. تزریق همزمان دوکسوروبیسین با اکتینومایسین ممکن است به پنومونیت در بیمارانی که تحت پرتودرمانی هستند منجر شود.
4. استفاده همزمان با سیکلوسپورین می‌تواند متابولیسم دوکسوروبیسین را کاهش و سمیت آن را افزایش دهد.
5. دوکسوروبیسین ممکن است سطح دیگوکسین در خون را کاهش دهد.
6. استفاده همزمان دوکسوروبیسین با مرکاپتوپورین می‌تواند موجب افزایش آسیب کبدمی شود.
7. پاکلی تاکسول موجب کاهش میزان دفع دوکسوروبیسین و افزایش خطر نوتروپنی و التهاب دهان می‌شود.
8. فنوباربیتال نرخ دفع دوکسوروبیسین را افزایش می‌دهد.
9. دوکسوروبیسین می‌تواند سطح فنی‌توئین در خون را کاهش دهد.
10. استفاده از پروژسترون موجب افزایش خطر نوتروپنی و کاهش تعداد پلاکت‌ها می‌شود. سطح خون باید مورد بررسی قرار گیرد.
11. استرپتوزوسین نیمه‌عمر دوکسوروبیسین را افزایش و اثر آن را افزایش می‌دهد. دوز دارو باید تنظیم شود.
12. وراپامیل می‌تواند سطح دوکسوروبیسین را افزایش دهد. عوارض دارو باید کنترل شود.

اثر دوکسوروبیسین بر آزمایش‌های تشخیصی

مصرف دوکسوروبیسین می‌تواند میزان گلوکز بیلی‌روبین را افزایش دهد و همچنین سطح کلسیم، هموگلوبین، گلبول‌های سفید، نوتروفیل و پلاکت‌ها را کاهش دهد.

مسمومیت با دوکسوروبیسین و درمان آن

علائم بالینی: کاهش فعالیت مغز استخوان، حالت تهوع، استفراغ، التهاب مخاط و آسیب غیرقابل بازگشت به قلب.

“`html

درمان: شامل کمک به بیماران می‌باشد و به این صورت است که برایشان اجزای خون را منتقل می‌کنند، داروهای ضد استفراغ و آنتی‌بیوتیک برای مقابله با عفونت مصرف می‌شود، علائم التهاب را درمان می‌کنند و از داروهای حاوی دیژیتال استفاده می‌کنند.

موارد منع مصرف دوکسوروبیسین

1. به افرادی که دچار بیماری‌های عفونی هستند نزدیک نشوید. اگر علائم عفونت را مشاهده کردید، به پزشک اطلاع دهید.
2. از کارهایی که ممکن است به جراحت یا خونریزی منجر شوند اجتناب کنید. در زمان مسواک زدن یا اصلاح، احتیاط کنید تا خونریزی ایجاد نشود.
3. این دارو می‌تواند وارد مایعات بدن (ادرار، مدفوع، استفراغ) شود. بنابراین حداقل تا 48 ساعت پس از مصرف دارو مراقب باشید که این مایعات با دستان یا سطوح دیگر تماس پیدا نکند. مراقبان بیمار باید هنگام تمیز کردن این مایعات، جمع‌آوری زباله‌ها و لباس‌های آلوده و یا عوض کردن پوشک از دستکش‌های پلاستیکی استفاده کنند. همچنین دستان خود را قبل و بعد از پوشیدن دستکش بشویند. لباس‌ها و پارچه‌های آلوده باید جدا از دیگر لباس‌ها شسته شوند.
4. در طول مصرف دوکسوروبیسین به خاطر احتمال عفونت‌های جدی، از واکسن‌های زنده استفاده نکنید. این واکسن‌ها شامل واکسن‌های سرخک، اوریون، سرخچه، فلج اطفال، روتا ویروس، حصبه، تب زرد، آبله مرغان، هرپس زوستر و واکسن آنفولانزای بینی می‌باشند.

ملاحظات اختصاصی دوکسوروبیسین

1- برای تهیه محلول تزریقی وریدی، پنج میلی‌لیتر (برای ویال 10 میلی‌گرمی) یا 25 میلی‌لیتر (برای ویال 50 میلی‌گرمی) محلول کلرور سدیم به ویال دارو اضافه می‌شود تا محلول با غلظت mg/ml 2 دوکسوروبیسین به دست آید.
2- این دارو را می‌توان با محلول کلرور سدیم یا دکستروز پنج ‌درصد رقیق کرده و به صورت انفوزیون وریدی در رگ‌های مرکزی تزریق کرد.
3- این دارو می‌تواند در مدت 10-5 دقیقه به داخل لوله انفوزیون وریدی در حال جریان تزریق شود.
4- اگر مقدار کل دارو بیش از mg/m2 550 باشد، 30 درصد از بیماران دچار عوارض جانبی قلبی می‌شوند که این عارضه دو هفته تا شش ماه پس از قطع دارو شروع می‌شود. در مصرف دوزهای بالای داروی دکسرازوکسان به درمان اضافه شود.
5- تجویز دارو به صورت هفتگی یا انفوزیون طولانی‌مدت (48 تا 96 ساعت) خطر کاردیومیوپاتی را کاهش می‌دهد.
6- داروی رقیق‌شده به مدت 7 روز در دمای اتاق و 15 روز در یخچال پایدار می‌باشد.
7- ایجاد خطی روی پوست در طول ورید یا برافروختگی صورت نشانه‌ای از سرعت تزریق بیش از حد توصیه‌شده است.
8- در صورت بروز تاکیکاردی، مصرف دارو باید قطع شود یا سرعت انفوزیون کاهش یابد. اگر دارو به بیرون رگ نشت کرد، می‌توان با استفاده از دی‌متیل سولفوکسید و قرار دادن بسته‌های یخ بر روی محل، عوارض آن را درمان کرد.
9- باید شمارش کامل سلول‌های خون و عملکرد کبد بیمار بررسی شود.

نکات قابل توصیه به بیمار هنگام مصرف دوکسوروبیسین

1- نوشیدن مایعات زیاد موجب افزایش حجم ادرار و دفع اسیداوریک کمک می‌کند، پس مایعات زیاد بنوشید.
2- از تماس با افرادی که مبتلا به عفونت هستند پرهیز کنید.
3- دوکسوروبیسین ممکن است باعث ریزش مو شود، ولی 5-2 ماه بعد از قطع دارو، موها دوباره رشد می‌کنند.
4- رنگ ادرار 2-1 روز بعد از مصرف دارو قرمز خواهد شد، اما نشانه‌ای از خونریزی نیست. این حالت ممکن است باعث رنگی شدن لباس‌ها شود.
5- در طول درمان با دوکسوروبیسین و چند هفته بعد از آن از واکسیناسیون خودداری کنید. سایر اعضای خانواده نیز باید از واکسیناسیون طی درمان دوری کنند.
6- اگر هرگونه خونریزی یا کبودی غیر عادی مشاهده کردید، به پزشک اطلاع دهید.
7- به بیمار توصیه کنید اگر در محل تزریق درد یا تحریک حس کرد، به پزشک گزارش دهد.

توصیه‌های دارویی دوکسوروبیسین

1- دوکسوروبیسین نباید در بیمارانی

“`

داروی دوکسوروبیسین باید در افرادی که قبلاً دوز کامل این دارو و همچنین دانوروبیسین را دریافت کرده‌اند، مصرف شود.
2- استفاده از دوکسوروبیسین با فاصله‌های یک هفته‌ای ممکن است خطر بروز عوارض جانبی قلبی و خونی را کاهش دهد.
3- این دارو باید به‌صورت تزریق وریدی با سرعت کم تجویز شود. زیرا این روش ممکن است باعث تحریک رگ خون و بروز عواقبی مانند ترومبوفلبیت و نشت دارو به بافت‌های مجاور شود، بنابراین تزریق وریدی این دارو پیشنهاد نمی‌شود.
4- دوکسوروبیسین می‌تواند باعث آسیب به بافت‌ها شود. به همین دلیل این دارو نباید به‌صورت عضلانی یا زیر جلدی تزریق شود.

بیشتر بخوانید:

گردآوری توسط بخش سلامت

مجله رضیم