آداب و رسوم نوروزی
سنندج دومین شهر بزرگ کرد نشین و بیست و سومین شهر بزرگ ایران، مرکز استان کردستان در غرب ایران است. نام سنندج از واژهٔ سنه‌دژ گرفته شده و به این نام معروف است چون موقعیت جغرافیایی آن در بین کوه‌های آبیدر و زاگرس قرار دارد. این شهر به نام شهر هزارتپه نیز شناخته می‌شود.
سنندج به خاطر موقعیت جغرافیایی و فعالیت‌هایی که در زمان‌های گذشته مثل دوران صفوی و قاجار انجام شده، دارای بافت شهر سنتی با ارزش است. در این شهر بناهای قدیمی مانند حمام، مساجد و بازار وجود دارد.
سنندج همچنین دارای محدوده تاریخی فرهنگی به وسعت ۱۱۲ هکتار بوده و یکی از قطب‌های گردشگری سالم در ایران محسوب می‌شود.
آداب و رسوم عید نوروز در سنندج
عید نوروز در کردستان با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود که بسیاری از آن‌ها هنوز هم ادامه دارند.
این عید قدمتی طولانی در منطقه کردستان دارد و جشن سال نو که به نام نوروز شناخته می‌شود، حتی در میان سومریان و همچنین در مصر نیز رواج داشت.
پیشینه نوروز نه تنها به گذشته بسیار دور می‌رسد، بلکه در بین اقوام باستانی هم وجود داشته است.
پیروز شدن «کاوه آهنگر» بر «ضحاک» نماد نوروز کُردها
در افسانه‌های ایرانی، نوروز را به بر تخت نشستن جمشید نسبت می‌دهند، اما در بین کردها داستان «کاوه آهنگر» و «ضحاک» مطرح است. در این داستان، کاوه بر ضحاک پیروز می‌شود و مردم با روشن کردن آتش بر کوه‌ها این پیروزی را جشن می‌گیرند و به شادی می‌پردازند.
از آن زمان تا امروز، مردم کُرد در اولین روز بهار آتش روشن کرده و این روز را جشن می‌گیرند.
در افسانه‌های محلی نیز «خاتو زمهریری» که نمایانگر زمستان است، دو پسری دارد که در بهار می‌میرند و در زمستان دوباره به دنیا می‌آیند؛ این افسانه با آداب و رسوم بهار در کردستان مرتبط است.
در مناطق کُردنشین رسوم دیگری مانند «میر نوروزی» و «کوسه گردی» نیز در نزدیکی‌های بهار صورت می‌گیرد که همگی نشان‌دهنده‌ی اهمیت فصل بهار برای مردم کُرد است.
چگونگی برگزاری نوروز در سنندج و رسومات خاص آن در کتابی به نام «آینه سنندج» به‌طور مفصل توضیح داده شده که در این مقاله به برخی از آن‌ها اشاره شده است.
تهیه سمنو از رسوم نوروز در سنندج
در سنندج، خانواده‌ها از نیمه‌های اسفندماه و حتی زودتر به آماده‌سازی نوروز می‌پردازند. یکی از کارهایی که انجام می‌دهند، تهیه سمنو است. خانم‌ها گندم، عدس و کنجد را در پارچه‌ای می‌ریزند و در یک ظرف مسی می‌گذارند.
سپس با ریختن آب، ظرف را در برابر نور ملایم خورشید قرار می‌دهند تا دانه‌ها جوانه بزنند. در این حین، پدر خانواده به بازار می‌رود تا برای خانواده لباس و کفش تهیه کند.
از سایر مواد غذایی که قبل از عید آماده می‌شوند، آجیل، شیرینی، میوه، برنج، روغن و گوشت هستند.
نامیدن روز قبل از نوروز به نام روز عرفه در سنندج
مردم سنندج مانند سایر اعیاد مذهبی، روز قبل از عید نوروز را نیز عرفه می‌نامند.
این روز شلوغ‌ترین روز در سنندج است و خانواده‌ها لباس‌های خود را از خیاط‌ها می‌گیرند، مردان به سلمانی می‌روند و زنان به دنبال خرید تخم‌مرغ می‌گردند.
در خانواده‌های سنندجی معمولاً کمتر از یک تغار (حدود 30 عدد) تخم‌مرغ نمی‌خریدند و تعداد این تخم‌مرغ‌ها sometimes به سه یا چهار تغار هم می‌رسید.
این تخم‌مرغ‌ها آب‌پز می‌شدند و همه اعضای خانواده شروع به رنگ کردن آن‌ها می‌کردند تا با قرار دادن تخم‌مرغ‌ها بر روی زمین، احساس کنند که زمین نیز رنگی شده است.
چند روز قبل از عید، جوانان روستا بوته‌های خار را برای فروش به شهر می‌آوردند. خانواده‌ها این بوته‌ها را تهیه کرده و بر روی پشت بام می‌گذاشتند.
چهارشنبه سوری در سنندج
از جمله وسایلی که برای آتش‌بازی در کردستان استفاده می‌شد، فیشک (فشفشه)، ماتاو، تقه، کوزی (کوزه منور) و تیزان (بادکنک) بود.
نوروزنامه یکی از رسوم نوروز در سنندج
یکی از چیزهایی که کودکان قبل از عید تهیه می‌کردند، «نوروزنامه» بود؛ این نوروزنامه یک صفحه سفید بود که در بالای آن تصاویر مانند سماور، قلیان، سمنو، تخم‌مرغ رنگ شده، شیرینی و ماهی نقاشی می‌شد و در پایین آن چهار ستون وجود داشت که اشعار مختلف در هر سطر آن‌ها نوشته می‌شد.
بچه‌ها اشکال را رنگ می‌کردند و زمانی که سال جدید شروع می‌شد، آن را به پدر و مادرهای خود می‌دادند و عیدی می‌خواستند.
تهیه “خوانچه” برای عروس‌ها از رسوم نوروز در سنندج
در عید نوروز، خوانچه‌هایی (هدیه) برای عروس‌های تازه‌وارد و دخترانی که به خانه شوهر رفته بودند، می‌بردند؛ این خوانچه‌ها شامل طلا، عطر، دستمال، جوراب، تخم‌مرغ رنگ شده، صابون، پارچه، ماهی، شربت، سمنو، شیرینی و آجیل و مهم‌تر از همه سیب سرخ زرورق زده می‌شد.
آتش‌بازی در شب نوروز
در شب نوروز، بوته‌های خار که خانواده جمع‌آوری کرده بودند آتش زده می‌شد و بچه‌ها شروع به آتش‌بازی می‌کردند.
نکته جالب این است که در مناطق کردنشین، آتش بازی مخصوص نوروز است و در چهارشنبه سوری (چوارشه‌مه کوله) هیچ‌گاه آتش روشن نمی‌شد و بعد از خاموش شدن آتش، خانواده به خانه می‌رفتند و شام می‌خوردند. در سنندج معمولاً شام حلوا بوده و غذای اصلی، پلوی خورشت برای روز بعد سرو می‌شد.
تحویل سال در سنندج
در گذشته که رادیو و تلویزیون نبود، مردم با استفاده از تقویم‌های جیبی «منجم باشی» یا تقویم «پیوندی کردستانی» از زمان تحویل سال مطلع می‌شدند.
مردم سنندج در هنگام تحویل سال، آینه بزرگ یا نیم‌قد را به دیوار تکیه می‌دادند و در دو طرف آن شمع یا شمعدانی روشن قرار می‌دادند و جلوی آن سفره‌ای کوچک از سفید پهن می‌کردند که شامل سمنو با تزئین روبان قرمز، تخم‌مرغ رنگ شده، ماهی، شیرینی، آجیل و ظرف‌های رنگین شربت بود.
پدر خانواده وضو می‌گرفت و در زمان تحویل سال برای خانواده و دوستان دعا می‌کرد. بچه‌ها نوروزنامه‌های خود را به والدین می‌دادند و عیدی می‌گرفتند. خانواده‌هایی که دختر داشتند یا عروس داشتند منتظر بودند تا بچه‌هایشان برای عید دیدنی بیایند و بچه‌های کوچک‌تر نیز به عید دیدنی بزرگ‌ترها می‌رفتند.
اجرا بازی هیلکه شکینه (تخم‌مرغ شکستن) توسط بچه‌ها
بچه‌ها هر یک تخم‌مرغ‌های مخصوص خود را دریافت کرده و برای انجام بازی (هیلکه شکینه) به کوچه می‌رفتند؛ این بازی به این صورت است که هر کدام از دو نفر تخم‌مرغ‌های خود را در دست می‌گیرند و با هم به هم می‌زنند. اگر تخم‌مرغ یکی از آن‌ها شکست، باید تخم‌مرغش را به نفر دیگر بدهد.
این بازی همچنین می‌تواند به صورت گروهی انجام شود؛ چند نفر به هم تخم‌مرغ‌هایشان را می‌زنند و هر تخم‌مرغی که شکست روی زمین گذاشته می‌شود و این کار ادامه پیدا می‌کند تا فقط یک فرد با تخم‌مرغ سالم باقی بماند و تمامی تخم‌مرغ‌های روی زمین برای آن فرد است.
در دیگر مناطق کردنشین، رسوم زیادی مربوط به نوروز وجود دارد. یکی از آن‌ها این است که صبح زود به کوه و دشت می‌روند و دست خود را با شبنم تر می‌کنند و بر صورت و لباس خود می‌کشند و اعتقاد بر این است که این کار به شفا دادن کسی که مریض است کمک می‌کند.
در مناطق دیگر، مردم صبح زود از روستا به سمت کوه می‌روند و با خود آرد می‌برند. آرد را خمیر کرده و دسته‌ای گل در آن می‌زنند و سپس این خمیر و گل را به روستا می‌آورند و در درب منزلشان قرار می‌دهند و بر این باورند که این کار بهار را به خانه می‌آورد و موجب برکت و خیر و خوبی می‌شود.
بیشتر بخوانید: