موارد مصرف و تزریق سیکلوفسفامید
تزریق سیکلوفسفامید برای درمان انواع مختلفی از سرطان‌ها استفاده می‌شود، مانند سرطان‌های خون نظیر لوسمی و لنفوم، همچنین سرطان‌های مثانه، تخمدان، سینه، ریه، آندومتر، نوروبلاستوم، رتینوبلاستوم، سارکوم یوئینگ و تومور ویلمز. این دارو همچنین ممکن است برای درمان بیماری‌های خودایمنی و عوارض شدید آرتریت روماتوئید تجویز شود که شامل مشکلات ریوی، چشمی و عروق است.
سیکلوفسفامید اغلب در ترکیب با داروهای دیگر استفاده می‌شود و همچنین می‌تواند برای درمان برخی مشکلات خاص کلیوی (سندرم نفروتیک) در کودکان یا شرایط دیگری که پزشک تشخیص دهد، کاربرد داشته باشد.
نام های تجاری سیکلوفسفامید: Cytoxan, neosar, Procytax
مکانیسم اثر تزریق سیکلوفسفامید
سیکلوفسفامید با تولید دو متابولیت فعال در بدن اثر خود را به جا می‌گذارد. این متابولیت‌ها به نوعی داروهای آلکیله کننده هستند که با ایجاد اتصال بین دو رشته مولکولی DNA، جلوی تقسیم سلولی می‌گیرند. این کار منجر به عدم تعادل در رشد سلول‌ها و در نهایت مرگ آن‌ها می‌شود. همچنین، سیکلوفسفامید توانایی قابل توجهی در کاهش فعالیت سیستم ایمنی دارد.
این دارو با پیوند یک گروه آلکیل به مولکول DNA مشابه سایر داروهای آلکیله کننده، از جلوگیری از تکثیر DNA جلوگیری می‌کند.
فارماکوکینتیک تزریق سیکلوفسفامید
جذب
این دارو در دوزهای 100 میلی‌گرم یا کمتر به‌طور کامل از دستگاه گوارش جذب می‌شود. اگر میزان مصرف بالاتر باشد (به عنوان مثال 300 میلی‌گرم)، حدود 75 درصد آن جذب می‌شود.
پخش
سیکلوفسفامید در تمام نقاط بدن توزیع می‌شود، اما در بزاق دهان، عرق و مایع سینوویال مقدار کمی از آن مشاهده می‌شود. غلظت در مایع مغزی-نخاعی (CSF) بسیار کم است و نمی‌توان از آن برای درمان لوسمی مننژی استفاده کرد. حدود 50 درصد متابولیت‌های فعال این دارو به پروتئین‌های پلاسما متصل می‌شوند.
متابولیسم
این دارو توسط آنزیم‌های میکروزومی کبد متابولیزه می‌شود و به شکل فعال خود تبدیل می‌شود. فعالیت این متابولیت‌ها پس از متابولیزه شدن و تبدیل به شکل غیرفعال متوقف می‌شود.
دفع
سیکلوفسفامید و متابولیت‌های آن عمدتاً از طریق ادرار دفع می‌شوند (حدود 30-15 درصد سیکلوفسفامید به صورت تغییر نیافته دفع می‌شود). نیمه عمر این دارو در پلاسما بین 3 تا 12 ساعت است.
مقدار و نحوه مصرف سیکلوفسفامید
بزرگسالان: این دارو به صورت خوراکی یا تزریق عضلانی با مقدار mg/kg 50-40 به صورت یک دوز واحد یا در 5-2 دوز تقسیم‌شده طی 2 تا 5 روز مصرف می‌شود. پس از آن، دوز نگهدارنده تعیین می‌شود. به صورت خوراکی، مقدار mg/kg/day 5-1 به مدت 10 روز مصرف می‌شود و بعد از آن، دوز نگهدارنده تعیین می‌شود. دوز نگهدارنده می‌تواند به صورت خوراکی mg/kg 5-1، از طریق تزریق وریدی mg/kg 15-10 هر 7 تا 10 روز یا mg/kg 5-3 دو بار در هفته باشد.
کودکان: مقدار mg/kg/day 8-2 یا mg/day 60-250 تجویز می‌شود (میزان مصرف به نوع بیماری بستگی دارد.) مصرف این دارو باید به صورت دوزهای کوچک تقسیم شود.
“`html
تزریق وریدی این دارو هر هفته یک بار انجام می‌شود. مقدار نگهدارنده آن می‌تواند بین ۲ تا ۵ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن یا ۵۰ تا ۱۵۰ میلی‌گرم به صورت خوراکی، دو بار در هفته باشد.
عوارض جانبی سیکلوفسفامید
مشکلات قلبی و عروقی: این دارو ممکن است به قلب آسیب برساند، به ویژه اگر در دوزهای زیاد مصرف شود یا با دوکسوروبیسین ترکیب گردد. همچنین، ممکن است باعث بروز مشکل ترومبوفلبیت شود.
مشکلات گوارشی: این دارو ممکن است باعث بی‌اشتهایی، حالت تهوع و استفراغ در عرض شش ساعت پس از مصرف شود و این حالت ممکن است تا چهار ساعت بعد ادامه یابد. همچنین، ممکن است التهاب در دیواره‌های روده و اسهال و درد شکمی ایجاد کند.
مشکلات ادراری و تناسلی: این دارو می‌تواند عملکرد گنادها را مختل کند و باعث مشکلات باروری شود (که ممکن است برگشت پذیر باشد). همچنین ممکن است التهاب و خونریزی از مثانه ایجاد کند (این مشکل ممکن است در ۱۰ درصد بیماران به دلیل کمبود مایعات رخ دهد) و فیبروز مثانه و مسمومیت کلیوی نیز ممکن است ایجاد شود.
مشکلات خونی: این دارو می‌تواند سبب کاهش فعالیت مغز استخوان شود (که بستگی به مقدار دوز مصرفی دارد)، کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون (که در روزهای ۸ تا ۱۵ به حداقل رسیده و تا روز ۱۷ تا ۲۸ بهبودی پیدا می‌کنند)، کاهش تعداد پلاکت‌ها و کم‌خونی ایجاد کند.
مشکلات متابولیکی: ممکن است باعث بروز سندرم افزایش اسید اوریک خون به دلیل ترشح نامتناسب هورمون ضد ادراری (ADH) شود، به ویژه اگر در دوزهای بالا مصرف شود.
عوارض دیگر: در حدود ۵۰ درصد بیماران، ریزش موی موقتی مشاهده می‌شود، به ویژه در صورت مصرف دوزهای بالا. همچنین ممکن است بدخیمی‌های ثانویه و فیبروز ریه ایجاد شود (در دوزهای بالا)، تب، آنافیلاکسی، درماتیت، واکنش‌های حساسیت و مسمومیت کبدی نیز ممکن است مشاهده گردد. آلوپسی نیز ممکن است به صورت موقت رخ دهد.
توجه: در صورت بروز التهاب و خونریزی از مثانه، مصرف دارو باید فورا قطع شود.
تداخلات دارویی سیکلوفسفامید
- اگر سیکلوفسفامید همزمان با آلوپورینول یا کلشی سین مصرف شود، ممکن است سطح اسید اوریک خون بالا برود.
- در صورت مصرف همزمان با داروهای ضد انعقاد خوراکی، این داروها ممکن است اثرگذاری کمتری داشته باشند، زیرا سیکلوفسفامید تولید فاکتورهای پیش انعقادی را در کبد کاهش می‌دهد.
- مصرف همزمان سیکلوفسفامید و سیتارابین ممکن است خطر بروز کاردیومیوپاتی را افزایش دهد و مصرف همزمان با داروهای دیگر که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کند، ممکن است به عفونت منجر شود.
- همزمانی با باربیتورات‌ها، فنی‌توئین و کلرال هیدرات سبب افزایش سرعت متابولیسم سیکلوفسفامید به مواد سمی می‌شود. این داروها به عنوان داروهای القاکننده آنزیم‌های کبدی شناخته می‌شوند و باید قبل از شروع درمان با سیکلوفسفامید مصرف آن‌ها را قطع کرد.
- کورتیکواستروئیدها ممکن است متابولیسم سیکلوفسفامید را کاهش دهند و درمان همزمان باید به دقت انجام شود.
- بیمارانی که تحت درمان با سیکلوفسفامید و سوکسینیل کولین در بیهوشی عمومی هستند، ممکن است مشکلات تنفسی طولانی‌مدت داشته باشند. این مشکل ممکن است پس از قطع مصرف سیکلوفسفامید نیز ادامه یابد. باید مصرف سوکسینیل کولین با احتیاط انجام شود.
- همزمانی با دوکسوروبیسین ممکن است آثار سمی آن بر قلب را تشدید کند و باید از مصرف همزمان پرهیز کرد.
- محصولات مانند کلرامفنیکل، کلروکین، ایمی‌پرامین و فنوتیازین‌ها می‌توانند نیز با این دارو تداخل داشته باشند.
“““html
پتاسیم و ویتامین A ممکن است بر متابولیسم سیکلوفسفامید تأثیر منفی بگذارند. بنابراین، اگر این دو به صورت همزمان مصرف شوند، لازم است که بیمار به‌دقت تحت نظر باشد.
موارد منع مصرف سیکلوفسفامید
موارد احتیاط: زنان و مردان جوان که در سنین باروری هستند (به خاطر احتمال مشکلات در باروری)، خانم‌های باردار (به دلیل خطر مسمومیت برای جنین)، مادران شیرده (به دلیل احتمال خطر برای نوزاد)، افرادی با کاهش فعالیت مغز استخوان یا افزایش عفونت‌ها (به خاطر احتمال تضعیف سیستم ایمنی) باید با احتیاط از این دارو استفاده کنند.
- این دارو باید در بیمارانی که به نارسايي كليه یا کبد، لکوسیتوپنی، ترومبوسیتوپنی یا انفیلتراسیون سلول‌های بدخیم در مغز استخوان مبتلا هستند، و همچنین افرادی که اخیراً تحت درمان با رادیوتراپی یا شیمی‌درمانی قرار گرفته‌اند، با احتیاط مصرف شود.
- مصرف این دارو در افرادی که به آن حساسیت دارند و یا دچار سرکوب شدید مغز استخوان هستند، ممنوع است.
هشدارها در مورد سیکلوفسفامید
علاوه بر نکات مربوط به تمام داروهای آلكيله كننده، رعایت موارد زیر نیز توصیه می‌شود:
1- برای تهیه محلول تزریقی سیکلوفسفامید، می‌توان مقداری مناسب از آب استریل یا آب باکتریواستاتیک تزریقی به ویال دارو اضافه کرد تا محلولی با غلظت mg/ml 20 سیکلوفسفامید به‌دست آید.
2- محلول تهیه شده به مدت هفت روز در یخچال یا 24 ساعت در دمای اتاق قابل نگهداری است.
3- سیکلوفسفامید را می‌توان به‌صورت تزریق مستقیم به درون دستگاه انفوزیون وریدی یا به‌صورت انفوزیون در محلول کلرور سدیم یا دکستروز پنج درصد مصرف کرد.
4- در صورت کمبود تعداد پلاکت‌ها، باید از هرگونه تزریق عضلانی خودداری شود.
5- مصرف خوراکی دارو باید همراه با غذا یا بلافاصله بعد از آن باشد. دوزهای بالای خوراکی دارو (mg 400) ممکن است به صورت دوزهای تقسیم شده بهتر تحمل شوند.
6- مصرف دارو با خوردنی‌های سرد مانند بستنی ممکن است تحمل آن را بهتر کند.
7- نوشیدن مایعات زیاد (تا سه لیتر در روز) برای جلوگیری از التهاب خونریزی‌دهنده مثانه موثر است. این دارو نباید قبل از خواب مصرف شود تا تعداد دفعات ادرار کاهش نیابد و سطح ایمنی مثانه کافی باشد. اگر التهاب در مثانه ایجاد شد، باید مصرف دارو قطع شود. این التهاب ممکن است ماه‌ها پس از قطع دارو بروز کند. برای کاهش اثرات منفی بر روی مثانه، می‌توان از داروهایی مانند مسنا استفاده کرد.
8- اگر سیکلوفسفامید با کورتیکواستروئیدها مصرف شود و عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی ایجاد شود، باید دوز سیکلوفسفامید کاهش یابد.
9- هنگامی که مصرف کورتیکواستروئیدها قطع می‌شود، باید به سمی بودن سیکلوفسفامید توجه شود.
10- عملکرد کلیه و کبد باید به‌طور مرتب ارزیابی شود و تعداد کامل سلول‌های خونی و اسید اوریک پیگیری شود.
11- بیمار باید از نظر وجود خون در ادرار و مشکلات ادراری تحت بررسی باشد.
12- تهوع و استفراغ بیشتر با مصرف دوزهای بالای تزریقی سیکلوفسفامید رخ می‌دهند.
13- مصرف سیکلوفسفامید در لکوسیتوپنی شدید، ترومبوسیتوپنی، انفیلتراسیون سلول‌های بدخیم مغز استخوان، سابقه درمان با داروهای سمی برای سلول‌ها یا پرتودرمانی، و در بیماران با مشکلات کلیوی یا کبدی باید با احتیاط انجام شود.
14- دوز مصرف سیکلوفسفامید در اختلالات کلیوی باید تنظیم شود.
15- به خاطر تاثیر کاهش دهنده ایمنی آن، سیکلوفسفامید در درمان برخی بیماری‌های غیربدخیم، مانند اسکلروز مولتیپل نیز تأثیرگذار بوده است.
نکات قابل توصیه در مورد سیکلوفسفامید
1- در طول درمان با سیکلوفسفامید و چهار ماه بعد از پایان آن، به خاطر اثرات مضر دارو، از روش‌های جلوگیری از بارداری استفاده کنید (چه برای مردان و چه برای زنان).
2- اگرچه تهوع و استفراغ دارید، دارو را ادامه دهید.
3- اگر بعد از مصرف خوراکی دارو متوجه استفراغ شدید، به پزشک اطلاع دهید.
4- احتمال ریزش مو با مصرف دارو وجود دارد.
“`
اینجا دارو موجود است، اما این عارضه قابل برگشت است.
5- نوشیدن مقدار زیادی مایعات به جلوگیری از التهاب و خونریزی مثانه کمک می‌کند و دفع اسید اوریک را آسان‌تر می‌کند. بنابراین، حتماً مایعات زیادی بنوشید.
6- بهتر است دارو به صورت قرص با یا بعد از غذا مصرف شود. برای راحت‌تر شدن مصرف آن، می‌توانید آن را با خوراکی‌های سرد مثل بستنی میل کنید.
7- بیماران تحت درمان با سیس‌کلوفسفامید باید از تماس با افرادی که بیماری‌های عفونی دارند خودداری کنند و در صورت مشاهده علائمی مثل تب، لرز و نشانه‌های عفونت، سریعاً به پزشک مراجعه کنند.
بیشتر بخوانید:
جمع‌آوری شده توسط بخش سلامت
مجله رضیم