“`html
معرفی گیاه دارویی سرخارگل
سرخارگل (Echinacea pallida) یک گیاه دارویی است که در شمال آمریکا یافت می‌شود و در ایران وجود ندارد. این گیاه به خاطر قدرت بالایی که در تقویت سیستم ایمنی بدن دارد، خیلی محبوب است. سرخارگل به عنوان داروی مفید برای پیشگیری و درمان بیماری‌هایی مثل سرماخوردگی، آنفولانزا، عفونت‌ها، زخم‌ها و التهابات پوستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بسیاری از کشورها این گیاه کشت می‌شود و محصولات دارویی آن به صورت قرص، آمپول، کرم‌های موضعی و غیره به فروش می‌رسد.
گیاه شناسی سرخارگل
انواع مختلف سر خار گل، گیاهانی علفی و چند ساله هستند. این گیاهان متعلق به خانواده کاسنی هستند و از شمال آمریکا می‌آیند. آنها به‌طور طبیعی در مناطق شمال رودخانه میسوری آمریکا رشد می‌کنند.
دو گونه آنگوستی فولیا و پالیدا از نظر ظاهر بسیار شبیه به هم هستند، اما گونه پورپورآ با آنها کمی فرق دارد.
ریشه و بخش‌های دیگر این گیاه حاوی مواد مفید و مؤثر هستند. این مواد شامل ترکیبات شیمیایی مختلفی می‌شوند. مهم‌ترین این ترکیبات عبارتند از: اسید کافئیک و مشتقات آن، ترکیبات آلکیل آمیدی، پلی‌ساکاریدها و اسانس‌ها. در ریشه و بخش‌های مختلف سرخار گل، ترکیباتی مانند اسید شیکوریک و اکیناکوزید وجود دارد. به‌خصوص در ریشه گونه پورپورآ، مقدار اسید شیکوریک بسیار زیاد است.
همچنین، این گیاهان ترکیباتی به نام آلکیل آمیدی دارند که تحقیق نشان می‌دهد در گونه پورپورآ بیشتر از دو گونه دیگر است. تاکنون 11 نوع مختلف از این ترکیبات در بخش‌های مختلف گونه پورپورآ شناسایی شده است.
ریشه همه سه گونه سرخار گل اسانس دارد. مقدار اسانس در ریشه گونه پورپورآ 0.2 درصد و در زمان گلدهی 0.1 تا 0.6 درصد گزارش شده است. مقدار اسانس در ریشه و بخش‌های دیگر گونه آنگوستی فولیا به 0.1 درصد می‌رسد.
ریشه گونه پالیدا بیشترین مقدار اسانس را دارد که بین 0.2 تا 2 درصد متغیر است. ترکیب‌های اصلی اسانس این گیاهان شامل هومولن، کاریوفیلن و اکسید کاریوفیلن است.
ریشه و بخش‌های دیگر سرخار گل همچنین حاوی فلاونوئید، پلی‌استیلن و آلکالوئید هستند. در بخش‌های هوازی این گیاهان، مقادیری از آلکالوئید پبرولیزیدین هم وجود دارد.
نیازهای اکولوژیکی سرخارگل
بذرهای سرخارگل در دمای 18 تا 26 درجه سانتی‌گراد خوب می‌رویند. رطوبت کافی اهمیت زیادی در رشد بذرها دارد. هر سه گونه سرخار گل برای رشد به نور و هوای نسبتا گرم نیاز دارند. البته گونه‌هایی که به اروپا منتقل شده‌اند، در برابر سرما مقاوم شده‌اند. برای مثال، ریشه نوع پورپورآ می‌تواند دماهای زیر صفر را تا 30- درجه سانتی‌گراد تحمل کند. اما کشت این گیاهان در مناطق سرد و مرطوب مناسب نیست و باعث کاهش کیفیت و کمیت مواد مؤثره گیاه می‌شود.
نیاز آبی گونه‌های آنگوستی فولیا و پالیدا در سطح متوسط است، در حالی که نیاز آبی گونه پورپورآ بیشتر است.
“`
دو نوع از گیاهان سرخارگل وجود دارد. اگر بارندگی سالانه به مقدار مناسبی باشد (حدود 300 تا 800 میلی‌متر)، می‌توان این گیاهان را بدون نیاز به آبیاری کشت کرد. اما اگر بارندگی مناسب نباشد، به ویژه برای گونه پورپورآ، آبیاری منظم و به موقع بسیار ضروری است. این کار به افزایش عملکرد و مقدار مواد موثر گیاهان کمک می‌کند.
هر سه گونه سرخارگل به نوع خاک یکسانی نیاز دارند. خاک‌ها باید بافت متوسط، ضخامت مناسب و حاوی مواد هوموسی و همچنین نیتروژن کافی باشند تا بتوان گونه‌های مختلف سرخارگل را در آنها کشت کرد. همچنین وجود سنگ آهک نیز به رشد بهتر ریشه و بخش‌های دیگر گیاه کمک می‌کند.
گزارش‌های زیادی درباره pH مناسب خاک برای کشت گونه‌های مختلف سرخارگل وجود دارد. در نیوزلند، pH مناسب برای گونه پورپورآ و پالیدا بین 5/5 تا 5/6 و برای گونه آنگوستی فولیا برابر 5/7 است.
تناوب کشت سرخارگل
انواع مختلف سرخارگل می‌توانند به مدت دو تا چهار سال در یک زمین رشد کرده و برداشت شوند. بنابراین، باید با گیاهانی کشت شوند که زمین را از مواد مغذی خالی نکنند و دارای دوره رشد کوتاهی نیز باشند. این کار باعث می‌شود که پس از برداشت، زمان کافی برای آماده‌سازی زمین وجود داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که غلات، گیاهان مناسبی برای تناوب با سرخارگل هستند، چرا که پس از برداشت آنها، زمین آماده برای کاشت سرخارگل می‌شود.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز سرخارگل
انواع مختلف سرخارگل (به ویژه پورپورآ) نیاز به مواد غذایی کافی در طول رشد دارند. کشت این گیاهان در خاک‌های فقیر و نامناسب می‌تواند منجر به کاهش کیفیت و کمیت محصول شوند. تحقیقات نشان می‌دهند که اگرچه افزایش نیتروژن در خاک می‌تواند باعث افزایش رشد ریشه در گونه پالیدا شود، اما این کار همچنین ممکن است مقدار اکینوزید را کاهش دهد.
در زمان آماده‌سازی زمین، ضروری است که مواد و عناصر غذایی مورد نیاز به خاک اضافه شوند. افزودن حدود 30 تن کود حیوانی در هر هکتار قبل از کشت و همچنین استفاده از این کودها برای گیاهانی که با سرخارگل تناوب دارند، در بهبود رشد و افزایش عملکرد کمک می‌کند. از سال دوم رشد، اضافه کردن مواد غذایی بر اساس وضعیت خاک، بخصوص نیتروژن به صورت سرک، به بهبود رشد و کیفیت محصول همچنین کمک خواهد کرد. کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که نسبت‌های نیتروژن، فسفر و پتاسیم به ترتیب 1:1:2 برای گونه‌های مختلف سرخارگل استفاده شود.
آماده‌سازی خاک برای کشت سرخارگل
در فصل پاییز، بعد از برداشت گیاهانی که با سرخارگل کشت شده‌اند، باید کودهای حیوانی و شیمیایی مورد نیاز به خاک اضافه شوند و سپس عملیات شخم به عمق 35 سانتی‌متر انجام شود. اوایل بهار و قبل از کاشت، باید کلوخ‌ها شکسته و زمین آماده‌سازی شود.
تاریخ و فواصل کاشت سرخارگل
زمان مناسب برای کاشت بذر در زمین اصلی، اواخر پاییز است. بذرها در ردیف‌هایی با فاصله 40 تا 50 سانتی‌متر قرار می‌گیرند. عمق کاشت بذر سرخارگل باید یک تا دو سانتی‌متر باشد.
اواخر پاییز (آذر) زمان مناسب برای کاشت بذر در خزانه خارج از منزل و اوایل اسفند نیز زمان مناسبی برای کاشت بذر در خزانه زیر پلاستیک است.
در خزانه (چه خارج از منزل و چه زیر پلاستیک)، بذرها باید در ردیف‌هایی با فاصله 20 تا 35 سانتی‌متر کاشته شوند. عمق کاشت بذر باید 5/1 تا 2 سانتی‌متر باشد.
“`html
فاصله بین ردیف‌های کشت نشاء (که از خزانه به‌دست می‌آید) باید بین 40 تا 50 سانتی‌متر باشد و فاصله دو بوته در یک ردیف نیز مناسب است که بین 25 تا 30 سانتی‌متر باشد.
زمان مناسب برای تکثیر گیاه سرخارگل در فصل پاییز (اوائل مهر) یا اوائل بهار (اواسط اردیبهشت) است. برای تکثیر رویشی، فاصله مناسب برای انتقال بوته‌ها به زمین اصلی باید بین 40 تا 60 سانتی‌متر و فاصله دو بوته در طول ردیف 25 تا 30 سانتی‌متر باشد.
روش های کاشت سرخارگل
سرخارگل می‌تواند از طریق بذر یا به صورت رویشی تکثیر شود.
بذرهای تازه برداشت شده سرخارگل مدتی نیاز به خواب دارند، بنابراین چند هفته پس از برداشت آماده کشت می‌شوند. بذر گونه پورپورآ معمولاً به نسبت دو نوع دیگر قوه رویشی بهتری دارد، اما اگر بذرها به مدت یک تا چهار هفته در دمای صفر تا پنج درجه سانتی‌گراد نگهداری شوند، قدرت رویش آنها افزایش می‌یابد. بذر رشته آنگوستی فولیا ممکن است نیاز به سرمادهی طولانی‌تری (بین 3 تا 12 هفته) داشته باشد.
کشت بذر به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌شود.
کشت مستقیم : در این روش بذرها در زمان مناسب و به صورت ردیفی در زمین اصلی کشت می‌شوند. به دلیل اینکه رشد اولیه این گیاهان بسیار کند است و بذرها به رطوبت زیادی احتیاج دارند، این روش به طور معمول کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کشت غیرمستقیم: در این روش بذرها در خزانه‌ای در فضای باز یا فضای زیر پلاستیک که برای کشت آماده شده است، کاشته می‌شوند. برای هر متر مربع خزانه، به پنج گرم بذر با کیفیت نیاز است. با آبیاری منظم و پاکسازی علف‌های هرز، بذرها بعد از 10 تا 14 روز جوانه می‌زنند. زمانی که نشاءها چهار تا شش برگ داشته باشند، می‌توان آنها را به زمین اصلی انتقال داد. در انتقال نشاءها، برای مساحت‌های کوچک از دست و برای مساحت‌های بزرگ از ماشین نشاءکار استفاده می‌شود. آبیاری نشاءها بعد از انتقال به زمین اصلی ضروری است.
تکثیر رویشی: این نوع تکثیر از طریق تقسیم بوته انجام می‌شود. در این روش، بوته‌های دو یا سه ساله و سالم را انتخاب کرده و از خاک خارج می‌کنند. هر بوته بنا بر اندازه‌اش به پنج تا ده قسمت تقسیم می‌شود و سپس در زمین اصلی کاشته می‌شود. هر قسمت ریشه باید حداقل دارای یک جوانه رویشی باشد. به دلیل اینکه این روش وقت‌گیر و پرهزینه است، معمولاً در مواقع ضروری و در سطح کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرد. در برخی کشورها به منظور تکثیر گونه پورپورآ از روش ریزازدیادی استفاده می‌شود.
مراقبت و نگهداری سرخارگل
آبیاری منظم و پاکسازی علف‌های هرز نقش مهمی در رشد گونه‌های مختلف سرخارگل دارد. علف‌های هرز می‌توانند به وسیله‌ی کار دستی (در سطوح کوچک کشت یا در خزانه) و یا با استفاده از دستگاه کولتیواتور (در سطوح وسیع‌تر) پاکسازی شوند.
با استفاده از علف‌کش‌های شیمیایی مانند ترباسیل، پندیمتالین و اوریزالین می‌توان پیش‌رویشی علف‌های هرز سرخارگل را کنترل کرد.
اگرچه گزارشی از آفت یا بیماری خاصی بر روی گونه‌های سرخارگل وجود ندارد، ولی برخی آفات و بیماری‌ها ممکن است در طول رشد گیاهان به محصول آسیب وارد کنند.
شته‌ها (متعلق به خانواده…
“““html
به خانواده آفیدینه تعلق داشته (جنس آفیس) که شته سبز هلو نیز از آن جمله است، می‌تواند خساراتی به گیاهان سرخارگل بزند. این شته با خرطوم خود از شیره گیاه تغذیه می‌کند و موجب ضعیف شدن گیاه میزبان می‌شود. نشانه‌های آن شامل زرد شدن، پیچیدگی برگ‌ها و ریزش گل‌ها و میوه‌ها است. همچنین، این آفت مایعی چسبناک و شیرین به نام عسلک روی برگ‌ها و دیگر بخش‌های گیاه ترشح می‌کند. عسلک در واقع مدفوع شته‌هاست و بیشتر از 60 درصد آن را مواد قندی تشکیل می‌دهد. این عسلک محیطی مناسب برای رشد قارچ‌های ساپروفیت فراهم می‌کند. می‌توان با حذف علف‌های هرز میزبان شته و استفاده از کفشدوزک‌های هفت نقطه‌ای و زنبورهای پارازیتوئید به کنترل این آفت پرداخت. همچنین، با استفاده از سموم مانند پریمور و دیگر سموم فسفره همچون اکامت و متاسیستوکس (به میزان 1.5 در هزار) می‌توان جمعیت شته‌ها را نیز کنترل کرد.
سفیدک سطحی یا پودری یکی از بیماری‌هایی است که در آن قارچ عامل سفیدک به شکل لکه‌های سفید رنگی روی ساقه و برگ‌ها ظاهر می‌شود و در اواخر فصل به لکه‌های قهوه‌ای تبدیل می‌شود. این بیماری می‌تواند موجب پوک شدن دانه‌ها در گیاهان آلوده شود. با استفاده از روش‌های زراعی مناسب و همچنین با استفاده از برخی سموم شیمیایی می‌توان این بیماری را کنترل کرد.
گروه‌های مختلفی از جنس فوزاریم نیز موجب پوسیدگی گیاهان سرخارگل می‌شوند. این قارچ‌ها نقطه ضعف بوته‌ها هستند و میسیلیوم آنها که در محل فساد در حال رشد است، قابل مشاهده است. برخی از گونه‌های فوزاریوم با ترشح مواد شیمیایی خاص، باعث بروز هیپرتروفی در بوته‌ها می‌شوند. این قارچ‌ها می‌توانند به بوته‌های جوان آسیب بزنند و آنها را از بین ببرند.
در صورت ابتلا به این بیماری، برگ‌های بالایی بوته‌های سرخارگل خشک شده و پس از مدتی می‌افتند. برگ‌های پایینی نیز به مرور زرد شده و در نهایت می‌ریزند. رعایت نکات زیر در کنترل این بیماری‌ها بسیار مؤثر است:
الف) استفاده از بذرهای سالم و عاری از هرگونه آلودگی
ب) درمان بذرها با قارچ کش‌های مرکوئیک مانند آگروسان یا هگزاسان به میزان دو گرم برای هر کیلوگرم بذر
ج) عدم کاشت سرخارگل در زمین‌های آلوده به عوامل بیماری‌زا که مدت دو تا سه سال طول بکشد
د) انجام شخم عمیق در تابستان که احتمال ابتلای گیاه را به بیماری کاهش می‌دهد.
برداشت محصول سرخارگل
روش و زمان برداشت گیاهان سرخارگل به زمان کشت، سن گیاه، روش و هدف از کاشت بستگی دارد. زمان مناسب برای برداشت بخش رویشی سرخارگل، مرحله گلدهی کامل است، زیرا در این مرحله، محصول دارای بالاترین کیفیت و مقدار مواد مؤثره است.
اگر گیاهانی در فصل بهار کاشته شوند، بسته به شرایط آب و هوایی محل، احتمال گلدهی آنها کم است. اما در صورت بروز گلدهی، امکان برداشت بخش رویشی وجود دارد. به‌طورکلی، از آنجا که مقدار محصول بخش رویشی در سال اول چندان اقتصادی نیست، پیشنهاد می‌شود برداشت محصول از سال دوم به بعد انجام شود. برداشت بخش رویشی گیاهان در مقیاس‌های کوچک به صورت دستی (با داس) و در سطوح وسیع با ماشین‌آلات مخصوص انجام می‌گیرد.
ریشه گونه‌های مختلف سرخارگل نیز قابل برداشت در سال دوم است، اما بهتر است این کار در سال سوم انجام گیرد. چون رشد و نمو گونه پورپورآ سریع‌تر از سایر گونه‌ها است، در شرایط مناسب آب و هوایی می‌توان در سال دوم ریشه آنها را برداشت کرد.
زمان مناسب برای برداشت ریشه گونه‌های سرخارگل فصل پاییز و اواخر دوره رشد گیاهان (مهر و آبان) است. پس از برداشت بخش رویشی و ریشه گیاهان، باید به سرعت آنها را خشک کرد. زیرا ریشه‌ها ممکن است آلوده به گل‌ولای شوند، بنابراین پس از تقسیم ریشه‌ها به قطعات کوچک (سه تا شش قطعه)، باید آنها را با آب جاری شسته و فوراً خشک کرد. خیساندن ریشه‌ها یا قرار دادن آنها برای مدت طولانی در آب باعث خارج شدن مواد مؤثره ریشه و کاهش کیفیت دارویی آنها می‌شود.
“`
خشک کردن ریشه ها به شدت کاهش می یابد.
پیکر رویشی و ریشه گیاهان سرخارگل را می توان در سایه یا با استفاده از خشک کن های برقی خشک کرد. خشک کردن این قسمت ها در نور مستقیم خورشید خوب نیست، زیرا نور باعث از بین رفتن مواد مفید آنها می گردد.
دمای مناسب برای خشک کردن اهمیت زیادی در نگه داری کیفیت مواد مفید آنها دارد. تحقیقات نشان می دهد که اگر برای خشک کردن ریشه گیاه پورپورآ از دمای بالاتر از 40 درجه سانتی‌گراد استفاده شود، مقدار اسید شیکوریک و همچنین ترکیب‌ها و مواد دیگر آن کاهش می یابد.
به طور کلی، دمای مناسب برای خشک کردن پیکر و ریشه گیاهان سرخارگل بین 40 تا 45 درجه سانتی‌گراد گزارش شده است. ریشه های خشک شده سرخارگل بسیار رطوبت‌گیر هستند؛ بنابراین باید بعد از بسته بندی در جایی کاملا خشک نگهداری شوند.
از سال دوم رویش، مقدار تولید پیکر رویشی خشک گیاه پورپورآ بین سه تا پنج تن و مقدار تولید ریشه خشک آن بین 1.5 تا 2.5 تن در هکتار است. همچنین، تولید محصول در دو گونه آنگوستی فولیا و پالیدا معمولاً 40 تا 60 درصد کمتر از گیاه پورپورآ می باشد.
بیشتر بخوانید:
