نوروز در لرستان
نوروز یکی از جشن‌های قدیمی و مشهور در ایران است که در مناطق مختلف این کشور جشن گرفته می‌شود. مردم لرستان هم مانند ساکنان دیگر استان‌ها سعی دارند با انجام آداب و رسوم خاص، این جشن را به بهترین شکل ممکن برگزار کنند. در این مقاله از مجله اینترنتی رضیم، ما با آداب و رسوم مردم لرستان در زمان نوروز آشنا خواهیم شد.
مردم لرستان از اوایل اسفند ماه با تمیز کردن خانه‌ها به استقبال سال نو می‌روند. قدیم‌ترها آن‌ها مراسم‌هایی مانند الفه، برات، کوسه سوار، دید و بازدید و در نهایت سیزده به در را برگزار می‌کردند که امروزه برخی از این آداب هنوز هم پابرجاست.
بهزاد پاکدل، رئیس کانون آیین سنتی لرستان در مورد آداب و رسوم نوروز گفت: آداب و رسوم نوروز مثل باقی مناسبت‌ها در کشور ما به شکل خاصی بر اساس ویژگی‌های جغرافیایی، ادبیات، رفتار و نوع زندگی مردم انجام می‌شود.
گَردیله، آغاز آداب و رسوم نوروزی لرستان
پاکدل گفت: گردگیری یا خانه‌تکانی که در زبان لری به گَردیله معروف است، از اول اسفند شروع می‌شود. مردم لرستان با گذاشتن یک کاسه آب، یک چراغ و یک قرآن در خانه، به استقبال گردیله می‌روند.
او توضیح داد: هر یک از این وسایل معانی خاصی دارد. قرآن نشان‌دهنده آغاز و پایان کار مسلمانان است. آب هم به معنای پاکی و روشنایی است و چراغ نشان‌دهنده نور و آزادی از تاریکی زمستان است.
پاکدل افزود: مردم لرستان حدود 15 روز قبل از عید نوروز با کاشتن سبزه، نماد حیات و سرسبزی را به خانه خود می‌آورند.
نوروزی خوانی، حکایت‌گر نوروز
در گذشته، مردم تقویم یا رادیو و تلویزیون نداشتند و بعضی اوقات فراموش می‌کردند که نوروز کی هست. به همین دلیل، کسانی به نام نوروزی خوان وجود داشتند که این جشن را به مردم خبر می‌دادند.
در 10 تا 15 اسفند، افراد باسواد و آگاه بر روی اسب می‌نشستند و به روستاها می‌رفتند و با خواندن شعر، مردم را از آمدن نوروز مطلع می‌کردند و روزهای باقی‌مانده تا سال نو را اعلام می‌کردند. مردم هم به آن‌ها گاهی هدایایی مانند گندم، پول یا تخم‌مرغ می‌دادند.
رئیس کانون آیین سنتی لرستان گفت: برخی کارشناسان معتقدند که شخصیتی به نام عموی فیروز از همین نوروزی‌خوانی الهام گرفته شده است. در زمان بهرام گور یا دوران صفویه، کار نوروزی‌خوانی توسط خوانندگان و آوازخوانان انجام می‌شد.
به عقیده برخی کارشناسان، آیین میر نوروزی در سراسر کشور وجود دارد، اما در لرستان به دلیل فرهنگ مردسالاری، این آیین اجرا نمی‌شود، چرا که در این آیین، زنان یا کسانی از قشر عامه می‌توانند شادی و نشاط را فراهم کنند و در آن روز از آن‌ها به عنوان پادشاه یاد می‌شود و حکم‌هایشان لازم‌الاجرا بود.
الفه و برات: آیینی برای یادبود مردگان
۲۶ اسفند روز یادبود مردگان است. در این روز، مردم لباس‌های نو می‌پوشند و قبور را تمیز می‌کنند و با سبزه و گل بر سر مزارها می‌روند و حلوای خیرات برای روح مردگان درست می‌کنند. آن‌ها معتقدند که اگر مردگان توجه بازماندگان را ببینند، برای آن‌ها دعا می‌کنند.
به عقیده برخی، شب الفه در آخرین جمعه به یاد مردگان برپا می‌شود.“`html
سال و به اعتقاد برخی افراد نیز 26 اسفند است، در روز الفه مردان و زنان به قبرستان می‌رفتند ولی زنان زودتر از مردان از قبرستان برمی‌گشتند.
و مشغول درست کردن حلوا با روغن حیوانی می‌شدند، سپس مردان آبادی به طور دسته‌جمعی به در خانه اهالی روستا می‌رفتند و با خواندن ابیاتی صاحب‌خانه را از آمدنشان مطلع می‌کردند.
رئیس کانون آیین سنتی لرستان خاطرنشان کرد: وقتی مردان آبادی با اجازه صاحب‌خانه داخل می‌رفتند، پس از خوردن حلوا فاتحه‌ای برای اموات آن خانه می‌خواندند و با خواندن ابیاتی آن خانه را به مقصد خانه بعدی ترک می‌کردند.
و درنهایت به منزل کدخدا می‌رفتند و در منزل کدخدا با تهیه آش از اهالی پذیرایی می‌شد و پس از آن شاهنامه و بیت‌هایی خوانده می‌شد یا چل سرو می‌گرفتند.
چهارشنبه‌سوری
چهارشنبه‌سوری در لرستان وجود داشته اما نه به شکل و شمایل امروز، بلکه مردم بر بام‌های کاه‌گلی خود رفته و آتش‌بر بام منزل خود روشن می‌کردند. برخی کارشناسان دلیل این کار را مقابله با تاریکی و سردی دانسته‌اند، اما برخی دیگر معتقدند چهارشنبه‌سوری بعد از ورود اعراب به ایران و اسلام در ایران به وجود آمده است.
برخی کارشناسان نیز معتقدند که قیام مختار توسط ایرانیان برای خون‌خواهی امام حسین (ع) انجام شده و آغاز این قیام با آتش روشن کردن بر بام‌ها در آخرین شب چهارشنبه سال بوده است. به همین دلیل مردم این شب را جشن می‌گیرند. در جوامع شهری نیز برخی در خیابان‌ها آتش روشن می‌کردند و از روی آتش می‌پریدند.
کوسه سوار آیینی برای دور کردن سختی زمستان
رئیس کانون آیین سنتی لرستان افزود: آیین کوسه سوار برگرفته از داستانی است که درباره پیرزنی به نام ننه پیره است که عامل سرمای سخت و مرگ‌ومیر در اواخر زمستان بوده است.
وی بیان کرد: آیین کوسه سوار این‌گونه بوده که مردی بدون ریش را به عنوان ننه پیره می‌آوردند و مردم از او سواری می‌گرفتند. این عمل نشان‌دهنده این بود که ننه پیره دیگر نمی‌تواند کاری انجام دهد و زمستان به پایان خود نزدیک می‌شود.
پاکدل عنوان کرد: کوسه سوار آیینی برای خداحافظی با زمستان است که در چهارمحال و بختیاری، سیلاخور و در حاشیه‌های خرم‌آباد به نام سبزه قبا یا سوٌزه قبا برگزار می‌شود؛ که جنگ زمستان و بهار را به نمایش می‌گذاشتند.
برساق شیرینی سنتی لرستان در نوروز
وی تصریح کرد: مردم لرستان شب قبل از عید شیرینی برساق آماده می‌کردند و تنها شیرینی که برای نوروز مردم لرستان استفاده می‌کردند برساق بود.
رئیس کانون آیین سنتی لرستان بابیان اینکه اختلاف طبقاتی بین مردم لرستان وجود دارد، گفت: خان‌ها و افراد ثروتمند در شب عید گوشت اُو درست می‌کردند.
اما مردم عادی و قشر متوسط لرستان با خمیر آرد گندم رشته‌هایی درست می‌کردند و آشی شبیه به آش رشته درست می‌کردند تا در سال جدید به کار و زندگی خود ادامه بدهند.
وی عنوان کرد: درگذشته مردم لرستان اعتقاد داشتند که در لحظه تحویل سال درب خانه باید باز باشد، زیرا باور داشتند که باوُ نوروز در این لحظه می‌آید، بنابراین حتی اگر برف هم می‌بارید نمی‌بایست درب بسته باشد.
پاکدل افزود: باوُ نوروز در لحظه تحویل سال به تعداد افرادی که بر سفره جمع شده‌اند، از آنچه بر سفره موجود بود، برکت سال را تقسیم می‌کرد و روزی سال افراد حاضر بر سفره را از برکت‌های سفره مشخص می‌کرد و اگر درها بسته بودند، باوُ نوروز پشت در می‌ماند.
سفره هفت‌سین
“`
او توضیح داد که روی سفره هفت‌سین در لرستان دوازده ستون قرار می‌دادند که نماد 12 ماه سال باشد و برای این ستون‌ها سبزه درست می‌کردند.
رئیس کانون آیین سنتی لرستان بیان کرد که هفت سینی که در گذشته برای نوروز شناخته شده بود شامل سیر، سبزه، سماق، سیب و سکه بوده است. مردم لرستان فکر می‌کردند که سکه‌ای که بر روی سفره هفت‌سین قرار می‌گیرد باید از نوع نقره یا طلا باشد، نه سکه‌های معمولی.
او افزود که برخی افراد سرکه را خوش یمن و برخی دیگر بد یمن می‌دانسته‌اند و در بعضی مناطق سیب بر روی سفره‌ها گذاشته می‌شد. اما چاشنی‌هایی مانند سنجد، سمنو و ماهی قرمز، مخصوص لرستان نیست و اخیراً وارد رسم‌های جدید نسل جوان شده است.
پاکدل گفت که در لرستان، دادن عیدی معمول نبوده و معمولاً پدر خانواده در روز قبل از عید به خواهر و برادر و باقی اعضای خانواده عیدی می‌داد. عیدی برای افرادی که بر سفره نشسته بودند، شامل شیرینی، پسته وحشی و تنقلات بوده است.
او اشاره کرد که مردم لرستان در 6 روز اول سال بیشتر به دیدن همدیگر می‌رفتند و برای جشن گرفتن، شعر می‌خواندند و آواز می‌خواندند.
سیزده بدر
رئیس کانون آیین سنتی لرستان یادآور شد که مردم لُر در گذشته با روز سیزده بدر ارتباط خوبی نداشتند و در روز چهاردهم نوروز به طبیعت می‌رفتند. اما امروز، با ملی شدن این آیین، مردم لرستان هم روز سیزدهم را به قدم زدن در دل طبیعت می‌گذرانند.
بیشتر بخوانید: