“`html
تعریف بیماریهای غیر واگیر
بیماریهای غیر واگیر که به بیماریهای مزمن نیز معروف هستند، بیماری‌هایی هستند که مسری نیستند و از شخصی به شخص دیگر منتقل نمی‌شوند. بلکه این بیماری‌ها به مدت طولانی در بدن باقی می‌مانند و به آرامی پیشرفت می‌کنند.
چهار نوع اصلی از بیماریهای غیر واگیر شامل بیماریهای قلبی و عروقی، سرطان‌ها، بیماریهای تنفسی مزمن و دیابت هستند. طبق آمار، امروزه بیماریهای غیر واگیر به طور نگران‌کننده‌ای بر کشورهای با درآمد پایین و متوسط تأثیر می‌گذارد. تقریباً 80 درصد از تمام مرگ‌های ناشی از این بیماری‌ها، یعنی حدود 29 میلیون مورد، در این کشورها اتفاق می‌افتد.
بیماریهای غیر واگیر در واقع عامل اصلی مرگ در اکثر نقاط دنیا به جز آفریقا هستند. اما برآوردهای اخیر نشان می‌دهد که تا سال 2020، نرخ مرگ و میر ناشی از بیماریهای غیر واگیر در آفریقا به طرز قابل توجهی افزایش خواهد یافت. همچنین پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2030، تعداد مرگ و میر ناشی از بیماریهای غیر واگیر در کشورهای آفریقایی بیشتر از مجموع تلفات ناشی از بیماریهای مسری، تغذیه‌ای و مادرزادی خواهد شد.
با پیشرفت‌های پزشکی و افزایش واکسیناسیون علیه بسیاری از بیماریهای عفونی در چند دهه اخیر، کشورهای توسعه یافته توانسته‌اند در نیمه اول قرن بیستم بیماریهای عفونی و کمبود مواد غذایی را کنترل کنند. اما در نیمه دوم این قرن با افزایش بیماریهای مزمن غیر واگیر مانند بیماریهای قلبی، سکته‌ها، دیابت، پوکی استخوان، فشار خون بالا، سرطان و چاقی روبرو شده‌اند.
ریسک فاکتورهای ابتلا به بیماریهای غیر واگیر
فاکتورهای خطرزای رفتاری مانند سیگار کشیدن، کم تحرکی و رژیم غذایی نامناسب، عامل اصلی بروز بیماریهای غیر واگیر هستند. آمار نشان می‌دهد که سیگار کشیدن سالانه به مرگ حدود شش میلیون نفر منجر می‌شود و پیش‌بینی می‌شود این عدد تا سال 2030 به هشت میلیون قربانی برسد. همچنین، حدود 3.2 میلیون مرگ در سال به کمبود فعالیت بدنی مربوط می‌شود و تقریباً 1.7 میلیون مورد از مرگ‌ها به عدم مصرف کافی میوه‌ها و سبزیجات مربوط می‌گردد.
۱- تاثیر تغییرات شیوه زندگی بر ابتلا به بیماریهای غیر واگیر
تغییر سبک زندگی در کشورهای در حال توسعه، به شدت رژیم غذایی افراد را تغییر داده و مردم را به سوی غذاهای چرب و حیوانی سوق داده است به جای غذاهای سنتی. رژیم غذایی جدید این کشورها پر از چربی‌های اشباع (مانند روغن‌های جامد)، کلسترول و قند است که خطر ابتلا به بیماریهای غیر واگیر را افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، امروزه در هند، آمار دیابت در مناطق شهری ده برابر مناطق روستایی است، چرا که رژیم غذایی شهر نشینان به طرز قابل ملاحظه‌ای تغییر کرده و بیشتر به چربی‌ها و روغن‌ها وابسته شده است و میزان مصرف غلات در آنها 30 درصد کمتر از ساکنان روستاها است.
بررسی‌های مختلف نشان داده‌اند که رژیم غذایی سرشار از چربی‌های اشباع و فقدان میوه‌های کافی، عامل خطر برای بیماریهای عروق کرونر، فشار خون بالا و بسیاری از بیماریهای بدخیم است. همچنین، چنین رژیم غذایی با چاقی نیز مرتبط است. در جوامع شهری که تحرک کمتری دارند، این نوع رژیم غذایی مشکلات بیشتری ایجاد می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که تا 80 درصد بیماریهای عروق کرونر و تا 90 درصد دیابت نوع دوم با تغییر سبک زندگی قابل پیشگیری هستند. با پیروی از یک رژیم غذایی سالم، حفظ وزن طبیعی و فعالیت بدنی مستمر، می‌توان خطر ابتلا به بیماریهای بدخیم را تا 30 درصد کاهش داد.
۲- تاثیر
“““html
مصرف دخانیات و ابتلا به بیماریهای غیر واگیر
امروزه حدود 1.2 میلیارد نفر در سراسر دنیا سیگار می‌کشند که 80 درصد این افراد در کشورهای کم‌درآمد زندگی می‌کنند. در سال 2000 میلادی، 5 میلیون نفر به خاطر مصرف دخانیات در کشورهای در حال توسعه جان خود را از دست دادند. مصرف دخانیات یکی از مهم‌ترین دلایل قابل پیشگیری بروز بیماریهای غیر واگیر محسوب می‌شود و می‌تواند خطر سکته قلبی و مغزی را افزایش دهد همچنین احتمال ابتلا به بسیاری از بیماریهای خطرناک دیگر را بالا می‌برد. مصرف سیگار خطر ابتلا به سرطان ریه را 20 تا 30 درصد زیاد می‌کند و تقریباً 80 تا 90 درصد بیماریهای خاص مانند سرطان مری، حنجره و دهان به مصرف دخانیات و الکل مربوط می‌شوند.
در سال 1995 میلادی، یک سوم مرگ و میرهای ناشی از بیماریهای خطرناک در کشورهای در حال توسعه به مصرف دخانیات مربوط بوده است.
تأثیر اضافه وزن و چاقی بر بیماریهای غیر واگیر
اضافه وزن و چاقی تأثیرات زیادی بر سایر عوامل خطر بیماریهای غیر واگیر دارند. به عنوان مثال، چاقی می‌تواند به مشکلات قند خون و فشار خون بالا منجر شود و احتمال ابتلا به دیابت و بسیاری از بیماریهای خطرناک دیگر را افزایش دهد. در حال حاضر، 1.5 میلیارد نفر در دنیا دارای اضافه وزن هستند که 300 میلیون نفر از آنها چاقی دارند.
بر اساس بیانیه انجمن بین‌المللی چاقی و سازمان بهداشت جهانی، در نزدیک به 60 درصد موارد ابتلا به دیابت، اضافه وزن و چاقی نقش دارد. با توجه به اینکه بیش از 60 درصد مردم دنیا به اندازه کافی فعالیت جسمی ندارند، تعداد افراد با مشکلات وزنی به طور مداوم در حال افزایش است.
تأثیر الکل بر بیماریهای غیر واگیر
در سال‌های اخیر، مصرف الکل در بسیاری از کشورها افزایش یافته که بیشتر این مورد به کشورهای در حال توسعه مربوط می‌شود. در سال 2000، الکل به عنوان عامل نزدیک به 2 میلیون مورد مرگ و میر شناخته شد و 4 درصد بار بیماری‌ها را به خود اختصاص داد. علاوه بر این، الکل مسئول 20 تا 30 درصد موارد بیماریهای خطرناک مانند سرطان مری، بیماریهای کبدی، صرع و سوانح و تصادفات بوده است.
شایع‌ترین بیماریهای غیر واگیر
بیماریهای قلبی – عروقی
بیماریهای قلبی – عروقی شامل مجموعه‌ای از مشکلات قلب و عروق خونی هستند. سکته‌های قلبی و مغزی معمولاً ناشی از انسداد رگ‌های خونی هستند که باعث می‌شود خون به قلب یا مغز نرسد. یکی از دلایل اصلی این بیماری، جمع شدن چربی در دیواره داخلی رگ‌های خونی است. سکته مغزی همچنین می‌تواند از خونریزی یا لخته شدن خون در رگ‌های مغز رخ دهد.
برخی از مهم‌ترین عوامل خطر برای بیماریهای قلبی و سکته مغزی شامل رژیم غذایی نامناسب، کم‌تحرکی و مصرف دخانیات می‌باشد که به تنهایی عامل 80 درصد بیماریهای قلبی و مغزی هستند.
اثرات رژیم غذایی نادرست و عدم فعالیت بدنی با علائمی مانند فشار خون بالا، افزایش قند خون و اضافه وزن همراه است.
اگر فردی از دخانیات استفاده نکند، مصرف نمک را کاهش دهد، میوه و سبزی بیشتری بخورد و ورزش کند، احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی – عروقی در او کاهش می‌یابد و از خطر ابتلا به فشار خون، دیابت و افزایش چربی خون نیز جلوگیری می‌کند.
بسیاری از افرادی که به بیماریهای قلبی – عروقی مبتلا می‌شوند، هیچ علامت ظاهری ندارند. سکته قلبی یا مغزی ممکن است اولین نشانه این بیماریهای خاموش باشد که می‌تواند با احساس درد در قفسه سینه یا ضعف ناگهانی خود را نشان دهد.
“`
درد یا ناراحتی در قفسه سینه، آرنج، شانه چپ، فک یا کمر ممکن است نشانه‌هایی از مشکل باشد. همچنین یکی از علائم رایج سکته مغزی ضعف ناگهانی در صورت، دست یا پا است که معمولاً تنها در یک سمت بدن رخ می‌دهد.
دیابت
دیابت یک بیماری مزمن است که وقتی رخ می‌دهد که پانکراس انسولین کافی تولید نکند یا نتواند به درستی از انسولین استفاده کند. افزایش قند خون یکی از اثرات رایج دیابت‌های کنترل نشده است و با گذشت زمان می‌تواند به آسیب‌های جدی در بخش‌های مختلف بدن، به ویژه رگ‌های خونی و اعصاب، منجر شود. در کل دنیا، حدود 347 میلیون نفر به دیابت مبتلا هستند. در سال 2004، حدود 3.4 میلیون نفر به خاطر عوارض ناشی از قند خون بالا جان باختند، و در سال 2010، همین آمار مجدداً مشاهده شد. بیش از 80 درصد مرگ و میرهای ناشی از دیابت در کشورهایی با درآمد پایین یا متوسط اتفاق می‌افتد.
سرطان
سرطان یک واژه جامع است که شامل گروهی از بیماری‌ها می‌شود که می‌توانند بر هر قسمتی از بدن تاثیر بگذارند. یکی از ویژگی‌های کلیدی سرطان سرعت تولید سلول‌های غیرعادی است که از مرزهای خود فراتر رفته و به بخش‌های دیگر بدن گسترش می‌یابند.
سرطان یکی از اصلی‌ترین علل مرگ و میر در سطح جهان است و در سال 2008 به مرگ 7.6 میلیون نفر انجامید. همچنین حدود 70 درصد از کل فوتی‌ها ناشی از سرطان در کشورهای با درآمد پایین یا متوسط روی می‌دهد و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030، تعداد مرگ و میر ناشی از انواع سرطان‌ها به 13.1 میلیون نفر افزایش یابد.
بیماری مزمن انسداد ریوی
این بیماری به خاطر انسداد طولانی‌مدت جریان هوا در ریه‌ها شناخته می‌شود. علائم رایج این بیماری شامل تنگی نفس، خلط غیرعادی و سرفه‌های مزمن است که با بدتر شدن وضعیت بیمار، انجام فعالیت‌های روزمره برای او دشوارتر می‌شود. ساده‌ترین روش برای تشخیص این بیماری، تست «اسپیرومتری» است که میزان هوای ورودی و خروجی از ریه‌ها و سرعت آن را اندازه‌گیری می‌کند. این بیماری معمولاً درمان نمی‌شود اما روش‌های مختلف درمانی می‌توانند به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کنند.
آسم
آسم یک بیماری مزمن است که با حملات مکرر تنگی نفس و خس‌خس سینه بروز می‌کند. علائم این بیماری ممکن است چندین بار در روز یا هفته برای افراد مبتلا اتفاق بیفتد و در بعضی از افراد در شب یا هنگام انجام فعالیت‌های بدنی شدت بیشتری پیدا کند. در زمان حمله آسمی، دیواره‌های مجاری تنفسی متورم می‌شوند و این باعث می‌شود که مجرای هوا باریک شده و جریان هوا به داخل و خارج ریه‌ها کاهش یابد.
سازمان جهانی بهداشت گزارش داده که 235 میلیون نفر به آسم مبتلا هستند. آسم شایع‌ترین بیماری مزمن در بین کودکان است و در همه کشورها، بدون توجه به سطح توسعه آنها، وجود دارد.
اضافه وزن و چاقی
اضافه وزن و چاقی به معنی تجمع زیاد و غیرمعمول چربی در بدن است که ممکن است به سلامت فرد آسیب برساند. شاخص توده بدنی یک معیار ساده از نسبت وزن و قد است که برای طبقه‌بندی اضافه وزن و چاقی در بزرگسالان استفاده می‌شود.
اضافه وزن و چاقی به عنوان پنجمین عامل مرگ و میر در جهان شناخته می‌شوند و اخیراً توسط سازمان جهانی بهداشت در فهرست بیماریهای مزمن قرار گرفته‌اند. سالانه حداقل 2.8 میلیون بزرگسال به خاطر چاقی و اضافه وزن جان خود را از دست می‌دهند. همچنین 44 درصد موارد دیابت، 23 درصد از بیماریهای قلبی و بین 7 تا 14 درصد از برخی سرطان‌ها به چاقی مرتبط هستند.
“`html
اضافه وزن به دلایل مختلفی نسبت داده می‌شود.
یکی از دلایل اصلی چاقی و اضافه وزن عدم تعادل در مصرف و سوزاندن کالری است. وقتی که ما بیشتر از آنچه می‌سوزانیم غذا بخوریم، چاق می‌شویم. همچنین مصرف غذاهای پرکالری، به ویژه غذاهایی که چربی بالایی دارند، و کم‌تحرکی نیز از دیگر عوامل مهم در بروز این مشکل هستند. افزون بر این، بالا رفتن شاخص توده بدنی می‌تواند خطر ابتلا به بیماریهای مزمن غیرواگیر مانند بیماریهای قلبی و عروقی، مشکلات اسکلتی – عضلانی و برخی سرطان‌ها را افزایش دهد.
کم‌خونی
کم‌خونی یک مشکل بهداشتی جدی در بسیاری از کشورها، به ویژه در کشورهای فقیر و در حال توسعه است. کم‌خونی انواع مختلفی دارد، اما تمام افراد مبتلا به آن، علائم مشترکی را تجربه می‌کنند. این علائم ناشی از کاهش میزان اکسیژن رسانی خون به اعضای بدن است. شدت این علائم به میزان کم‌خونی و سرعت پیشرفت آن وابسته است. افراد مبتلا به کم‌خونی به سرعت خسته می‌شوند و ممکن است علائمی نظیر تنگی نفس، طپش قلب، سرگیجه، سردرد، وزوز گوش، رنگ پریدگی، بی‌اشتهایی، سوء هاضمه و تهوع را تجربه کنند.
انواع مهم کم‌خونی عبارتند از:
- کم‌خونی ناشی از کمبود برخی مواد مغذی مانند آهن، ویتامین‌های B12 و C و اسید فولیک.
- کم‌خونی ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز خون، مانند حالتی که در کودکانی که از مادران Rh منفی به دنیا می‌آیند رخ می‌دهد، یا در اثر از بین رفتن گلبول‌های قرمز به علت سموم میکروبی، انگل‌ها، سم مار و مصرف برخی مواد شیمیایی.
برای پیشگیری از کم‌خونی، مهم است که مواد غذایی حاوی آهن مانند گوشت، جگر، زرده تخم‌مرغ، سبزیجات برگ سبز، حبوبات و میوه‌هایی مانند انگور، هلو و زردآلو را مصرف کنیم. همچنین باید افرادی که به باقلا حساسیت دارند شناسایی شوند و نکات بهداشتی برای جلوگیری از بروز عفونت‌های میکروبی و انگلی رعایت شود. برای جلوگیری از کم‌خونی نوزادان متولد شده از مادران «RH منفی»، مادر باید در دوره بارداری تحت مراقبت‌های پزشکی باشد و نوزاد نیز باید به خوبی تحت نظر قرار گیرد.
تالاسمی
تالاسمی یک بیماری خونی ارثی است که در کشور ما رایج است. ازدواج‌های فامیلی ممکن است باعث به دنیا آمدن کودکان مبتلا به این بیماری شود.
تالاسمی دو نوع دارد: خفیف و شدید. در نوع خفیف، افراد مبتلا معمولاً طحال بزرگ دارند و ممکن است زردی نیز داشته باشند. باید این افراد با آزمایش خون شناسایی شده و تحت درمان درست قرار گیرند.
در نوع شدید، علائم بیماری از ۴ تا ۶ ماهگی بروز می‌کند. مبتلایان به شدت لاغر و دچار سوء تغذیه هستند و رشد آنان معمولاً کند است. همچنین بازی بلوغ آنها به تأخیر می‌افتد و ظاهری رنگ‌پریده و ضعیف دارند. در این موارد، استخوان‌های گونه‌ها بزرگ می‌شود و صورت آنها ظاهری شبیه موش‌خرما پیدا می‌کند.
بهترین راه پیشگیری از تالاسمی، اجتناب از ازدواج‌های فامیلی و انجام آزمایش‌های خون و مشاوره ژنتیکی قبل از ازدواج است.
گواتر
گواتر به معنی بزرگ شدن غده تیروئید به هر دلیلی، از جمله کمبود ید است. غده تیروئید در جلوی حنجره قرار دارد و وظیفه آن تنظیم سوخت و ساز بدن است. گاهی اوقات گواتر به دلیل کم‌کاری تیروئید ایجاد می‌شود و می‌تواند در کودکان باعث کوتولگی و عقب‌ماندگی ذهنی شود. در بزرگسالان، این بیماری می‌تواند باعث خستگی، ضعف، حساسیت به سرما، یبوست و گرفتگی صدا شود. افرادی که گواتر دارند معمولاً چهره‌ای پف کرده و سرد و زرد رنگ دارند و ابروهایشان کم‌پشت است. سایر علائم شامل زبان کلفت و مشکلات قلبی نیز می‌باشد.
گاهی اوقات گواتر به دلیل پرکاری تیروئید نیز ایجاد می‌شود که…
“`
این علائم شامل ضعف عمومی، عرق کردن زیاد، لاغری، عصبانیت، اسهال، عدم تحمل گرما و خیرگی چشم است. در بعضی مواقع، گواتر به خاطر کمبود ید یا مصرف مواد غذایی خاص ایجاد می‌شود. این بیماری بیشتر در مناطق کوهستانی و در زنان باردار یا شیرده، همچنین در دختران و پسران در دوران بلوغ به‌خصوص در دختران دیده می‌شود. اگر افراد به اندازه کافی ید مصرف کنند، این بیماری معمولاً تا سن ۲۰ تا ۲۵ سالگی بهبود پیدا می‌کند. در دوران بارداری، کمبود ید می‌تواند به جنین آسیب بزند و منجر به کوتولگی و مشکلات ذهنی نوزاد شود. اما با درمان سریع، می‌توان از این آسیب‌ها کم کرد.
پیشگیری و کنترل بیماریهای غیر واگیر
برای کاهش تأثیر بیماریهای غیر واگیر بر روی افراد و جامعه، به یک رویکرد کلی نیاز داریم که شامل همکاری تمام بخش‌ها باشد. این رویکرد باید شامل روش‌های کنترلی و پیشگیرانه برای کاهش خطرات مرتبط با این بیماری‌ها باشد.
یکی از روش‌های مهم برای کاهش بیماریهای غیر واگیر، تمرکز بر کاهش عوامل خطرزا است. برای این کار، راه‌حل‌های کم‌هزینه‌ای وجود دارد که می‌تواند به کاهش این عوامل کمک کند. دیگر شیوه‌های موثر مربوط به تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع بیماری‌ها هستند. شواهد نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در این زمینه تاثیر زیادی در کاهش هزینه‌های درمان دارد.
بیشتر بخوانید:
گردآوری توسط بخش سلامت
مجله رضیم