آلودگی آب به معنای آلوده شدن منابع آبی، که معمولاً نتیجه فعالیت‌های انسانی است، می‌باشد. این منابع آبی شامل دریاچه‌ها، رودخانه‌ها، اقیانوس‌ها، سفره‌های آب و آب‌های زیرزمینی هستند. زمانی که مواد مضر به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم وارد آب‌ها می‌شوند و بدون تصفیه باقی می‌مانند، آلودگی آب‌ها افزایش می‌یابد.
این آلودگی‌ها می‌تواند به گیاهان و موجودات زنده داخل آب‌ها آسیب بزند. به‌طور کلی، این آسیب‌ها نه تنها بر روی گونه‌های خاص تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند به تخریب گروه‌های زیستی طبیعی نیز منجر شود.
وقتی که صحبت از آب آلوده می‌شود، معمولاً بیماری نیز به ذهن می‌آید. آلودگی آب می‌تواند به دو شکل بیولوژیک (وجود میکروب‌های بیماری زا) و شیمیایی (وجود مواد زیان آور شیمیایی) باشد و بیماری‌های متفاوتی را به وجود آورد.
این بیماری‌ها شامل بیماری‌های میکروبی، ویروسی و انگلی در انسان هستند. یکی از خطرناک‌ترین مواد محلول در آب، نیترات‌ها هستند که به‌عنوان یک عامل سرطان زا، به ویژه برای سرطان معده شناخته می‌شوند. به همین دلیل، استفاده از دستگاه‌های تصفیه آب در این شرایط ضرورت دارد.
نوشیدن آب آلوده، شستن دست‌ها و بدن یا ظروف با آب آلوده و همچنین شنا کردن در چنین آبی می‌تواند سبب بروز مشکلات گوناگونی از جمله زردی، وبا، حصبه، اختلالات پوستی و عصبی و حتی سرطان در انسان شود. هر کسی ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد، اما نوزادان، کودکان، افراد سالخورده و به‌خصوص کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر در معرض بیماری ناشی از آلودگی آب هستند.
انواع آلودگی آب
1. آلودگی فیزیکی:
وجود مواد معلق در آب باعث افزایش کدورت آب می‌شود و این امر موجب کاهش ورود نور خورشید به اکوسیستم آبی می‌گردد، که نهایتاً به کاهش فعالیت‌های هوازی در بخش‌های پایینی آب منجر می‌شود. به‌علاوه، موادی مانند روغن، چربی و مواد رنگی می‌توانند باعث افزایش COD شوند که بار آلودگی را بالا می‌برد و رشد میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا را تسهیل می‌کند. این مواد همچنین ممکن است یک لایه نازک روی سطح آب ایجاد کنند که ممانعت از انجام عمل فتوسنتز یا تولید اکسیژن در آب‌ها می‌کند.
2. آلودگی شیمیایی :
افزایش میزان COD به‌علت مصرف برخی مواد شیمیایی منجر به مصرف اکسیژن محلول در آب می‌گردد که شرایط زیستی آبزیان را به خطر می‌اندازد. تغییرات در pH نیز تعادل اکولوژیک محیط آب را مختل کرده و واکنش‌های شیمیایی را سرعت می‌بخشد.
افزودن فلزات سنگینی مانند کروم، نیکل، سرب و ضایعات رادیواکتیو به آب تأثیرات مخربی بر موجودات زنده، به ویژه انسان، دارد.
3. آلودگی بیولوژیکی:
تخلیه مواد آلی به آب و افزایش BOD در فاضلاب‌ها سبب مصرف اکسیژن منابع آبی شده و میکروارگانیسم‌های بی‌هوازی در این مناطق رشد می‌کنند. بعد از مدتی، بوی ناخوشایند سولفید هیدروژن، متان و آمونیاک از آب به مشام می‌رسد و رنگ آب هم تیره می‌شود.
یکی از شاخص‌های اندازه‌گیری آلودگی بیولوژیکی، گروهی از باکتری‌ها به نام کالیفرمی یا E.coli است. (کالیفرمی یک نشانگر میکروبی است برای نمایش آلودگی در آب).
4. آلاینده‌های آلی :
آلاینده‌های آلی به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
کاهش اکسیژن حل شده
فاضلاب‌های شهری، صنایع غذایی، کشتارگاه‌ها و صنایع کاغذ حاوی درصد قابل توجهی مواد آلی به‌صورت معلق، کلوئیدی و حل شده هستند. این زباله‌ها با فعالیت باکتری‌ها در طول زمان تجزیه می‌شوند.
اکسیژن حل شده در آب برای اکسیداسیون مواد آلی موجود در این فاضلاب‌ها مصرف می‌شود. کاهش شدید اکسیژن حل شده می‌تواند مشکلات جدی برای سلامت انسان به وجود آورد. این مشکل به‌ویژه زمانی جدی می‌شود که مقدار اکسیژن حل شده کمتر از ۴ میلی‌گرم در لیتر باشد. به همین دلیل، کاهش اکسیژن حل شده در آب به‌عنوان یک نشانه آلودگی شناخته می‌شود.
5. ترکیبات آلی سنتزی:
ورود ترکیبات آلی سنتزی به اکوسیستم انسان بیشتر ناشی از فعالیت‌های انسان می‌باشد. فعالیت‌هایی
“`html
افزایش تولید مواد شیمیایی ساخته شده دست بشر، نشت آن‌ها در حین جابجایی و استفاده بیش از حد از این محصولات در موارد مختلف، همگی از طرقی هستند که موجب ورود این ترکیبات به محیط زیست انسانی می‌شوند.
از جمله این ترکیبات می‌توان به افزودنی‌های شیمیایی، افزودنی‌های غذایی، داروها، رنگ‌ها، الیاف مصنوعی، پلاستیک‌ها، حلال‌ها و ترکیبات آلی فرار اشاره کرد. بیشتر این مواد سمی هستند و به علت روش‌های تولید شیمیایی، نسبت به تجزیه میکروبی مقاوم‌اند.
6. نفت:
نفت یک منبع طبیعی است که از باقی‌مانده‌های فسیلی که سال‌ها در زیر زمین مانده‌اند، به وجود آمده است. آلودگی نفتی ممکن است به دلیل ریختن نفت، ترکیدن لوله‌های نفت و سایر حوادث صنعتی به وجود آید. سالانه به طور متوسط ۱۴ هزار حادثه نشت نفت رخ می‌دهد که بسیاری از آن‌ها کوچک و قابل کنترل هستند، اما برخی از آن‌ها عواقب جدی و آسیب‌زننده‌ای دارند.
پیچیدگی ترکیبات نفتی باعث می‌شود که سرعت تجزیه آن‌ها به وسیله باکتری‌ها متفاوت باشد. نشت نفت و محصولات آن به محیط زیست زندگی بسیاری از موجودات در اکوسیستم‌های خشکی و آبی را تهدید می‌کند و می‌تواند با آلوده کردن آب‌های زیرزمینی به سلامتی انسان آسیب بزند. همچنین، نابودی زیستگاه گونه‌های مفید تأثیر منفی بر اقتصاد بخش‌هایی چون کشاورزی و شیلات دارد.
7. پاتوژن‌ها (عوامل بیماری‌زا):
پاتوژن‌ها میکروارگانیسم‌هایی هستند که می‌توانند از طریق ورود فاضلاب‌های آلوده به آب برسند. ویروس‌ها و باکتری‌های موجود در آب می‌توانند موجب بروز بیماری‌های مختلف شوند.
از جمله پاتوژن‌های موجود در آب‌های آلوده می‌توان به آدنوویروس، نورو ویروس، روتاویروس، باکتری ویبریو و کریپتوزپوریدیوم اشاره کرد که می‌توانند عوارضی همچون التهاب شکم، تب، اسهال، عفونت کبد، تغییر رنگ پوست و کاهش ایمنی بدن را به وجود آورند.
8. آلاینده‌های مغذی:
برخی فاضلاب‌ها، کودها و پساب‌ها دارای مواد مغذی بالایی هستند. بیشتر این مواد شامل نیتروژن و فسفر هستند. ورود این مواد به منابع آبی باعث می‌شود تا جلبک‌ها و علف‌های هرز در آب به طور چشمگیری رشد کنند. این مشکل آب را برای نوشیدن غیرقابل استفاده کرده و فیلترها را مسدود می‌کند.
افزایش ناگهانی جلبک‌ها باعث مصرف تمام اکسیژن موجود در آب می‌شود و میکروارگانیسم‌های دیگر را به دلیل کمبود اکسیژن از بین می‌برد.
اثرات اصلی افزایش مواد مغذی در آب به صورت زیر خلاصه می‌شود:
- کاهش تنوع گونه‌های گیاهی و تغییر زیستگاه؛
- افزایش تعداد موجودات زنده گیاهی و حیوانی؛
- افزایش سرعت رسوب‌گذاری در دریا و دریاچه‌ها و کاهش طول عمر مفید آن‌ها؛
- افزایش احتمال رشد بی‌رویه گیاهان.
9. جامدات معلق و رسوبات:
برخی آلاینده‌ها (مواد، ذرات و مواد شیمیایی) هستند که به راحتی در آب حل نمی‌شوند یا دیرتر ته نشین می‌شوند. معلق بودن این مواد می‌تواند برای موجودات زنده در آب خطرناک و کشنده باشد.
ذرات خاکی که به دلایل مختلف به رودها، دریاچه‌ها و اقیانوس‌ها وارد شده و آنجا ته نشین می‌شوند، اگر به مقدار زیاد انباشت شوند، می‌توانند به عنوان آلاینده شناخته شوند. فرسایش ناشی از از دست دادن درختان که معمولاً در نزدیکی آب‌ها رخ می‌دهد یا در نتیجه جریان آب‌های زراعی یا بارندگی در معادن و اطراف جاده‌ها، می‌تواند باعث افزایش مواد معلق و رسوبات در آب شود.
نشست رسوبات در کف منابع آبی می‌تواند به پوشاندن سنگریزه‌ها منجر شود و محل تخم‌گذاری ماهی‌هایی مانند سالمون و قزل‌آلا را نابود کند.
علاوه بر این، وجود مواد معلق در آب مانع از نفوذ نور خورشید به داخل آب می‌شود. نور برای فرایند فتوسنتز گیاهان زیر آب ضروری است.
10. آلاینده‌های غیرآلی:
به همراه آلاینده‌های غیرآلی…
“““html
آلودگی‌های طبیعی که به آب‌ها نفوذ می‌کنند، شامل مواد آلی و فاضلاب ها هستند. اما علاوه بر این‌ها، فلزات سنگین و سایر آلاینده‌های غیرآلی نیز وارد منابع آبی می‌شوند. این ترکیبات در اثر واکنش‌های طبیعی از بین نمی‌روند و ممکن است سال‌ها در طبیعت و آب‌ها باقی بمانند. آلاینده‌های غیرآلی شامل انواع اسیدهای معدنی، نمک‌های غیرآلی، عناصر کمیاب، فلزات، ترکیبات فلزی، ترکیبات مرکب فلزات و مواد آلی، سیانیدها، سولفات‌ها و ….
مواد غیرآلی می‌توانند باعث ایجاد مسمومیت ناگهانی یا بیماری‌های مزمن شوند. فلزات سنگینی که در زباله‌های صنعتی وجود دارند، از عوامل اصلی بروز مسمومیت‌های حاد و مزمن، کاهش باروری و ضعف سیستم ایمنی در انسان به شمار می‌روند.
برای مثال، کادمیوم موجود در پساب‌های زراعی که از انواع کودها به وجود می‌آید، توسط گیاهان جذب می‌شود و اگر انسان این محصولات آلوده را به مقدار زیاد مصرف کند، می‌تواند منجر به اسهال و در درازمدت به مشکلات کبد و کلیه شود. همچنین، سرب یکی از عواملی است که خطر عقب ماندگی ذهنی در کودکان را افزایش می‌دهد.
آلاینده‌های حرارتی
آلودگی حرارتی به معنای کاهش کیفیت آب به خاطر فرایندهایی است که دمای آب را تغییر می‌دهند. در نیروگاه‌های برق و کارخانه‌ها، از آب برای خنک کردن تجهیزات استفاده می‌شود که این باعث بالا رفتن دمای آب می‌شود. وقتی آب با دمای بالا دوباره به محیط برگردد، بر محیط‌زیست تاثیر منفی می‌گذارد.
افزایش دما باعث کاهش میزان اکسیژن در آب می‌شود و بر کل اکوسیستم تاثیر می‌گذارد. همچنین، ورود فاضلاب‌ها و آب‌های روان به منابع آبی می‌تواند دما را بالا ببرد.
افزایش دما در یک رودخانه یا دریاچه حتی به اندازه ۲ درجه سلسیوس می‌تواند باعث از بین رفتن یا کوچ برخی از گونه‌های ماهی و دیگر جانداران شود. این تغییرات می‌تواند به شدت اکوسیستم را مختل کند.
آلاینده‌های رادیواکتیو
آلودگی ناشی از مواد رادیواکتیو خطرناک است زیرا هم برای سلامتی موجودات زنده تهدیدآفرین است و هم این مواد می‌توانند سال‌ها در آب باقی بمانند. این مواد ممکن است به آب‌های زیرزمینی نفوذ کنند و باعث آسیب به کلیه‌ها و افزایش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها شوند.
علاوه بر حوادثی مانند آنچه در ژاپن در نیروگاه‌های هسته‌ای اتفاق افتاد، عناصر رادیواکتیو می‌توانند از طریق مواد معدنی به محیط و آب آشامیدنی نفوذ کنند. در واقع، نوشیدن آب آلوده یکی از روش‌های اصلی ورود مواد رادیواکتیو به بدن است.
سایت رضیم
“`