آداب و رسوم مردم شیراز در نوروز
یکی از اعیاد مهم ایرانیان “نوروز” است که با آمدن بهار شروع می‌شود. نوروز آداب و رسوم خاصی دارد که هر منطقه از ایران به شیوه خود آن را جشن می‌گیرد.
مردم شیراز و استان فارس در ایام نوروز، سنت‌هایی دارند که هنوز در زندگی آنها وجود دارد و با زیبایی خاصی اجرا می‌شود. از پخت انواع شیرینی‌ها و تنقلات گرفته تا عیدی دادن و دید و بازدید نوروزی، همه این‌ها بخشی از آداب و رسوم مردم فارس در این ایام است.
از ۱۵ روز قبل از فرا رسیدن سال نو، مردم شیراز خود را برای نوروز آماده می‌کنند. مردان با خرید شیرینی و تنقلات و زنان با دوخت لباس‌های نو برای خود و فرزندان و همچنین تمیز کردن خانه مشغول هستند.
نوروز به معنی «روز نو» است و به اولین روز از اولین ماه سال خورشیدی (برابر با ۲۱ مارس میلادی) اشاره دارد. بیشتر تاریخ‌نگاران و بزرگانی که در فرهنگ ایران شناخته شده هستند، «جمشید» پادشاه پیشدادی را بنیان‌گذار نوروز و دیگر رسوم نیکو می‌دانند.
استقبال مردم شیراز از نوروز
تمیز کردن خانه یکی از مهم‌ترین کارهایی است که شیرازی‌ها برای نوروز انجام می‌دهند. آنها برای پاک کردن خانه و وسایل خود به خوبی تلاش می‌کنند تا هرگونه آلودگی و کثیفی را از بین ببرند.
شیرینی‌پزی و شستشوی لباس‌ها و فرش‌های زیبا و رنگی قشقایی برای تزیین خانه‌ها انجام می‌شود. وقتی خانه تمیز و تازه شود، عطر گل‌ها در فضا پراکنده می‌شود.
خرید هم جزو کارهای استقبال از نوروز است. خرید خوراکی‌ها و لباس‌های نو برای خود و فرزندان جزء برنامه‌های مهم این ایام است.
سبز کردن سبزه نیز یکی از رسومات نوروز است. این کار معمولاً در اواسط اسفند آغاز می‌شود و با وسواس خاصی انجام می‌گیرد.
زنان دانه‌هایی از حبوبات و غلات را انتخاب کرده و آنها را می‌کارند تا به امید زندگی سبز و شکوفا، در زمان سال تحویل یکی از اجزای سفره هفت سین آماده باشد.
مردم شیراز در ایام عید
در شیراز رسم بر این است که :
- پس از پاک‌کردن دانه‌ها، آنها را در ظرف آبی می‌ریزند.
- نخستین مشت دانه برای سلامتی امام زمان «عج» در سینی یا ظرف مخصوص ریخته می‌شود.
- در هر نوبت، نام یکی از افراد خانواده گفته می‌شود که معمولاً از بچه‌ها شروع می‌شود.
- بعد از چند روز که دانه‌ها جوانه زدند، آنها را در هر ظرفی مانند پارچ، سینی یا بشقاب می‌کارند.
- برای این کار از ظرفی مسی یا روی استفاده می‌کنند و ابتدا دانه‌هایی برای سلامتی امام زمان می‌ریزند و سپس نام اعضای خانواده را می‌آورند.
در شیراز غیر از گندم، جو، عدس و ماشک (ماش)، نوعی سبزی به نام ترتیزک و خاکشیر هم سبز می‌کنند. این سبزه‌ها روی سفره نوروزی قرار می‌گیرند و در روز سیزده به در که به طبیعت می‌روند، سبزه‌ها را در آب روان می‌ریزند.
چهارشنبه سوری یا جشن سوری
یکی از جشن‌هایی است که اقوام مختلف باستانی آن را گرامی می‌داشتند، جشن آتش. در ایران جشن سوری که هم‌اکنون به چهارشنبه سوری معروف است، از همین جشن‌های آتش به‌جا مانده است که در پایان سال برگزار می‌شود.
“`html
آتش در نگاه ایرانیان نماد روشنی، پاکی، شادی، سازندگی، زندگی و تندرستی است. در مقابل، بیماری‌ها و بدی‌ها در تاریکی جای دارند. به همین خاطر، اهریمن به عنوان نماد تاریکی و زشتی شناخته می‌شود.
به همین دلیل، افروختن آتش به معنای وارد شدن نور و شناخت به دل و روح است که زشتی‌ها و گرفتاری‌ها را از بین می‌برد. به همین خاطر، جشن سوری در شب آخرین چهارشنبه سال جشن گرفته می‌شود تا با آمدن سال نو، خوشحال و شادابی آغاز شود.
شیرازی‌ها این شب را چهارشنبه سوری می‌نامند و در غروب سه‌شنبه، هفت کپه یا سه کپه خار درست کرده و آنها را آتش می‌زنند و از روی آتش می‌پرند.
یکی از آیین‌هایی که در شب چهارشنبه آخر سال یا چهارشنبه‌سوری در شیراز برگزار می‌شود، رفتن به «حوض ماهی» است. این حوض آب گرم در نزدیک آرامگاه سعدی قرار دارد و به آن «حوض ماهی» می‌گویند.
مردم برای بهبود سلامتی و درمان بیماری‌های خود وارد این حوض می‌شوند و با جام برنجی «چهل کلید» سر و بدن خود را شست‌وشو می‌دهند. این کار یک نظم خاص دارد و تبدیل به یک مراسم ویژه می‌شود.
زیارت حضرت شاه چراغ در شب چهارشنبه سوری، فال گوش ایستادن، پختن آش ابودردا با آداب خاص خود، آجیل چهارشنبه سوری و تفال به دیوان حافظ از دیگر مراسمی است که شیرازی‌ها در این شب انجام می‌دهند.
شیراز در ایام نوروز چگونه است؟
پول نماد خوبی و برکت، اسپند برای دور نگه داشتن چشم زخم، برنج نشانه فراوانی و آب نشانه پاکی و روشنی است. ماهی قرمز نیز خوش یمن است.
آیینه برای رفع کدورت و نشانه پاکی و یکرنگی است. طلا هم نماد امید به اوضاع مالی خوب در سال نو تلقی می‌شود. بعد از تحویل سال، شمع‌ها را نباید با فوت خاموش کرد بلکه باید اجازه داد خودشان بخارند یا با نقل و مسقطی خاموش شوند.
شیرازی‌ها تخم‌مرغی را روی سفره هفت‌سین قرار می‌دهند و معتقدند که با آمدن سال نو، تخم‌مرغ روی آیینه حرکت می‌کند.
در گذشته‌ها نیز این رسم بود که مردم قبل از نوروز حجامت می‌کردند و می‌گفتند برای سال نو باید خون نو در بدن داشت.
یکی دیگر از اعتقادات شیرازی‌ها این است که در زمان تحویل سال در حرم حضرت شاهچراغ (ع) حضور یابند، شمع روشن کنند و به این ترتیب همیشه زیر نور ایشان باشند.
یک نفر از وعاظ بالای منبر می‌رود و دعا می‌خواند و مردم صلوات می‌فرستند. سپس از طرف خادمین شاهچراغ گلاب روی مردم پاشیده می‌شود و همه به هم تبریک می‌گویند.
خانه‌تکانی یا رفت و روب
یک یا دو هفته قبل از عید، خانه‌تکانی یا نظافت انجام می‌شود. مردم اثاثیه را جابه‌جا کرده و گردگیری می‌کنند و دوباره چیده و مرتب می‌کنند. در مراحل بعدی، تخم‌مرغ‌ها آب‌پز شده و با رنگ‌های شاد رنگ‌آمیزی می‌شوند.
شیرینی‌های مخصوص نوروز در شیراز
نان شیرین: خانواده‌هایی که نذر دارند، قبل از عید نوروز نان شیرین می‌پزند.
سمنی (سمنو): در شیراز به سمنو «سمنی» می‌گویند. پخت سمنی در این شهر تابع یک مراسم خاص است که مردم آن را بسیار محترم می‌شمارند.
عروسی درخت نارنج در شیراز
در شیراز، اگر درخت نارنجی که در خانه است، نارنج کم Bears که در خانه نارنج می‌دهد و یا اصلاً نارنج ندهد، آن را عروس می‌کنند و برایش مراسم عروسی برپا می‌کنند. برای این کار، زن صاحب‌خانه، زنان همسایه را برای عروسی درخت نارنج دعوت می‌کند و همه در یک زمان مشخص در خانه جمع می‌شوند. سپس زن صاحب‌خانه با اره به سراغ شاخه‌های درخت می‌رود.
یکی از زنان همسایه به عنوان ضامن درخت جلو می‌آید و نخی نرم و نازک روی درخت می‌زارد…
“““html
کشند، شکر پنیر روی درخت می‌پاشند، کِل می‌زنند و واسونک می‌خوانند و خوشحال هستند و به این اعتقاد دارند که آن درخت، سال بعد در فصل بهار میوه نارنج خواهد داشت.
سفره و ساعت تحویل سال
برای تحویل سال، همه در یکی از اتاق‌های خانه‌شان سفره می‌چینند. ابتدا آیینه و قرآن را روی سفره می‌گذارند و سپس هفت سین را تزیین می‌کنند. هفت سین شامل سماق، سیر، سنجد، سمنو، سکه، سرکه و سبزی است.
در شیراز، علاوه بر هفت سین، هفت میم هم روی سفره گذاشته می‌شود که شامل مدنی (لیمو شیرین)، مرغ، ماهی، میگو، مسقطی، ماست و مویز است. همچنین کنگر ماست، عسل، خرما، کره، پنیر، کاهو، تخم مرغ رنگی و … نیز اضافه می‌شود.
زمانی که سال جدید شروع می‌شود، همه اعضای خانواده باید با لباس نو کنار سفره باشند. اسپند هم دود می‌شود و هر کدام از این‌ها دلیل خاصی دارد. شمع برای روشنایی و شادی خانه است، قرآن نشان‌دهنده توجه به خداوند در آغاز سال است و همچنین صاحب قرآن می‌تواند در سال نو یار و مددکار خانواده باشد.
غذا‌ها و شیرینی‌های شیرازی
کلم پلوی شیرازی که به شیوه خاصی طبخ می‌شود، از غذاهایی است که در ایام نوروز، بوی آن در خانه‌های شیرازی‌ها حس می‌شود.
شوید لوبیا با گوشت قیمه، کوفته سبزی، آش انار، آش سبزی، شکر پلو و حلوا نیز در سفره‌های نوروزی مردم این شهر وجود دارد. آش کارده از دیگر خاصیت‌های شیراز است که برای مسافران از شهرهای دیگر در ایام نوروز بسیار جالب و جذاب است.
از دیگر غذاهای سنتی شیراز که در ایام نوروز طبخ می‌شود می‌توان به آش انار، قورمه به، دو پیازه، یخنی نخود، رب پلو، یخنی عدس کلم، کوفته هلو، کوفته سبزی، خورشت سبزی، حلوای کاسه، حلیم بادمجان، رنگینک و پاچه پلو اشاره کرد.
سالاد شیرازی نامی آشنا است که در تمام شهرهای ایران شناخته شده و جزئی از منوی بسیاری از رستوران‌ها می‌باشد. اما طعم واقعی آن را فقط می‌توان در شیراز چشید.
این سالاد که با خرد کردن پیاز، خیار و گوجه فرنگی تهیه می‌شود و بدون استفاده از کاهو درست می‌شود، با آب نارنج یا کمی آب لیمو یا آبغوره و نمک و نعنای خشک طعمی فراموش‌نشدنی را به آن می‌دهد و تزئینی زیبا برای سفره غذای نوروزی شیرازی‌هاست.
شیرینی‌های سنتی شهرستان شیراز عبارتند از
- شکر پنیر
- کلوچه
- مسقطی
- نان یوخه
- نان شیری
دیدار اقوام و دوستان
از صبح روز نوروز، دید و بازدیدها آغاز می‌شود. در تمام خانواده‌ها رسم است که به دیدن کسی بزرگتر و محترم‌تر بروند و دست او را ببوسند و تبریک بگویند. او هم به آنها عیدی می‌دهد که معمولاً شامل سکه یا پول است.
بعضی افراد هم صبح عید نوروز یک بشقاب گندم برشته به همراه کنجد، گندم، شاهدانه، نخودچی و کشمش به همراه یک بشقاب نان شیرین و تخم مرغ رنگی یا سکه به کوچک‌ترها می‌دهند.
مراسم نوروز مردم شیراز در ماه رمضان
اگر عید نوروز همزمان با ماه رمضان باشد، سفره انداخته می‌شود، اما دید و بازدیدها معمولاً بعد از افطار و در شب انجام می‌شود.
مراسم نوروز مردم
“““html
شیراز در ماه محرم
اگر نوروز در ماه محرم یا صفر باشد، مردم شیراز در اعیاد قربان و غدیر که قبل از محرم هستند، جشن می‌گیرند و سبزی‌ها را آماده می‌کنند.
ممکن است در نوروز، سفره کوچکی با قرآن، سبزی، آینه و میوه بچینند، اما دید و بازدید معمولی انجام نمی‌شود.
سیزده بدر در شیراز
همه مردم ایران سیزده بدر را جشن می‌گیرند و در این روز طبق سنت قدیمی، سعی می‌کنند به دل طبیعت بروند و روز را با شادی بگذرانند.
در شیراز، معمول است که روز دوازده فروردین، همه چیزهای لازم برای سیزده بدر را آماده می‌کنند و آنچه از شیرینی و آجیل باقی مانده برای صبح سیزده آماده می‌شود، که البته همراه آن سرکه و کاهو هم هست.
صبح سیزده فروردین، همه گروه‌گروه به کوه‌ها و باغ‌های نزدیک شیراز می‌روند و معتقدند در این روز نباید در خانه ماند چون روز نحس و بدیمنی است.
این روز از قبل از طلوع آفتاب تا شب ادامه دارد و در عصر همان روز دختران سبزی گره می‌زنند که در واقع برای خوشبختی این کار را انجام می‌دهند و ترانه‌هایی می‌خوانند.
اگر سیزده به ماه رمضان بیافتد، مراسم بعد از تمام شدن رمضان در اولین جمعه یا اولین عید انجام می‌شود.
دیگر کارهای هنگام تحویل سال
در بین بسیاری از فارسی‌ها و شیرازی‌ها معمول است که در زمان تحویل سال حتماً در خانه شیر روی آتش داشته باشند و بعضی نیز شیر برنج درست می‌کنند که در روستاها به آن آش شیر می‌گویند.
در زمان تحویل سال، همه لباس نو می‌پوشند و به اصطلاح طوق نو به گردن می‌اندازند.
در هنگام تحویل سال، سکه‌ای را در دست نگه می‌دارند تا در تمام سال از هر گونه بی‌پولی دور باشند.
بسیاری از مردم شیراز و فارس در زمان تحویل سال یا بلافاصله بعد از آن به زیارت حرم مطهر احمدبن موسی‌الکاظم(ع) می‌روند تا زندگی‌شان برکت بیشتری بگیرد.
آداب مردم بعد تحویل سال
در گذشته، درویشان در ایام نوروز بیکار نمی‌نشستند. آنها چادر سفیدی در خانه ثروتمندان برپا می‌کردند و اشعاری می‌خواندند و تا عیدی نگیرند، نمی‌رفتند.
اگر صاحب‌خانه عیدی به آنها نمی‌داد، درویش در بوق خودش می‌دمید و اصطلاحاً بوق صاحب‌خانه را می‌زد و این صدا برای صاحب‌خانه خوشایند نبود. اما کمتر کسی بود که راضی می‌شد بوق آنها زده شود.
بود بر درب سرای اغنیا خیمه درویش و بوق منتشا
گر نمیدادند عیدی، آن فقیر بادها می‌کرد در شاخ نفیر
این ترانه معروف “درویشم، کلاه‌ریشم، تا نسونم، رد نمی‌شم” در شیراز محبوب است که احتمالاً ریشه‌اش همین داستان است.
در شیراز مرسوم بود که صبح عید، چهار گوشه خانه را می‌کوبیدند و می‌گفتند، “هر چه بدر، سرش به سنگ” و اعتقاد داشتند که اگر کسی گل درخت (گل اشرفی) را بچیند و سال بعد زیر همان درخت بریزد، به خواسته‌اش می‌رسد.
عیدی دادن و عیدی گرفتن در شیراز
عیدی دادن و عیدی گرفتن در بین شیرازی‌ها رایج بوده و هست.
به خصوص جوانانی که نامزد دارند، شب عید برای نامزدشان عیدی می‌فرستند. همچنین کسانی که دخترانشان را به خانه بخت فرستاده‌اند، سال اول برای آنها عیدی می‌فرستند.
صبح عید، برخی به گورستان می‌روند. آنها در کنار قبر عزیزانشان فاتحه می‌خوانند و به نیازمندان صدقه می‌دهند و برخی نیز با خود گل و سبزه نوروزی برای قبر می‌برند.
اگر نوروز با ایام عزاداری مصادف شد، شیرازی‌ها عید را به طور مفصل جشن نمی‌گیرند و برخی اصلاً عید نمی‌گیرند.
“`
خانواده‌هایی که داغ‌دار هستند، در عید اولشان جشن نمی‌گیرند و رسم بر این است که صبح عید، همه فامیل‌ها به دیدن خانواده عزادار می‌روند و برای سلامتی آنها دعا می‌کنند. معمولاً در این دید و بازدیدها خبری از شیرینی نیست و مهمان‌ها فقط با چای یا شربت و در سال‌های اخیر با میوه‌هایی مثل پرتقال، نارنگی و سیب پذیرایی می‌شوند.
بعد از تحویل سال، مردم شیراز به دید و بازدید هم می‌روند. این کار معمولاً از بزرگترها شروع می‌شود و بعد نوبت به بقیه خانواده می‌رسد.
در صبح عید نوروز، لوطی‌ها (مطرب‌های دوره‌گرد) به خانه ثروتمندان می‌روند، عید را تبریک می‌گویند و شروع به نواختن آهنگ‌های شیرین شیرازی می‌کنند. در انتها نیز دعا کرده و برای صاحب‌خانه، سلامت و خیر و برکت آرزو می‌کنند.
سازهایی که مردم شیراز در ایام عید استفاده می‌کنند: کمانچه به همراه تار و ضرب، دایره (دف) و دایره زنگی بودند.
امروزه کمتر از این گروه‌ها دیده می‌شود، اما هنوز کسانی هستند که با نام عمو نوروز یا حاجی فیروز در خیابان‌ها دور می‌زنند. آنها با لباس‌های قرمز، دایره زنگی و ضرب و تار می‌زنند و با خواندن اشعار، عیدی می‌ستانند.
بیشتر بخوانید: