گبه، یکی از ارزشمندترین و سنتی‌ترین هنرهای دستی ایران، نه تنها نمادی از فرهنگ و تاریخ غنی مناطق عشایری است، بلکه به دلیل کیفیت بالای بافت و طرح‌های منحصربه‌فردش، طرفداران بسیاری در سراسر جهان دارد. اگر شما هم از جمله افرادی هستید که به دکوراسیون داخلی علاقه دارید یا قصد خرید گبه را دارید، شناخت دقیق از ویژگی‌ها، نحوه نگهداری، شستشو و خشک کردن آن، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. در این مقاله به صورت جامع و مرحله به مرحله با گبه، انواع آن و روش‌های اصولی نگهداری و تمیز کردنش آشنا خواهید شد.
با توجه به ارزش بالای گبه، رعایت نکات تخصصی در شستشو و خشک کردن آن، نه تنها عمر مفید گبه را افزایش می‌دهد، بلکه زیبایی و جلوه آن را برای سال‌ها حفظ می‌کند. این مقاله مناسب برای افرادی است که قصد دارند از گبه‌های خود به بهترین نحو مراقبت کنند، چه تازه خریداری کرده باشند و چه سال‌ها از آن استفاده کرده باشند.
در ادامه، تمامی نکات ضروری و تضمینی برای شستشو، لکه‌گیری و خشک کردن گبه به صورت مرحله به مرحله ارائه شده است تا شما بتوانید با اطمینان کامل، از این سرمایه هنری مراقبت کنید.
گبه چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
تعریف گبه
گبه نوعی فرش دستباف ایرانی است که به صورت سنتی توسط عشایر فارس و مناطق غرب ایران بافته می‌شود. برخلاف فرش‌های ماشینی و حتی برخی فرش‌های دستباف دیگر، گبه دارای پرزهای بلندتر و بافتی نرم‌تر است که آن را برای استفاده در فضاهای مختلف خانه ایده‌آل می‌کند.
ویژگی‌های گبه
-
طرح‌های ساده و مینیمال: غالباً گبه‌ها دارای طرح‌های هندسی یا تصاویر طبیعت هستند و رنگ‌های طبیعی دارند.
-
استحکام بالا: به دلیل بافت دستی و استفاده از نخ‌های طبیعی، گبه بسیار مقاوم است.
-
دوام رنگ‌ها: رنگ‌های به‌کار رفته در گبه معمولاً از مواد طبیعی تهیه می‌شوند و در برابر شستشو و نور مقاوم هستند.
تفاوت گبه با فرش‌های دیگر
| ویژگی | گبه | فرش ماشینی |
|---|---|---|
| نوع بافت | دستباف و نرم | ماشینی و یکنواخت |
| طول عمر | ۳۰–۵۰ سال | ۱۰–۱۵ سال |
| طرح و رنگ | طبیعی و هنری | تکراری و مصنوعی |
| قابلیت شستشو | نیاز به مراقبت ویژه | شستشوی آسان |
انواع گبه از نظر نوع بافت
گبه‌ها به دو دسته دستباف و ماشینی تقسیم می‌شوند. گبه‌های دستباف که ارزش بیشتری دارند، از پشم خالص بافته می‌شوند و در میان گبه‌های موجود، اصیل‌ترین نوع هستند. در مقابل، گبه‌های ماشینی که در کارخانه و با دستگاه ساخته می‌شوند، دارای طرح و بافت منظم‌تری هستند و معمولاً از الیاف مصنوعی تهیه می‌شوند.
انواع فرش گبه از نظر طرح
مثل فرش‌های دستباف، انواع گبه‌ها را از نظر طرح می‌توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
-
- طرح شیر : در این طرح، تصویر شیر که نماد بزرگی و شجاعت است، به کار رفته است.
- طرح خشتی یا قابی شکل : در این مدل، قاب‌های مختلفی دیده می‌شود که هم با تفاوت‌هایی به هم مرتبط هستند. طرح‌های خاتم‌‌کاری، هندسی، ستارهای، پرندگان و درخت گل از جمله طرح‌های گبه‌های خشتی هستند. بیشتر بافندگان فارس و بختیاری این مدل گبه را تولید می‌کنند.
- طرح حوض : در این مدل، شکل حوض که به آن ترج نیز گفته می‌شود، در مرکز گبه وجود دارد و اطرافش با طرح‌هایی از گلبرگ و غنچه تزئین شده است.
- طرح ایلاتی : این طرح که نتیجه تخیل و خلاقیت عشایر قشقایی، تفرش بختیاری، هیبت لو، کردی و لری است، شامل اشکال گل، درخت و گیاهان مختلفی است که در چهارچوب‌های مربع، مستطیل، لوزی، دایره و بیضی قرار دارند.
-
-
- طرح درخت : در این نوع گبه، طراحی‌هایی از درخت‌ها مانند بید مجنون و سرو وجود دارد.
- طرح هندسی : در بافت این گبه، از طرح‌های مختلفی مثل ختایی، خاتم شیراز، جوشقانی، محرمان، ستاره و قابی استفاده شده است.
- طرح راه راه : این گبه دارای خطوطی است که به صورت عمودی یا اریب کشیده شده‌اند.
- طرح خانه در هم : این طرح نشان‌دهنده تصاویری از زندگی انسان از آغاز تا امروز است.
-
علاوه بر اینها، طرح‌های دیگر مانند کف ساده، چهار فصل، گل، اردک و ابرش نیز به عنوان انواع مختلف گبه مطرح هستند.
نکات اولیه قبل از شستشوی گبه
بررسی نوع نخ و رنگ
قبل از شستشو، حتماً نوع نخ (پشم، ابریشم یا ترکیبی) و رنگ‌های استفاده‌شده را بررسی کنید. برخی رنگ‌های طبیعی ممکن است در آب گرم یا شوینده‌های قوی رنگ بدهند.
آماده‌سازی محیط شستشو
-
فضای وسیع و تمیز برای پهن کردن گبه فراهم کنید.
-
از آب ولرم یا سرد استفاده کنید تا از جمع شدن و آسیب به بافت جلوگیری شود.
-
مواد شوینده ملایم و بدون آنزیم را انتخاب کنید.
حذف گرد و غبار سطحی
قبل از شستشو، با جاروبرقی یا تکان دادن گبه، گرد و غبار و ذرات ریز را از سطح آن جدا کنید. این کار باعث می‌شود که شستشو مؤثرتر و بدون آسیب انجام شود.
روش‌های تضمینی شستشوی گبه
شستشوی دستی
-
آماده کردن محلول شوینده: مقدار کمی شوینده ملایم را در آب ولرم حل کنید.
-
شستشوی سطحی: با اسفنج یا دست، سطح گبه را به آرامی شستشو دهید و از مالیدن شدید خودداری کنید.
-
آبکشی تدریجی: چندین بار با آب ولرم شستشو دهید تا تمام مواد شوینده از گبه خارج شوند.
-
خشک کردن اولیه: با حوله نرم، آب اضافی را جذب کنید، اما فشار ندهید تا بافت آسیب نبیند.
شستشوی لکه‌ها
-
لکه‌های تازه: فوراً با دستمال تمیز و مرطوب لکه را جذب کنید.
-
لکه‌های قدیمی: محلول آب و سرکه سفید یا جوش شیرین می‌تواند مؤثر باشد، البته قبل از استفاده روی قسمت کوچک تست شود.
استفاده از بخار و خشکشویی تخصصی
-
گبه‌های بسیار ظریف یا رنگ‌پذیر، بهتر است توسط خشکشویی‌های حرفه‌ای و با دستگاه بخار شسته شوند.
-
بخار، بدون آسیب رساندن به نخ و رنگ، باعث تمیزی عمیق می‌شود.
روش‌های صحیح خشک کردن گبه
خشک کردن در محیط باز
-
گبه را در سایه و روی سطح صاف پهن کنید.
-
از نور مستقیم خورشید خودداری کنید تا رنگ‌ها ثابت بمانند.
استفاده از حوله و فشار ملایم
-
برای جذب آب اضافی، گبه را رول کرده و با حوله فشار دهید.
-
هیچگاه گبه را نچلانید یا تاب ندهید؛ این کار بافت را خراب می‌کند.
خشک کردن عمودی
-
گبه‌های کوچک را می‌توان روی بند رخت با فاصله از زمین آویزان کرد.
-
مطمئن شوید که وزن آب باعث کش آمدن نخ‌ها نشود.
نکات نگهداری بلندمدت گبه
جابجایی و استفاده
-
برای جلوگیری از فرسودگی یکنواخت، گبه را هر چند ماه یک‌بار بچرخانید.
-
زیر فرش، از محافظ‌های لاستیکی یا پارچه‌ای استفاده کنید تا اصطکاک کاهش یابد.
جلوگیری از آسیب حشرات
-
گبه‌های پشمی ممکن است به مرور زمان توسط کرم یا حشرات آسیب ببینند.
-
استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های مخصوص و نگهداری در مکان خشک و تهویه‌دار ضروری است.
تمیزکاری دوره‌ای
-
جاروبرقی با قدرت کم و بدون برس چرخان، بهترین گزینه برای تمیزکاری ماهانه است.
-
لکه‌های سطحی را سریع پاک کنید تا به عمق بافت نفوذ نکنند.
روش شستشوی گبه دستباف در منزل
برای شستشوی درست گبه در خانه، مراحل زیر را دنبال کنید:
-
-
- بررسی برچسب پشت محصول : اکثر گبه‌های ماشینی دارای برچسبی در پشت هستند که روش‌های شستشو در آن نوشته شده است. بنابراین حتما قبل از هر کاری، این اطلاعات را به دقت مطالعه کنید.
- شستشوی دستی : بهترین روش برای شستشو استفاده از آب سرد و دست است. از آب گرم استفاده نکنید، زیرا ممکن است باعث تغییر شکل و بافت گبه شود. همچنین حتما از آب آلیاژی و مواد شوینده قوی پرهیز کنید.
- شستشو : ابتدا گبه را در یک لگن آب سرد و مایع شوینده خوب خیس کنید و با فشار آب را به تمام نقاط آن برسانید. هرگز گبه را در آب مالش ندهید، زیرا این کار می‌تواند به بافت آن آسیب بزند.
- آبکشی : بعد از شستشو، آب داخل لگن را خالی کنید و چند بار آب سرد داخل آن بریزید تا تمام کف از بین برود.
- خشک کردن : بهترین کار برای خشک کردن گبه، پهن کردن آن در یک مکان خشک و خنک است. سعی کنید گبه را به طور مستقیم زیر نور خورشید نگذارید و اجازه دهید به آرامی و با جریان هوا خشک شود.
-
چند نکته مهم در مورد خشک کردن گبه دستباف
با توجه به اینکه الیاف گبه‌های دستباف معمولاً طبیعی و حساس به رطوبت هستند، لطفاً نکات زیر را در شستشوی گبه رعایت کنید:
-
-
- در هنگام خشک کردن گبه تلاش کنید که از کشیدگی آن جلوگیری کنید. آویزان کردن گبه بهترین روش برای خشک کردن آن است.
- هرگز گبه‌ی شسته شده را در زیر نور مستقیم خورشید پهن نکنید. نور خورشید ممکن است باعث تغییر رنگ الیاف و پوسیدگی آنها شود. اگر در خانه‌تان مکانی با نور غیر مستقیم خورشید دارید، می‌توانید گبه را آنجا آویزان کنید.
- گبه را به گونه‌ای آویزان کنید که تحت تأثیر چیزهایی که ممکن است شکلی را تغییر دهند، قرار نگیرد. مثلاً اگر برآمدگی روی دیوار وجود دارد، گبه را با فاصله قرار دهید.
- بعد از خشک شدن، بهتر است گبه را مانند روتختی نگه‌دارید یا آن را در جایی آویزان کنید. اگر قصد استفاده از گبه را دارید، آن را درون کیسه یا جعبه مناسب بگذارید تا از گرد و غبار و رطوبت محافظت شود.
-
اگر گبه‌ای که دارید قدیمی و ارزشمند است، بهتر است کار شستشوی آن را به یک متخصص بسپارید. ما در قالیشویی آنلاین رضیم از تجربه بهترین متخصصین و تجهیزات به‌روز برای شستشوی انواع فرش و گبه استفاده می‌کنیم.