در این نوشتار از رضیم، می‌خواهیم تاریخچه پنکه را بررسی کنیم. ما در این تاریخچه به اختراع پنکه و ویژگی‌های آن، و نیز چگونگی ورود پنکه به ایران و رشد و توسعه آن، می‌پردازیم. اگر به تاریخچه پنکه علاقه‌مندید، این مقاله برای شما نوشته شده است.
نخستین روش‌های خنک‌سازی قبل از اختراع پنکه
انسان‌های اولیه هزاران سال پیش برای خنک‌شدن خود را با دست باد می‌زدند؛ چیزی شبیه به وقتی که ما در گرمای شدید این کار را ناخودآگاه انجام می‌دهیم.
- مصریان باستان متوجه شدند که باد زدن با دست باعث جابجایی هوا و خنک‌شدن می‌شود. به همین دلیل، بردگان را مجبور می‌کردند که بالای سرشان ایستاده و با برگ‌های پهن نیلوفر، آنها را باد بزنند.
- اقوام مصری از حصیر مرطوب یا ظرف‌های پر از آب برای ایجاد سیستم خنک‌سازی تبخیری استفاده می‌کردند که با جذب گرما و تبخیر، محیط را خنک می‌کرد.
- رومیان و یونانیان هم از پرهای طاووس برای باد زدن و خنک‌شدن استفاده می‌کردند.
- ژاپنی‌ها با الهام از حرکت بال خفاش‌ها، پره‌های تاشویی اختراع کردند که با باز و بسته‌شدن، هوا را به جریان می‌انداخت و گرما را کاهش می‌داد.
- در چین از بادبزن‌های رنگی استفاده می‌شد. این بادبزن‌ها در دهه 1400 میلادی توسط بازرگانان پرتغالی به اروپا برده شدند.
- در آن زمان، چینی‌ها به فکر مکانیزه‌کردن بادبزن‌ها افتادند. حدود 180 سال قبل از میلاد، در سلسله هانگ، بادبزن دواری ساخته شد که شامل 7 پره با قطر 10 متر بود. این دستگاه برای خنک‌کردن سالن‌های بزرگ یا هال خانه ها مناسب بود.
تمام این دستگاه‌های خنک‌کننده دستی بوده یا به اسب بخار وابسته بودند.
زمانی که اولین پنکه اختراع شد
نخستین کسی که با استفاده از نیروی برق پنکه برقی ساخت، شخصی به نام “ویلر” بود. او از نقشه‌کشی ادیسون و نیکولا تسلا الهام گرفت و با بهره‌گیری از نیروی برق، که تازه کشف شده بود، اولین پنکه رومیزی برقی با موتور الکتریکی را طراحی نمود. این پنکه برقی طراحی ساده‌ای داشت؛ فقط دو پره به یک موتور متصل بود که می‌توانست باد ایجاد کند و هوا را به جریان بیندازد. البته هیچ حفاظی برای این پنکه وجود نداشت.
ویژگی‌های اولین پنکه‌ها
اگر بخواهیم در مورد ظاهر اولین پنکه‌ها صحبت کنیم، باید اشاره کنیم که طراحی آنها ساده و ابتدایی بود و از فلزهای مقاوم ساخته می‌شدند.
- موتورهای الکتریکی در این پنکه‌ها به‌سادگی عمل کرده و دو پره متصل را می‌چرخاندند.
- این پنکه‌ها تنها برای به جریان انداختن هوا و تهویه فضاهای کوچک استفاده می‌شدند.
- هیچ ویژگی پیشرفته‌ای در پنکه‌های قدیمی وجود نداشت؛ مانند تنظیم سرعت یا تایمر.
- مصرف برق آنها بالا بود، زیرا موتورهای الکتریکی آنها فاقد تکنولوژی کاهش مصرف انرژی بودند.
توسعه و پیشرفت پنکه‌ها در طول زمان
پنکه‌های سقفی با پیشرفت پنکه‌های برقی و به دست مهاجری آلمانی به نام “فیلیپ اچ دل” ساخته شدند. فیلیپ اچ دل که در شرکت چرخ خیاطی سینجر کار می‌کرد، از موتور چرخ خیاطی برای چرخاندن پره‌ها استفاده کرد. پس از اتصال پره‌ها به موتور…چرخ‌های خیاطی به سقف متصل شدند و این ابتکار باعث شد پنکه‌های معمولی نیز تولید شوند. با گذشت چند سال، دل موفق شد شرکتی برای تولید پنکه‌های سقفی تأسیس کند و پنکه‌هایی با طراحی‌های جدید، مانند اضافه کردن لامپ، ایجاد نمایی نوتر پیدا کردند. سه سال از اختراع پنکه سقفی نگذشته بود که پنکه‌های معمولی نیز با طراحی مشابه تولید شدند.
در سال 1910، شخصی به نام وستینگهاوس نوعی از پنکه‌های برقی را به بازار معرفی کرد که مصرف برق آنها یک چهارم کمتر از دیگر پنکه‌ها بود. او این پنکه‌ها را برای استفاده خانگی تبلیغ نمود و از ویژگی‌های بارزش استفاده از ورقه‌های پلاستیکی باکیفیت بود که مانع از زنگ زدگی و عملکرد بی‌صداتر و روان‌تر پنکه می‌شد. با گذشت زمان، طراحی و زیبایی پنکه‌ها پیشرفت کرد و ویژگی‌های بیشتری به آنها افزوده شد. امروزه پنکه‌ها یکی از ابزارهای مهم برای تهویه هوا و خنک‌کنندگی فضا محسوب می‌شوند.
چگونه پنکه به ایران وارد شد
شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید اولین کسی که پنکه را به ایران آورد، ناصرالدین شاه قاجار بود. او در جریان سفرهایش به اروپا و آلمان با پنکه آشنا شد. بعد از بازگشتش به ایران، اولین پنکه در کاخ گلستان نصب گردید و سپس شاه برای بخش‌های دیگر کاخ نیز پنکه سفارش داد.
با عدم وجود شبکه‌های برقی بزرگ، تا حدود 50 سال پس از ورود اولین پنکه به ایران، در سال 1320 و با پیشرفت در شبکه توزیع برق، کارخانه‌های تولید وسایل برقی در ایران شروع به فعالیت کردند. از آن زمان تا کنون، پنکه‌ها با امکانات و ویژگی‌های مختلف تولید و به یکی از محبوب‌ترین وسایل خنک‌کننده در تابستان تبدیل شده‌اند.