تاریخچه ۱۹ اردیبهشت روز اسناد ملی و میراث مکتوب

نوزدهم اردیبهشت روز اسناد ملی و میراث مکتوب گرامی باد

بیایید تلاش کنیم تا از دستاوردهای علمی و ادبی نیاکان‌مان محافظت کنیم و این ارثیه را از طریق تحقیق و پژوهش به نسل‌های آینده انتقال دهیم.

۱۹ اردیبهشت همزمان با روز بزرگداشت شیخ کلینی به عنوان «روز اسناد ملی و میراث مکتوب» شناخته می‌شود.

این روز فرصتی است که به مردم و مسئولان یادآوری می‌کند که چرا حفظ اسناد اهمیت دارد. مثلاً اینکه در چنین روزی در گذشته چه صلح‌هایی بین ایران و عثمانی اعلام شد یا زمین‌های قلهک در چه تاریخی فروخته شدند و همچنین اینکه اجداد خانواده احمدی چه کسانی بودند.

این موضوعات در اسناد جا می‌گیرند و انسان با گذشت قرن‌ها و در پی برخورد با رویدادهای مختلف، تجربیات گرانبهایی را به دست آورده است. تاریخ، مجموع این تجربیات است.

اگر از این سرمایه‌های ملی استفاده نشود، می‌تواند به تکرار اشتباهات گذشته منجر شود و ارتباط نسل امروز را با نسل‌های گذشته قطع کند.

اسناد ملی هر کشور به عنوان یک گنجینه ارزشمند به حساب می‌آید که می‌تواند ج bridge بین گذشته و آینده آن کشور باشد و باید از آن حفاظت شود.

تاریخچه آرشیو در ایران

نگهداری و حفاظت از اسناد و مدارک دولتی در ایران از زمان‌های قدیم رایج بوده است. در دوران هخامنشیان، “بایگانی سلطنتی” هسته مرکزی اداری امپراطوری را تشکیل می‌داد.

رئیس بایگانی، فردی بود که می‌توانست فرمان‌های شاه را به مقامات پایین‌تر برساند و مسئول ثبت مکاتبات حکومتی، دستورات شاه و دیگر حوادث مهم روز بود.

بعد از فتح ایلام، ایرانیان با لوحه‌های گلی آشنا شدند و از آن‌ها در امور تجاری و اداری استفاده کردند.

در میانه قرن پنجم قبل از میلاد، ایرانیان از موادی مثل چرم و پاپیروس برای نوشتن استفاده می‌کردند.

اما به دلیل آسیب‌پذیری این مواد، اسناد و مدارک دوران هخامنشی خیلی دوام نیاورد و بیشتر آن‌ها از بین رفتند.

اسناد باقی مانده از این دوران در مقایسه با دیگر آرشیوهای منطقه کم است. اما خوشبختانه، تعدادی از این اسناد که از مواد چرم و پاپیروس ساخته شده‌اند، در بیابان‌های مصر پیدا شده است.

یکی از گنجینه‌های ارزشمند، یک کیسه پستی است که شامل چندین نامه می‌باشد. این نامه‌ها که به دلایلی هرگز به مقصد نرسیده‌اند، دستورات مختص به افراد مختلف را در برگرفته و در سال‌های ۴۱۰ تا ۴۱۱ قبل از میلاد نوشته شده‌اند.

بدون تردید، سازمان‌های آرشیوی سلطنتی ایران در بابل، اکباتان، شوش، پرسپولیس و دیگر شهرهایی که شاهان ایرانی در آن زندگی می‌کردند، وجود داشته است.

بعد از تسلط یونانیان بر ایران، اسکندر از شیوه‌ها و بنیادهای آرشیوی ایرانیان استفاده کرد تا سازمان آرشیوی سلطنتی ایران را گسترش دهد.

او حتی زمانی که اسناد اصلی‌اش در یک آتش‌سوزی از بین رفت، دستور داد تا با کمک رونوشت‌های موجود، این اسناد دوباره نوشته شوند.

بعد از ورود اسلام، به دلیل تأکید آموزه‌های اسلامی بر فرهنگ نگارش، حجم اسناد مکتوب و به تبع آن نیاز به نگهداری و سازماندهی آن‌ها افزایش یافت.

همچنین، توجه مسلمانان به کتابت و نگهداری از قرآن کریم در پیشرفت این فرایند بسیار مؤثر بوده است. نکته جالب این است که طولانی‌ترین آیه قرآن نیز به موضوع ثبت اسناد اشاره دارد.

“`

و کتابت آنها اختصاص دارد.

ایرانیان روش خاصی در نگهداری اسناد دولتی داشتند که بعداً دیگر حکومت‌ها نیز از آن استفاده کردند.

آنها این شیوه را در کشوری که تحت سلطه‌شان بود نیز به کار بردند. در دوره صفویه، همه اطلاعات مالی، احکام، علامت‌ها، نامه‌ها و اسناد در دفاتر خاصی ثبت می‌شد. این دفاتر در محلی به اسم “انبار دفترخانه دیوان اعلا” نگهداری می‌شد که ظاهراً در عمارت چهلستون قرار داشت.

در دوره قاجاریه، از زمان فتحعلی شاه، اسناد و مکاتبات و صدور فرمان‌ها در دربار ذخیره می‌شد و بایگانی جزء اداره بیوتات محسوب می‌گردید.

از زمان ناصرالدین شاه، علاوه بر بخش نگهداری اسناد دربار، اسناد سیاسی در وزارت امور خارجه و اسناد مالی هم در اداره میرزا یوسف خان مستوفی الممالک جمع‌آوری می‌شد، اما هنوز روش مطمئنی برای نگهداری آنها وجود نداشت.

بالاخره در سال 1278 خورشیدی وزارت خارجه با پیروی از روش بایگانی کشورهای اروپایی، بایگانی خود را ساماندهی کرد.

پس از انقلاب مشروطه و در سال‌های 1280 تا 1309 خورشیدی، اقداماتی برای به کارگیری روش‌های جدید بایگانی با کمک هیأت‌های فرانسوی و بلژیکی صورت گرفت.

در اردیبهشت 1309، در یک جلسه هیأت وزیران، تأسیس مرکزی برای حفظ اسناد دولتی تصویب شد.

به این ترتیب، تا سال 1345 که لایحه تأسیس (سازمان اسناد ملی ایران) به دولت ارائه شد، هر از چندگاهی لوایحی در این زمینه بررسی می‌شد.

بعد از ارائه لایحه در تاریخ 23/8/45 و طی مراحل مختلف تصویب و رد، نهایتاً در جلسه هفدهم اردیبهشت 1349 مجلس شورای ملی، قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران تصویب شد و برای اجرای آن به دولت ابلاغ گردید. بدین ترتیب، مقدمات تشکیل آرشیو ملی ایران به عنوان نگهدارنده فرهنگ و هویت تاریخی کشور فراهم شد.