انواع طرح فرش ایرانی را بشناسیم

انواع طرح فرش ایرانی

همان‌طور که اشاره شد، فرش ایرانی دستبافت دارای طرح‌های مختلفی است که هم در ایران و هم در سایر کشورها طرفداران زیادی دارند. این طرح‌ها شامل:

فرش‌های طرح شاه عباسی

گل معروف شاه عباسی پایه تمامی طرح‌های شاه عباسی در فرش ایرانی است. افشان شاه عباسی، لچک ترنج شاه عباسی، شاه عباسی درختی و غیره انواع مختلف این گروه هستند.

فرش‌های طرح بته جقه

این طرح نیز بسیار متنوع است و در اندازه‌ها و شکل‌های مختلف بافته می‌شود. بته جقه، بته سرابندی، بته شاخ گوزن، هشت گل، بته قلمکار اصفهان، بته لچک ترنج، بته افشاری، بته سنندج و غیره از مشهورترین طرح‌های بته جقه هستند.

فرش‌های طرح ماهی درهم

این طرح یکی از رایج‌ترین و قدیمی‌ترین طرح‌های فرش ایرانی است. ماهی زنبوری، ماهی هراتی، زیره ماهی، ماهی کردستان و غیره از انواع طرح ماهی درهم هستند. این طرح ابتدا در شهر هرات افغانستان ایجاد شد که در آن زمان بخشی از ایران بود.

پس از آن بافندگان تبریزی این طرح را ادامه دادند و فرش‌هایی با رنگ‌های مسی، کرم و سورمه‌ای با این طرح تولید می‌کنند. از طرح‌های مهم نقشه ماهی می‌توان به طرح‌های کمال الملک، قاب قرآنی، موج مهر و عبداللهی اشاره کرد.

طرح‌های آثار باستانی و ابنیه اسلامی

طرح‌هایی مانند مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد کبود، مسجد شاه اصفهان، مقبره شیخ صفی، طاق بستان، تخت جمشید، طاق کسری و غیره در این دسته قرار می‌گیرند. این طرح‌ها الهام گرفته از بناها و کاشی‌کاری‌های آن‌ها هستند.

فرش‌های طرح افشان

در این نوع طرح، تمامی گل‌ها و برگ‌ها به طور تصادفی و پخش در سطح فرش قرار می‌گیرند. این گل‌ها تمام فرش را پر می‌کنند و به صورت ردیفی کنار هم قرار دارند. در این طرح هیچ تقارن خاصی وجود ندارد. طرح‌های افشان شامل افشان ترنجی، افشان دسته‌گلی، افشان حیوان‌دار، افشان ختایی و… هستند. این طرح از زمان صفویه رایج شده و در نقاط مختلف ایران بافته می‌شود و مختص یک منطقه خاص نیست.

فرش‌های طرح‌ اقتباسی

طرح‌های معروف قفقازی و کوبلنی از شناخته‌شده‌ترین طرح‌های این گروه هستند که شباهت زیادی با نقش‌های فرش کشورهای همسایه ایران و مناطق مرزی دارند.

فرش‌های طرح اسلیمی

اسلیمی یکی از انواع طرح فرش ایرانی است که تنوع بسیار زیادی دارد. معروف‌ترین نوع آن، اسلیمی دهن اژدر است. در طرح اسلیمی تغییرات زیادی ایجاد شده که باعث تقسیم آن به گروه‌های فرعی زیادی شده است. انواع مهم اسلیمی شامل اسلیمی شکسته، اسلیمی بندی، اسلیمی لچک ترنج، اسلیمی ماری و… هستند.

فرش‌های طرح درختی

طرح درختی به طبیعت شباهت زیادی دارد. این طرح شامل نمونه‌هایی مانند درختی سبزی کار یا آب‌نما، درختی جانوری، درختی سروی، درختی ترنج‌دار و درختی گلدانی است که بسیار معروف هستند.

فرش‌های طرح بندی یا واگیره‌ای

در این نوع طرح، یک بخش کوچک از طرح به صورت مکرر در کل نقشه فرش تکرار می‌شود. طرح‌های فرعی این نوع شامل بندی پیچک، بندی کتیبه‌ای، بندی اسلیمی، بندی قالب خشتی، بندی ترنج‌دار، بندی سروی، بندی مجلسی، بندی درختی، بندی خوشه انگوری و… هستند.

فرش‌های طرح بخارا یا ترکمن

این طرح به گروه طرح‌های ایلی تعلق دارد و خاص مردم عشایر و کوچ‌نشین است. فرش‌های با این طرح به صورت ذهنی و بدون نقشه بافته می‌شوند.

انواع طرح ترکمن شامل ترکمنی شانه‌ای، ترکمنی آخال، ترکمنی قاب یمونی، ترکمنی چشم آهو، ترکمنی خورجینی و ترکمنی چهار قاب هستند.

فرش‌های طرح شکارگاه

در این طرح تصاویری از سوارکار، تیر و کمان، نیزه، درخت و گل مشاهده می‌شود. انواع این طرح عبارتند از شکارگاه درختی، شکارگاه قابی، شکارگاه ترنج‌دار، شکارگاه لچک ترنج و شکارگاه سراسری.

فرش‌های طرح قابی

طرح قابی از تعدادی قاب‌های مختلف که به صورت منظم کنار هم چیده شده‌اند تشکیل می‌شود. داخل هر قاب با گل و برگ‌های مختلف تزئین می‌شود. از انواع آن می‌توان به قابی اسلیمی، قابی ستونی و قابی قرآنی کرمان اشاره کرد.

فرش‌های طرح گل فرنگ

این طرح مبتنی بر شکل گل‌های طبیعی، مانند گل رز با رنگ‌های روشن است. نمونه‌هایی مانند گل فرنگ بیجار، گل فرنگ گل و بلبل، گل فرنگ دسته گلی و افشان گل فرنگ در این دسته قرار می‌گیرند.

فرش‌های گلدانی

این طرح به دوران صفویه مربوط می‌شود و به صورت یک گلدان بزرگ، تمام سطح فرش را پوشش می‌دهد. انواع آن شامل گلدانی دوطرفه، گلدانی ختایی، گلدانی سراسری، گلدانی محرابی، گلدانی تکراری و گلدانی لچک ترنج است. زمینه داخلی فرش نیز پر از گل‌ها و برگ‌ها و ساقه‌های متنوع است. بافندگان فرش در شهرهای کاشان، قم، کرمان و تبریز از این طرح استفاده می‌کنند.

فرش‌های طرح محرابی

این نوع فرش به الهام از محراب، جایی که امام جماعت نماز می‌خواند، طراحی شده است. انواع مختلفی از طرح‌های محرابی مانند محراب گلدانی، محراب قندیلی و محراب درختی وجود دارد.

فرش‌های با طرح هندسی

در این نوع فرش از اشکال هندسی استفاده می‌شود. نمونه‌هایی مانند هندسی ترنج‌دار، هندسی لچک ترنج، هندسی ستاره، هندسی بندی قابی و هندسی خاتم شیرازی جزء طرح‌های مهم این دسته هستند.

فرش‌های طرح محرمات

این طرح به قلمدانی هم معروف است. طرح‌های فرعی این گروه شامل قلمدانی سراسری، طرح بته با زمینه رنگی و گل ریز با زمینه یک‌رنگ هستند.

فرش‌های طرح تلفیقی

این نوع فرش‌ها به دلیل ترکیب چند طرح اصلی با یکدیگر به وجود آمده‌اند و تنوع بسیار زیادی دارند.