تعریف کود بیولوژیک
کود بیولوژیک به موادی گفته می‌شود که به رشد و تقویت خاک کمک می‌کنند و شامل گروهی از موجودات مفید خاکی هستند که در یک بستری مناسب قرار دارند. این کودها، که حاوی میکروب‌هایی هستند که برای تغذیه گیاهان ضروری‌اند، می‌توانند به افزایش تولید گیاهان در هر سطح کمک کنند.
کودهای بیولوژیکی با عملکرد خود در خاک و برخی قسمت‌های زیرزمینی گیاه، مواد مغذی مانند نیتروژن و فسفر را تولید می‌کنند و به تدریج این مواد به گیاهان می‌رسند. به دلیل این که کودهای بیولوژیک می‌توانند به حفظ سلامت خاک کمک کنند و آلودگی محیطی را کم کنند، استفاده از آنها در چند سال اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
اهمیت کود بیولوژیک
امروزه با توجه به آلودگی‌های زیست محیطی و بهداشتی ناشی از مصرف کودهای شیمیایی، متخصصان به این نتیجه رسیده‌اند که باید بیشتر از موجودات زنده خاک برای تغذیه گیاهان استفاده شود. به همین دلیل، تولید و استفاده از کودهای بیولوژیکی به عنوان یک تحول بزرگ در کشاورزی شناخته می‌شود و سرمایه‌گذاران در سطح جهانی به آن توجه کرده‌اند.
مزایای کاربرد کود بیولوژیک
یکی از فواید مهم کودهای بیولوژیک، صرفه‌جویی اقتصادی است. جایگزینی کود بیولوژیک به‌جای کودهای شیمیایی می‌تواند برای کشاورزان و کشور سودآور باشد.
- مزایای زیست‌محیطی متعددی دارد.
- باعث حفظ و افزایش باروری خاک و بهبود حاصلخیزی آن می‌شود.
- از آلودگی خاک و منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی که ناشی از مواد شیمیایی است جلوگیری می‌کند.
- از شیوع بیماری‌های مرتبط با آب و محصولات آلوده جلوگیری می‌نماید.
- علاوه بر حفظ منابع موجود در خاک، کیفیت تولید را در بلندمدت افزایش می‌دهند و آلودگی های زیست محیطی را کاهش می‌دهند.
تاریخچه استفاده از کود بیولوژیک
در سال‌های گذشته، استفاده از کودهای شیمیایی مشکلات زیست محیطی زیادی بوجود آورد، مانند آلودگی آب و خاک و مشکلات بهداشتی برای انسان‌ها و موجودات دیگر. بنابراین، توجه به کشاورزی پایدار و سالم باعث شد تا متخصصان به فکر استفاده بیشتر از موجودات زنده موجود در خاک برای تأمین نیازهای گیاهی بیفتند و اینگونه تولید کودهای بیولوژیکی آغاز شد. اولین کود زیستی حدوداً در اواخر قرن نوزدهم به کار گرفته شد و از آن زمان انواع دیگر کودهای بیولوژیک نیز ساخته شده است.
موجوداتی که در تولید کودهای بیولوژیک استفاده می‌شوند معمولاً از محیط زیست جدا می‌شوند و در آزمایشگاه‌ها در شرایط خاص تکثیر و آماده می‌شوند. البته مصرف روزانه این کودها از زمان‌های بسیار دور وجود داشته است. کشاورزان برای تقویت خاک‌های زراعی، گیاهانی به نام لگومینوزا (یا گیاهان خانواده حبوبات) را کشت می‌کردند و بر این باور بودند که این کار باعث افزایش باروری خاک می‌شود.
فواید کاربرد کود بیولوژیک
امروزه با افزایش تولید…
کشاورزی به دلیل افزایش نیاز مردم به مواد غذایی، نگرانی‌هایی را در مورد آینده تأمین غذا ایجاد کرده است. مشکلاتی مانند آلودگی آب و خاک، هوای آلوده و فرسایش خاک، به همراه مقاومت آفات به سموم و افزایش استفاده از کودهای شیمیایی، ما را مجبور کرده که به روش‌های قدیمی و کشت‌های طبیعی برگردیم. برای تولید محصولات سالم و بهبود سلامت انسان‌ها، به کشاورزی زیستی و دامی نیاز داریم. محصولات گیاهی زیستی ارتباط نزدیک با سلامت جامعه دارند.
با توجه به افزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی زیستی، که به مدیریت صحیح خاک و محیط رشد گیاه بستگی دارد، باید به گونه‌ای عمل کنیم که مواد لازم در خاک برای گیاهان و درختان متعادل بماند و در حین رشد، نیازی به سموم و آفت‌کش‌ها نباشد. در تغذیه خاک، به جای استفاده از کودهای شیمیایی، از کودهای طبیعی مانند خاک برگ، جلبک، و کودهای حیوانی و بیولوژیکی استفاده می‌شود.
اگر نیاز به مبارزه با آفت‌ها باشد، به جای استفاده از سموم شیمیایی، از روش‌های بیولوژیکی مانند ریزاندامگان مفید، کفشدوزک‌ها، زنبورها و باکتری‌ها استفاده خواهد شد. همچنین، در این نوع کشاورزی از دانه‌های ژنتیکی اصلاح شده و دانه‌هایی که در معرض تابش پرتو قرار گرفته‌اند، استفاده نمی‌شود.
محصول نهایی که به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد، بدون باقی‌مانده‌های سمی و مواد شیمیایی است. علاوه بر این، محصولات غذایی با کیفیت که از کودهای زیستی به دست می‌آیند، باعث رضایت مصرف‌کنندگان و همچنین تضمین سلامت جسمی آنها می‌شوند.
فواید استفاده از کود بیولوژیک
- افزایش مواد غذایی و مواد آلی در خاک
- کاهش نیاز به کودهای شیمیایی
- بهبود قدرت جذب مواد غذایی توسط گیاهان
- جلوگیری از فرسایش خاک
- گوگرد موجود در کود به بهبود شوری خاک کمک می‌کند
دسته‌بندی کود بیولوژیک
کودهای زیستی بر اساس نوع میکروارگانیسم‌ها به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
۱- ریزاندامگان مفید (میکروارگانیسم‌های سودمند EM)
۲- کودهای زیستی باکتریایی (مثل ریزوبیوم، ازتوباکتر و آزوسپریلیوم)
۳- کودهای زیستی قارچی (میکوریزا)
۴- کودهای زیستی جلبکی (جلبک‌های سبز و آبی و آزولا)
۵- کودهای زیستی اکتینومیست‌ها (فرانکیا)
انواع کودهای بیولوژیک
مهم‌ترین انواع کودهای بیولوژیک شامل:
1) تثبیت‌کننده‌های ازت؛
2) قارچ‌های میکوریزی که با ریشه برخی گیاهان همزیستی می‌کنند و اثرات مفیدی دارند؛
3) میکروارگانیسم‌های حل‌کننده فسفات، که فسفات‌های نامحلول خاک را به فرم قابل جذب برای گیاه تبدیل می‌کنند؛
4) باکتری‌های اکسیدکننده گوگرد (تیو باسیلوس) که باعث اکسایش بیولوژیکی گوگرد می‌شوند؛
5) کرم‌های خاکی که در تولید هوموس و به عنوان نوعی کود کمپوست به نام ورمی کمپوست (Wermy compost) استفاده می‌شوند.
کودهای تثبیت کننده‌های ازت
وظیفه اصلی تثبیت کننده‌های ازت، گرفتن ازت از هوای اطراف و تبدیل آن به نوعی از ازت است که گیاهان بتوانند از آن استفاده کنند. هوای ما حدود 79 درصد از ازت تشکیل شده است، اما گیاهان نمی‌توانند از این نوع ازت استفاده کنند؛ بنابراین این ازت باید به شکل قابل استفاده‌ای تبدیل شود. این فرآیند یا در کارخانه‌های تولید کود و با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته و هزینه‌بر انجام می‌گیرد، یا به سادگی و بدون هزینه، توسط موجودات ریزی که در خاک زندگی می‌کنند، صورت می‌گیرد. تثبیت ازت به سه روش انجام می‌شود:
۱. آزاد یا غیر همزیست (ازتو باکتر)؛ این نوع کود میکروبی از طریق باکتری‌های آزاد تولید می‌شود و زمانی که کمبود آن در خاک وجود داشته باشد، به خاک اضافه می‌شود؛
۲. همزیستی (ریزوبیوم)؛ در این روش باکتری به نام ریزوبیوم روی ریشه گیاهان خانواده غلات، مثل یونجه، شبدر، نخود و لوبیا، گره‌هایی ایجاد می‌کند. این باکتری در داخل گره‌ای که روی ریشه گیاه تشکیل می‌شود، ازت هوا را می‌گیرد و آن را به شکل NH3 تبدیل می‌کند. این NH3 نه تنها برای خود باکتری، بلکه برای گیاه میزبان نیز مفید است. مقدار ازت تثبیت‌شده به نوع باکتری و گیاه بستگی دارد و معمولاً این مقدار بین 200 تا 300 کیلوگرم ازت در هر هکتار است.
۳. همیاری (ازوسپیریلیوم)؛ این نوع باکتری، یعنی ازوسپیریلیوم، به طور همیاری با ریشه گیاهان غلات مانند گندم، ازت هوا را تثبیت می‌کند. اهمیت این فرآیند به این دلیل است که می‌توان بدون آلودگی زیست‌محیطی و بدون هزینه و انرژی، ازت تولید کرد. این ازت به خاک کمک می‌کند و به همین دلیل، با توجه به مشکلات ناشی از استفاده از کودهای شیمیایی، به کاشت و استفاده از کودهای بیولوژیکی امروزه توجه بیشتری می‌شود.
بیشتر بخوانید:
