آیا کریسمس یک جشن مذهبی است؟ آیا این جشن از باورهای اصلی مسیحیت نشأت گرفته است؟ اختلاف نظر بین مسیحیان درباره زمان برگزاری این جشن چه معنایی دارد؟ و یهودیان در این میان چه نقشی دارند؟ برای فهم بهتر چگونگی ترکیب باورهای پاگانیستی و مسیحیت، با ما همراه باشید.
کریسمس چیست
در مسیحیت، کلمه پاگان به معنی کافر یا دور از دین است. ادیان پاگانی به ادیانی اشاره دارد که قبل از مسیحیت وجود داشتند و در زمان ظهور مسیحیت، رقیب آن به حساب می‌آمدند. پیروان این ادیان به پرستش خدایان مختلفی مانند خدایان یونانی، رومی و مصری می‌پرداختند. مسیحیت تلاش کرد این آیین‌ها را از بین ببرد و در بسیاری از مناطق موفق شد آنها را متوقف کند.
با این حال، در مناطق دورافتاده، برخی از پیروان این ادیان به اعتقادات خود ادامه دادند و در قرون وسطی به‌طور مخفیانه زندگی کردند و هنوز هم در برخی مناطق طرفدارانی دارند. با این وجود، بنا به دلایل تاریخی، برخی از رهبران کلیسا برخی از نمادها و رسم‌های پاگانیستی را با تفاسیر جدیدی به دنیای مسیحیت وارد کردند و گاهی حتی این نمادها را مذهبی جلوه دادند که این موضوع مورد توافق همه فرقه‌های مسیحی قرار نگرفت و اختلافات همچنان ادامه دارد.
سمبل‌های پاگانیسم در اروپا
یکی از مهم‌ترین نمادهای پاگانیسم، ابلیسک‌ها هستند که در شهرهای مختلف دنیای مسیحیت ساخته شده‌اند. ابلیسک نمادی از پرستش خدایان مصری و درخواست کمک از آن‌هاست که توسط برخی رهبران کلیسا و لژهای فراماسونری در دنیای مسیحیت به نمایش گذاشته شده‌اند. برای مثال، در صحن کلیسای سنت پیتر در واتیکان و محوطه کاخ سفید آمریکا، ستون‌های هرم‌مانند وجود دارند که نمادهای شرک‌آلود از ادیان باستانی مصر هستند.
یکی دیگر از میراث‌های باقی‌مانده از پاگان‌ها، جشنی است که امروز به‌عنوان جشن کریسمس شناخته می‌شود. این جشن ریشه در آیین‌ها و باورهای پیروان چندخدایی قبل از ظهور مسیحیت دارد و بخشی از کلیسا در تلاش بوده تا آن را به شکل یک آیین مذهبی مسیحی مطرح کند.
در آیین‌های پاگانیستی، خورشید و الهه‌های مربوط به آن که تغییر فصل‌ها را اداره می‌کردند، اهمیت ویژه‌ای داشتند.
امروزه این جشن از ویژگی‌های مذهبی که به آن داده شده بود، فاصله زیادی گرفته و به نظر می‌رسد به دلیل هزینه‌های زیاد آن، به معنای اصلی پاگانیستی خود بازگشته است. همچنین در سال 2000، یک مناقشه در آمریکا بر سر مذهبی یا غیرمذهبی بودن جشن کریسمس رخ داد و دادگاه عالی آن کشور این جشن را به عنوان یک رسم سکولار معرفی کرد که به این ترتیب کریسمس بیش از پیش از ریشه‌های مذهبی مسیحیت فاصله گرفت.
پاگانیسم و جشن کریسمس
کریسمس جشنی است که در یک مقطع تاریخی، برخی از رهبران کلیسا آن را به تولد عیسی مسیح مرتبط کردند و به آن رنگ مذهبی دادند. در دو قرن اول میلادی، رهبران مسیحیت مخالف برگزاری جشن‌های مربوط به سالگرد تولد شخصیت‌های مذهبی خود، از جمله مسیح بودند و معتقد بودند که جشن تولد جشنی پاگانیستی است و مسیحیت نباید از رسم و رسوم مشرکان پیروی کند.
به اعتقاد مؤمنان عیسوی آن زمان، روز واقعی تولد شخصیت‌های دینی، روز شهادت و پیوستن آنها به جهان آخرت بود و نه روز تولدشان. بنابراین، انتخاب دقیق روز ۲۵ دسامبر به‌عنوان روز تولد عیسی مسیح از نظر تاریخی مشخص نیست و معلوم نیست که از چه زمانی مسیحیان برای تولد مسیح جشن برگزار کرده‌اند. همچنین در انجیل‌های چهارگانه نیز تاریخی برای تولد عیسی مسیح ذکر نشده است. به نظر می‌رسد پس از مرگ رهبران اولیه مسیحیت، تلاش‌ها برای شکل دادن به این جشن مذهبی آغاز شده است.
آیین‌های باستانی و غیرمذهبی برای جذب افراد جدید به دین مسیحیت موثر واقع شده و در ابتدا روز خاصی برای تولد عیسی مسیح انتخاب شده است.
هیچ کدام از کتاب‌های مقدس، تاریخ دقیق تولد عیسی مسیح را مشخص نکرده‌اند.
برای اولین بار در سال ۲۲۱ میلادی، در نوشته‌های سکستوس ژولیوس افریکانوس، 25 دسامبر به عنوان روز تولد مسیح ذکر شده و به مرور زمان در بخش زیادی از دنیای مسیحیت پذیرفته شده است. سپس، این روز بدون وجود مخالفت‌هایی از سوی مومنان اولیه، به عنوان روز جشن برای بزرگداشت تولد عیسی مسیح تعیین شده است.
تعیین 25 دسامبر به عنوان روز تولد عیسی و برگزاری جشن در این روز در اوایل قرن چهارم، با حمایت کنستانتین امپراتور روم، که به عنوان پدر کلیسا شناخته می‌شود، صورت گرفت و به این ترتیب، مراسم کریسمس در دنیای مسیحیت به رسمیت شناخته شد.
اسقف اعظم ارامنه آرداک مانوکیان در کتاب «جشن‌های کلیسای ارمنی» می‌نویسد: «در مورد تاریخ تولد عیسی اطلاعات دقیق و معتبری وجود ندارد. کتاب‌های مقدس هم اطلاعات کمی در این باره ارائه می‌دهند. هیچ منبعی نیز وجود ندارد که بتواند تاریخ دقیق تولد مسیح را مشخص کند. تا قرن چهارم میلادی، همه مسیحیان، میلاد مسیح را در روز ششم ژانویه جشن می‌گرفتند، اما در این قرن، کلیسای کاتولیک رم تصمیم گرفت تا روز تولد عیسی را در 25 دسامبر جشن بگیرد.»
در منابع دیگر، کریسمس به عنوان جشن مسیحی شکل‌گرفته از «جشن تولد خورشید شکست‌ناپذیر» در امپراطوری رم معرفی شده که به عنوان نماد بهار و پایان زمستان برگزار می‌شد. این جشن نیز یک آیین قدیمی غیرمذهبی بود که رومیان هر سال از ۱۷ تا ۲۵ دسامبر به شکرگزاری و شادی مشغول می‌شدند.
ایزدپرستی میتراییسم در ایران باستان هم از دیگر ریشه‌های جشن کریسمس مسیحی ذکر شده است. در این مراسم در 25 دسامبر، مردم با شرکت در جشن‌هایی به خاطر تولد الهه میترا، انقلاب زمستانی را جشن می‌گرفتند و رومیان بسیاری نیز در این جشن شرکت می‌کردند. به طور کلی، به نظر می‌رسد که جشن و شادی به مناسبت نوید آغاز بهار برای تمامی ادیان چندخدایی پیش از ظهور مسیح، موضوع مشترکی بود.
در بررسی علت پذیرش آداب و رسوم غیرمذهبی توسط رهبران مسیحی در قرون اولیه، به نظر می‌رسد که این اقدام به منظور جذب پیروان ادیان غیرمذهبی به مسیحیت انجام شده است. در واقع، کلیسای کاتولیک با تعیین ۲۵ دسامبر به عنوان روز میلاد عیسی مسیح تلاش کرده تا مراسم‌های زمستانی پیروان ادیان غیرمذهبی آن زمان، از جمله پیروان خدایان رومی و یونانی و میتراییسم و دیگر ادیان باستانی مصر را به مسیحیت نزدیک کند.
با این حال، اختلافاتی که درباره تاریخ برگزاری جشن میلاد مسیح میان مومنان وجود دارد، نشان‌دهنده این است که این سیاست کلیسا همواره مورد تایید همه رهبران و مومنان مسیحی نبوده و مخالفت‌هایی هم وجود داشته است، هرچند ممکن است این مخالفت‌ها کمتر از جدال‌های قرن اول بوده باشد.
اکنون بسیاری از اعضای کلیسای کاتولیک رم و پیروان آیین پروتستان، کریسمس را در روز ۲۵ دسامبر جشن می‌گیرند. برخی مسیحیان ارتودوکس در روسیه، اوکراین و فلسطین جشن کریسمس را در روز ۷ ژانویه برگزار می‌کنند و ارامنه نیز به‌طور خاص روز تولد عیسی مسیح را در ششم ژانویه جشن می‌گیرند.
بنابراین، بیشتر مسیحیان غربی روز 25 دسامبر را به عنوان روز تولد عیسی به رسمیت شناخته‌اند؛ اما مسیحیان ارتودوکس شرقی جشن میلاد پیامبر خود را در ششم ژانویه می‌شمارند. این اختلافات درباره جشن‌های کریسمس بارها باعث بروز تنش‌های مهمی در جوامع مسیحی شده است. به عنوان مثال، در انگلستان، در دوران حکومت کرومول در اواسط قرن هفدهم میلادی، پیوریتن‌ها که عقاید مسیحی قوی داشتند با برگزاری کریسمس به عنوان سنتی غیرمذهبی و آمیخته با آیین‌های قدیمی مخالفت کردند و حتی پارلمان انگلستان مدتی جشن گرفتن کریسمس را منع کرد.
کریسمس و فرصت‌طلبی یهودیان
یهودیان نیز در ایام زمستان جشن‌هایی برگزار می‌کنند.
“`html
با نام حنوکا یا حنوکه یا عید اخلاص یا جشن روشنایی شناخته می‌شود که برخی از مراسم‌های کریسمس مسیحی از این جشن یهودی الهام گرفته‌اند. یهودیان در جشن حنوکا، روزی از زمستان را جشن می‌گرفتند که آغاز شمردن روزها تا آمدن بهار بود. این جشن به مدت 8 روز ادامه داشت و در هر روز یک شمع روشن می‌شد. روشن کردن شمع‌ها یادآور نور و گرمای خورشید و آمدن بهار بوده است. این جشن تقریباً با زمان کریسمس هم‌زمان است.
برخی از مراسم‌های کریسمس مسیحی تحت تأثیر آداب و رسوم یهودی هستند.
افزایش تعداد مسیحیان و تنوع آیین‌های کریسمس که از نقاط مختلف به آن اضافه می‌شد، نظر یهودیان را برای بهره‌برداری اقتصادی از این جشن جلب کرد. به همین دلیل، هدیه‌دادن در شب کریسمس و خوردن شیرینی‌های رنگارنگ؛ از قرن نوزدهم به‌وسیله تاجران یهودی در اروپا رواج پیدا کرد.
یهودیان این جشن را فرصتی برای سرمایه‌گذاری دانسته و به حواشی آن اضافه کردند. اکنون این جشن به‌عنوان یکی از عوامل اقتصادی مهم برای شرکت‌ها و طراحان مد شناخته می‌شود.
یهودیان از قرن نوزدهم به بعد با اهداف اقتصادی خاص خود به حواشی کریسمس افزودند.
کریسمس دیگر یک جشن مذهبی نیست
واژه کریسمس از دو کلمه “کریس” و “مس” تشکیل شده که به معنای مراسم خاص در روز مسیح است و بعدها به معنی «جشن مسیح» به کار رفت. مردم زیادی در آمریکای شمالی و جنوبی، اروپا، آسیا و دیگر نقاط دنیا کریسمس را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای سالانه مسیحی جشن می‌گیرند.
این جشن از اوایل قرن بیستم میلادی به‌تدریج جنبه مذهبی خود را از دست داده است و اکنون بیشتر به‌عنوان یک جشن غیرمذهبی برگزار می‌شود. به‌گونه‌ای که امروز بحث غیرمذهبی شدن کریسمس یکی از بزرگترین نگرانی‌های رهبران کلیسا در کشورهای غربی است. در سال‌های اخیر برخی سعی کرده‌اند تا بخش “کریس” را از واژه کریسمس حذف کنند و درنتیجه جنبه مذهبی آن را کم‌رنگ کنند.
تابلویی که مردم را به حفظ واژه “کریس” در عبارت کریسمس تشویق می‌کند و به این جشن معنای مذهبی می‌دهد.
نگاه غیرمذهبی مردم آمریکا به کریسمس در اواخر قرن بیستم موجب ایجاد بحث‌های قانونی شد. عده‌ای ادعا کردند که کریسمس باید به‌عنوان یک جشن دینی یا غیرمذهبی شناخته شود و این که شناسایی کریسمس به‌عنوان تعطیلات رسمی، بر خلاف قانون جدایی کلیسا و دولت در آمریکا است.
دادگاه عالی آمریکا در تاریخ ۱۹ دسامبر ۲۰۰۰ اعلام کرد که برگزاری کریسمس نقض کننده قانون جدایی دین از حکومت نیست و گفت که این روز هدفی کاملاً غیرمذهبی دارد. این حکم برای برخی از مسیحیان اهمیت داشت و آنها معتقد بودند که غیرمذهبی شدن این روز به اعتقادشان آسیب می‌زند. برابری تعطیل بودن کریسمس را قبول دارند ولی غیرمذهبی شناختن آن را تضییع هویت مسیحی می‌دانند.
در سال ۲۰۰۵ گروهی از مسیحیان آمریکایی علیه نهادینه شدن جنبه سکولار کریسمس تظاهرات کردند و گفتند که کریسمس در حال تهدید به واسطه رویکرد سکولار و برنامه‌های ضد مسیحی است. اما در غرب بیشتر به اثر اقتصادی کریسمس توجه می‌شود تا جنبه‌های مذهبی آن.
آنچه که امروز برای دنیای غرب…
“`
اولویت ابعاد اقتصادی کریسمس است.
برای مثال، در سال 2011، مردم آمریکا 4.3 میلیارد دلار فقط برای خرید درخت کریسمس هزینه کردند. این مقدار پول برای خرید 25 میلیون درخت صرف شد و جالب است که با وجود رکود اقتصادی در سال‌های اخیر، این میزان به بالاترین حد خود از سال 2007 به بعد رسیده است.
در سال 2010، آمریکایی‌ها 2.9 میلیارد دلار برای درخت کریسمس خرج کردند. بیشتر این درخت‌ها مصنوعی بودند و 80 درصد از آنها از چین وارد آمریکا می‌شد. بر اساس گزارش‌ها، امسال بیش از 30 میلیون درخت کریسمس در آمریکا به فروش رفته است.
برخی از مسیحیان، بابانوئل یا سانتا کلاوس را شخصیتی شیطانی می‌دانند
که برای آسیب به آیین مسیحیت مطرح شده است.
در سال‌های اخیر، دنیای رایانه نیز به جشن کریسمس وارد شده و توانسته است به راحتی سهم خوبی از این بازار را به خود اختصاص دهد. خرید آنلاین، خدمات جالب و تبلیغات ویژه تلاش دارند تا خریدها در دوران جشن کریسمس را جذاب‌تر کنند.
شرکت Apple پارسال یکی از محصولات خود را معرفی کرد که شامل نرم‌افزاری برای ارتباط کودکان با بابانوئل اینترنتی بود تا آنها بتوانند هدیه‌های کریسمس را سریع‌تر دریافت کنند.
در سال 2011، بیش از 60 دامنه اینترنتی با نام بابانوئل در آمریکا ثبت شده بود و تبلیغات در این وب‌سایت‌ها بسیار گران قیمت بود زیرا بازدیدکنندگان آنها هر سال بیشتر می‌شوند. برای نمونه، گردش مالی وب‌سایت www.santa.co.uk که کارت تبریک، نامه و دی‌وی‌دی هدیه‌های بابانوئل را آنلاین می‌فروشد، در طی جشن‌های کریسمس در سال 2011 حدود 130 تا 140 هزار پوند تخمین زده می‌شود.
انتقاد برخی از مسیحیان از سکولاریزه کردن جشن کریسمس است.
منبع: مشرق