آتئیست چیست و به چه کسانی خداناباور می‌گویند
آتئیست اصطلاحی است که در دو معنای متفاوت به کار می‌رود. در معنا محدود، آتئیست به کسی گفته می‌شود که معتقد است هیچ خدایی وجود ندارد. در معنای وسیع‌تر، این واژه به معنای نداشتن باور به وجود هر گونه خدا به کار می‌رود. نظرات آتئیست‌ها در مقابل باورمندان به خدا قرار دارد و در ساده‌ترین شکل، آتئیست کسی است که وجود خدا را انکار می‌کند.
واژه آتئیست از زبان انگلیسی و در اصل از زبان یونانی برگرفته شده است و به معنای «بی خدایی» است. این واژه در گذشته به طور منفی به افرادی اطلاق می‌شد که به خدایانی که در جوامع مختلف پرستش می‌شدند، اعتقادی نداشتند. این خدایان ممکن بود یک تندیس یا یک حیوان باشند. به همین دلیل، این واژه برای منتقدان دین در قرن 18 به‌کار برده شد.
خداناباوری مساله‌ای تازه نیست. در مزامیر فصل 14 آیه 1 که حضرت داوود آن را حدود هزار سال پیش از میلاد نوشت، اشاره‌ای به خداناباوری شده است: «احمق در دل خود می‌گوید که خدایی نیست». آمار جدید نشان می‌دهد که حدود 10 درصد از مردم جهان خود را آتئیست می‌دانند. چرا تعداد خداناباورها رو به افزایش است؟ آیا ادعای خداناباوری، منطقی به نظر می‌رسد؟
گفتن اینکه «خدا وجود ندارد» شبیه به این است که بگوییم ما همه چیز را درباره هر چیزی که وجود دارد می‌دانیم و در هر جای دنیا و کهکشان بوده‌ایم. البته هیچ‌یک از خداناباورها این ادعا را نمی‌کنند. ولی در حقیقت، وقتی که آنها می‌گویند خدا وجود ندارد، به نوعی به این مطلب اشاره می‌کنند. خداناباورها نمی‌توانند ثابت کنند که خدا مثلاً در مرکز خورشید یا زیر ابرهای مریخ و یا در نقاط دور وجود ندارد. چون این مکان‌ها برای ما قابل دسترسی نیستند، بنابراین نمی‌توان به راحتی ثابت کرد که خدا وجود ندارد. این مسئله نشان می‌دهد که در هر دو دیدگاه، اعم از خداباوری یا خداناباوری، نیاز به ایمان وجود دارد.
آتئیسم را نمی‌توان به راحتی اثبات کرد و وجود خدا باید با ایمان پذیرفته شود. مسیحیان به وضوح ایمان دارند که خدا وجود دارد و اعتراف می‌کنند که ایمان به وجود خدا امری ضروری است. ما بر این باوریم که وجود خدا می‌تواند به وضوح مشاهده شود و از نظر علمی و فلسفی نیز ثابت شده است که وجود خدا لازم است. «آسمان از عظمت خدا خبر می‌دهد و دست‌سازهای او را نشان می‌دهد. روز و شب حکمت خدا را اعلام می‌کنند و بدون اینکه سخنی بگویند، پیام خود را به سرتاسر جهان می‌رسانند» (مزامیر فصل 19 آیه‌های 1-4).
اصول آتئیسم
آتئیست‌ها قوانین و اصول خاصی دارند که افرادی که به این مکتب می‌پیوندند، معمولاً به این اصول پایبندند. آنها برای هر چیزی توجیه علمی ارائه می‌دهند. به طور کلی می‌توان اصول آتئیسم را در چند مورد خلاصه کرد:
- نگرش آتئیست‌ها به جهان آفرینش
- آتئیست‌ها برای توضیح چگونگی به وجود آمدن جهان، به هیچ عنوان به خدا تکیه نمی‌کنند.
- آتئیست‌ها بر این باورند که انسان‌ها می‌توانند بدون دین هم اصول اخلاقی و راه درست را دنبال کنند.
- آتئیست‌ها معتقدند که انسان‌ها خودشان می‌توانند قوانین رفتاری و اصول اخلاقی را تعیین کنند و نیازی به دین و مکتب‌های مذهبی برای تعیین قواعد اخلاقی ندارند.
چارچوب فکری آتئیست
اکثر آتئیست‌ها طرفدار سکولاریسم و اصول انسان‌گرایی، طبیعت‌گرایی و عقل‌گرایی هستند، اما هیچ نظریه یا چارچوب فکری مشخصی وجود ندارد که تمام آتئیست‌ها به آن پایبند باشند. برخی از آنها می‌توانند متعادل باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است افراطی یا خفی باشند.
مشهورترین آتئیست‌ها
از جمله مشهورترین افراد بی‌دین، داروین است. او معتقد بود که داستان آدم و هوا تنها یک قصه است. به نظر او، نه انسان به‌طور خاصی خلق شده و نه از بهشت به زمین آمده است. بلکه انسان‌ها از نسل میمون‌ها هستند و در طی میلیون‌ها سال تحول یافته‌اند. داروین این نظریه را در مقابل ایده‌های بهشت، دوزخ و آفرینش الهی مطرح کرد. اگرچه کلیسا با او مخالف بود، اما این نظر هنوز هم به عنوان یک نظریه پذیرفته‌شده وجود دارد. پیروان دیدگاه داروینیسم به طور کلی بی‌دین هستند و اعتقادی به وجود خدا ندارند و بر این باورند که انسان‌ها به وجود نیامده‌اند، بلکه به تدریج به وجود آمده‌اند. آنها این نظریه را به دیگر موجودات و پدیده‌ها هم تعمیم می‌دهند و در نتیجه وجود خداوند را انکار می‌کنند.
استیون هاوکینگ نیز بی‌دین بود. او به‌طور صریح‌تر از گذشته اعلام کرد که پیدایش جهان نتیجه کار یک موجود برتر نیست. این کیهان‌شناس نابغه در بخشی از گفتگویی با «ال موندو» گفت: «طبیعی است که قبل از آن که علم پیشرفت کند، به وجود خدا اعتقاد داشته باشیم. اما امروز، علم توضیحات بهتری ارائه می‌دهد.»
در ادامه، خبرنگار «ال موندو» از هاوکینگ پرسید که آیا نظریه پیشین او در کتاب «تاریخچه مختصر زمان» که می‌گوید دانش می‌تواند به درک اندیشه خدا کمک کند، هنوز هم معتبر است. هاوکینگ در پاسخ گفت: «منظور من این بود که اگر همه چیز را درک کنیم، می‌توانیم افکار خدا را نیز بفهمیم، به شرطی که خدایی وجود داشته باشد، که اینگونه نیست. من خداناباور هستم.»
او ادامه داد: «دین به معجزات اعتقاد دارد، در حالی که این معجزات با علم سازگار نیستند.»
با وجود باور این دانشمند مشهور، بسیاری از مردم در دنیا همچنان به وجود خدا باور دارند. برای مثال، برخی وقتی به چشم انسان فکر می‌کنند، این سوال برایشان پیش می‌آید که اگر وجود یک خداوند عاقل و توانا نبود، چطور می‌توانستیم وجود این موجودات را از دیدگاه علمی توضیح دهیم.»
با این حال، هاوکینگ سکوت نکرده و به سمت ارائه نظرات قاطع‌تری درباره عدم وجود خدا پیش رفت.
مشکلات آتئیست‌ها
یکی از بزرگترین مشکلات در ایدئولوژی بی‌دینی، عدم وجود خداست. عدم وجود یک نیروی برتر که انسان‌ها بتوانند در زمان‌های سخت به آن تکیه کنند، یک مشکل روحی بزرگ ایجاد می‌کند. انسان‌ها در درون خود به وجود یک نیرویی نیاز دارند که روی آن حساب کنند. حتی بی‌دین‌ها هم با وجود انکار خدا، به چنین نیازی توجه دارند.
زمانی که انسان با مشکلات و چالش‌ها روبه‌رو می‌شود، نیاز به یک نیروی موفق و کارا بیشتر حس می‌شود. اما یک بی‌دین به دلیل عدم اعتقاد به خدا، از تکیه به این نیروی الهی محروم است. فشارهای روحی ناشی از مشکلات در افراد بی‌دین و آتئیست بیشتر از مذهبی‌هاست، زیرا افرادی که به خدا اعتقاد دارند می‌توانند به یک نیروی بالاتر تکیه کنند. در حالی که آتئیست‌ها هیچ نقطه اتکایی ندارند و مجبورند به تنهایی از پس مشکلات برآیند.
نمونه‌هایی از آتئیست‌هایی که با بحران‌های اخلاقی روبه‌رو شده‌اند، در میان سیاستمداران مشاهده می‌شود. افرادی مانند هیتلر و استالین که با انجام جنایات و کشتارهای بسیاری، هیچ توجیه اخلاقی برای کارهای خود نداشتند.
۲۰ کشور با بیشترین جمعیت آتئیست به ترتیب از بیشترین به کمترین
- چین
- ژاپن
- روسیه
- ویتنام
- آلمان
- فرانسه
- ایالات متحده امریکا
- بریتانیا
- کره‌ی جنوبی
- کانادا
- اسپانیا
- اوکراین
- ایتالیا
- سوئد
- هلند
- جمهوری چک
- تایوان
- استرالیا
- مجارستان
- بلژیک