اصول کاشت و تکثیر درخت فندق  (2 نکته مهم)

درخت فندق

فندق یکی از درختان مقاوم است که به شرایط سخت محیطی خوب مقاومت می‌کند. این درخت در مناطق با آب و هوای ملایم و کوهستانی رشد خوبی دارد و برای رشد آن وجود رطوبت کافی بسیار مهم است.

درخت فندق از سال پنجم به بار نشسته و می‌تواند سالانه به میزان 20 میلیون تومان سود دهد. در ایران هر سال بیش از 30 هزار تن فندق تولید می‌شود. اما تولید فندق در حال حاضر 30 درصد کمتر از نیاز بازار جهانی است.

مشتریان اصلی فندق فروشندگان خشکبار و آجیل هستند. این محصول همچنین در صنعت شکلات و بستنی استفاده می‌شود. علاوه بر این، از میوه فندق روغنی به دست می‌آید که برای استفاده خوراکی و همچنین در صنایع عطرسازی و نقاشی کاربرد دارد.

نگاهی به گیاه‌شناسی درخت فندق

درخت فندق درختی کوچک است که معمولاً به ارتفاع 1.5 متر می‌رسد، ولی در شرایط خوب می‌تواند به 6 یا 7 متر نیز برسد. این درخت بومی اروپا، آسیای صغیر و قفقاز است و در ایران از زمان‌های قدیم کشت می‌شود. فندق در جنگل‌های ارسباران، طوالش و زنجان به‌صورت طبیعی در حال رشد است.

درخت فندق دارای برگ‌های عریض و نوک تیز است که رنگ آنها سبز می‌باشد. گل‌های این درخت به دو دسته تقسیم می‌شوند: گل‌های نر و گل‌های ماده که هر دوی این گل‌ها روی یک درخت وجود دارند. گل‌های نر معمولاً به صورت خوشه‌ای هستند و در پاییز نمایان می‌شوند. گل‌های ماده هم معمولاً در دسته‌های کوچک بر روی چوب‌های یک‌ساله قرار دارند. میوه‌ای که از این گل‌ها به دست می‌آید، فندق نام دارد و ابتدا در پوششی سبز رنگ قرار دارد که بعد از خشک شدن جدا می‌شود. نوع C.avellana به عنوان فندق اروپایی شناخته می‌شود و در مزرعه‌ها کشت می‌شود. گل‌دادن درخت فندق حدود 4 تا 3 سال پس از کاشت شروع می‌شود، اما باردهی معمولاً از سال پنجم یا ششم آغاز می‌گردد.

خواص غذایی و دارویی فندق

فندق یکی از مقوی‌ترین دانه‌های خوراکی است و حاوی انرژی، پروتئین، کلسیم، فسفر، آهن، پتاسیم و ویتامین B می‌باشد. بنابراین، فواید زیادی برای سلامتی دارد و به ویژه برای بیماران قندی مفید است. برگ، گل و پوست فندق خاصیت قابض دارند و مغز فندق به خاطر فسفر بالایی که دارد، به تقویت مغز کمک می‌کند.

به لطف اصلاح و ترکیب انواع مختلف فندق، اکنون ارقام متنوعی از آن داریم. معروف‌ترین ارقام فندق در ایران شامل گرداشکور، گرده، پشمینه و شستک می‌باشند.

رقم‌هایی که می‌توانند در یک باغ به طور جداگانه کشت شوند و با هم سازگار باشند، عبارتند از:
1- فرتیل دوکارد (با وزن زیاد)
2- روند دو پیمون (چربی بالا و طعم خوب)
3- نقرت (مغز بیضی شکل و با پوست سفید و پروتئین‌های بالا)

همچنین ارقام دیگری وجود دارند که با هم سازگاری دارند، مانند سگورب، مرویل و لونگ داسپاین.

نیازهای اکولوژیکی درخت فندق

با وجود اینکه فندق در آب و هوای متفاوت
“`

سازش درخت فندق با شرایط محیطی خوب است. اما برای کاشت وسیع آن، باید ارقام مناسبی را بسته به دمای منطقه و میزان بارندگی انتخاب کرد. درختان فندق به زمستان‌های سرد و تابستان‌های خنکی نیاز دارند. برای رشد میوه، تابستان‌های خنک و طولانی بهتر از تابستان‌های گرم و طولانی هستند. این درختان برای برآورده کردن نیاز سرمایی خود باید مدت زمان نسبتاً زیادی در معرض سرمای ملایم قرار گیرند و به 1700 تا 800 ساعت دمای زیر 7 درجه سانتی‌گراد نیاز دارند.

باید به دمای هوا در منطقه نیز توجه شود. زمستان‌های طولانی و سرد می‌تواند باعث یخ‌زدن و آسیب به درختان فندق شود. دماهای زیر 10- درجه سانتی‌گراد می‌تواند فندق را از بین ببرد و درختان جوان در دماهای زیر 4- درجه سانتی‌گراد آسیب می‌بینند.

شاتون‌ها و گل‌های ماده فندق نسبت به سرما مقاوم‌تر از گل‌های باز شده هستند. اگر گل‌های ماده باز شده باشند، دماهای زیر 9.5- درجه سانتی‌گراد به آن‌ها آسیب می‌زند. همچنین دماهای مؤثر برای گل‌دهی به تاریخ‌های مشخصی مرتبط است. با توجه به دما، گل‌های ماده معمولاً در دی‌ماه نسبت به گل‌های نر مقاومت بیشتری دارند. لذا از کاشت فندق در مناطق پست که در آن‌ها سرما باقی می‌ماند، باید پرهیز کرد.

خاک

نوع خاک مناسب برای کاشت فندق در مناطق مختلف متفاوت است، اما به‌طور کلی باید خاکی عمیق (حداقل 50 سانتی‌متر)، حاصلخیز و دارای زهکشی مناسب باشد. خاک‌های عمیق می‌توانند آب و مواد غذایی زیادی را ذخیره کنند که در فصول خشک مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا ریشه‌های فندق به عمق 2.5 تا 4 متر رشد می‌کنند. از آنجاییکه درخت فندق به آهک حساس است، نباید در زمین‌های با مقدار آهک بالای 10 درصد کاشته شود. ریشه فندق به کمبود اکسیژن و خفگی حساس است، بنابراین در زمین‌های مرطوب و بدون زهکشی مناسب توصیه نمی‌شود. عواملی مانند وجود لایه غیرقابل نفوذ، ارتفاع بالای آب زیرزمینی، وجود سنگ و شن، و عدم تهویه خاک، رشد ریشه‌ها را محدود می‌کند. خاک باید تا عمق 4 متر دارای تهویه مناسب باشد. درختان فندق نسبت به درختان گردو در خاک‌های فشرده تحمل بیشتری دارند. بهترین خاک برای فندق، خاک شنی-رسی با هوموس و pH حدود 6.5 تا 7 است.

آبیاری

یکی از نیازهای اساسی برای درخت فندق، وجود رطوبت کافی در اطراف ریشه‌هاست. بنابراین، مناطقی که بارندگی متوسطی دارند و توزیع بارندگی مناسب است، برای کاشت فندق بسیار مناسب هستند. آبیاری منظم درختان فندق باعث می‌شود:

• افزایش گیرایی نهال‌ها و تقویت سیستم ریشه آن‌ها.
• رشد گیاه تسهیل و تسریع یابد.
• کیفیت و کمیت محصول افزایش یابد.

فاصله آبیاری بسته به شرایط آب و هوایی و نوع خاک از 4 تا 7 روز متغیر است و در طول دوره رشد، درختان به 10000 متر مکعب رطوبت نیاز دارند.

روش های تکثیر فندق

الف- جنسی (با بذر): تکثیر فندق از طریق بذر مانند بیشتر درختان میوه امکان‌پذیر است. در این روش، با کاشت بذر فندق بلافاصله بعد از برداشت می‌توان به جوانه‌زنی بالایی دست یافت.

“`html

کاهش می‌دهد. وقتی که پوسته بذر فندق حذف شود، در واقع جوانه‌زنی آن تا 81 درصد افزایش می‌یابد. خواب بذر را می‌توان با یک دوره استراتیفیکاسیون به مدت 6 ماه برطرف کرد. اگر فندق دیرتر از زمان مناسب برداشت شود (در پایان شهریور)، پریکارپ میوه‌ها سخت می‌شود. در این صورت، قبل از هر کار دیگری، نیاز به یک دوره استراتیفیکاسیون گرم در دمای 20 درجه سانتی‌گراد داریم و بعد از آن، بذرها باید به مدت یک دوره در دمای 4 درجه سانتی‌گراد قرار گیرند. اگر فندق‌ها زودتر برداشت شوند (در پایان مرداد)، آندوسپرم و جنین معمولاً به اندازه کافی رشد نمی‌کنند و جوانه‌زنی آنها به خوبی انجام نمی‌شود. برای برطرف کردن خواب بذر فندق، می‌توان آنها را به مدت 6 هفته در دمای 5 درجه سانتی‌گراد گذاشت و سپس به دمای 20 درجه سانتی‌گراد منتقل کرد تا اسید جیبرلیک در بذر جمع شده و شرایط جوانه‌زنی را فراهم کند.

ب- روش تکثیر غیر جنسی (رویشی) یک گزینه عملی و آسان‌تر است.

1- پاجوش: پاجوش‌ها شاخه‌هایی هستند که از جوانه‌های نابجای ریشه به وجود می‌آیند و می‌توان این شاخه‌ها را جدا کرده و در محل جدیدی بکاریم. برای این کار، کافیست خاک پایین درخت را کنار بزنیم.

2- خوابانیدن: خوابانیدن فندق به دو روش کنده‌ای و کپه‌ای انجام می‌شود. در هر دو روش، در سال اول باید نهالی را که به عنوان پایه مادری انتخاب کرده‌ایم، از سطح خاک پایین آورده و با قرار دادن خاک در اطراف پاجوش‌های روییده‌شده، آنها را ریشه‌دار کرده و در محل اصلی می‌کاریم.

3- پیوند زدن: فندق را می‌توان همانند سایر درختان میوه با پیوند زدن ارقام اصلاح شده روی پایه‌های بومی و اصلاح شده تکثیر کرد و برای این کار می‌توان از انواع پیوند جوانه استفاده نمود.

تاریخ و فواصل کاشت

زمین‌های شیب‌دار باید قبل از کاشت، تراس‌بندی شوند تا بتوان درختان فندق را با فواصل مناسب در آنها کاشت. این کار به استفاده بهتر از کودهای شیمیایی و دامی و همچنین آبیاری کمک می‌کند. در هنگام کاشت، باید دقت کنیم که چاله‌ها عاری از سنگ باشند، زیرا وجود سنگ ریشه‌ها را محدود می‌کند. کاشت فندق معمولاً در اواخر زمستان یا اوایل بهار انجام می‌شود. در هنگام کاشت، بعد از حفر چاله‌ها، مقداری خاک را در ته چاله قرار می‌دهیم و ریشه نهال را بر روی آن می‌گذاریم. سپس سایر خاک را روی ریشه‌ها می‌ریزیم و آن را فشرده می‌کنیم. اطراف نهال را با خاک‌اره یا خاک نرم می‌پوشانیم و آن را آبیاری می‌کنیم. به منظور کاهش تعداد پاجوش‌ها و حذف آسان‌تر آنها، نهال‌ها را از ارتفاع 50 تا 75 سانتی‌متری بریدن می‌کنیم و تنه آنها را با ماده‌ای سفید رنگ‌آمیزی کرده یا با کاغذ سفید می‌پوشانیم.

روش‌های مراقبت از درخت فندق

مراقبت از درختان فندق از جنبه‌های مختلفی انجام می‌شود که شامل موارد زیر است:

هرس: در درختان بارده، هر سال شاخه‌های جانبی که بر روی شاخه‌های اصلی هستند، هرس می‌شوند و همچنین شاخه‌های ضعیف حذف می‌شوند. اگر در هنگام کاشت، هرس ریشه انجام شود، در مراحل بعدی نیاز به هرس کمتری خواهد بود. اما وقتی درختان فندق به 12 تا 15 سالگی برسند، بهتر است شاخه‌های زیادی از جانبی هرس شوند تا رشد شاخه‌های قوی تحریک شود. در این شرایط باید در هر درخت بین 8 تا 10 شاخه باقی بماند تا میوه بهتر و محصول بیشتری تولید شود.

کوددهی: اضافه کردن کود دامی به مقدار 30 تن در پاییز، همراه با 600 کیلوگرم سوپرفسفات در هکتار، و در بهار 400 تا 500 کیلوگرم سولفات آمونیوم یا 300 تا 400 کیلوگرم سیانید کلسیم و یا 150 تا 300 کیلوگرم نیترات آمونیوم توصیه می‌شود.

مبارزه با آفات: آفات فندق‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:

“““html

کنه فندق، سرخور طومی فندق، سوسک چوب خوار، کنه مولد کال فندق، سپردار فندق، نماند، پژمردگی باکتریایی، پژمردگی فندق، پوسیدگی قهوه‌ای یا آنتراکوز کپک خاکستری و بیماری ویروس موزائیک از بیماری‌ها و کارهایی هستند که ممکن است درختان فندق را تحت تأثیر قرار دهند.

آبیاری : اگر فندق در خاک‌های با کیفیت و غنی کاشته شود که آب را به خوبی نگه می‌دارند، نیاز به آبیاری چندانی نخواهد داشت.

حذف پاجوش‌ها : لازم است که پاجوش‌ها (شاخه‌های ضعیف و اضافی) که در اطراف تنه درخت فندق رشد می‌کنند، پاک شوند. برای این کار، باید 3 تا 4 بار در سال این پاجوش‌ها را از نزدیک محل رشدشان حذف کنید. مبارزه با علف‌های هرز نیز با استفاده از علف‌کش‌های شیمیایی انجام می‌شود.

گل‌دهی : درختان فندق معمولاً 3 تا 4 سال پس از کاشت گل می‌دهند، اما باردهی (تولید میوه) بیشتر از سال پنجم یا ششم شروع می‌شود. درختان می‌توانند به مدت 10 تا 20 سال میوه بدهند و شاخه‌هایی که طولشان بین 16 تا 25 سانتی‌متر است، بیشترین میوه را تولید می‌کنند.

برداشت میوه‌های درخت فندق

میوه‌های فندق زمانی که به خوبی برسند، از درخت بر روی زمین می‌افتند. میوه‌هایی که روی زمین می‌افتند، به دلیل رطوبت خاک تغییر رنگ می‌دهند، به همین دلیل باید در اولین فرصت، پوست آنها جدا شود. میوه‌ها باید ۲ تا ۳ بار در طول فصل جمع‌آوری شوند. مقدار محصول درختان فندق بسته به سن، شرایط کاشت، آماده‌سازی خاک و عوامل دیگر متفاوت است. اگر یک هکتار باغ فندق بتواند ۲۲۰۰ کیلوگرم محصول تولید کند، محصول خوبی به حساب می‌آید. این مقدار محصول ممکن است از سالی به سال دیگر نوسان داشته باشد.

بیشتر بخوانید: