حس خواب رفتن و گزگز شدن در دست و پا تجربه‌ای است که همه ما داشته‌ایم. اما اگر این حس مدام و طولانی‌مدت شود، ممکن است نشان‌دهنده وجود مشکلاتی در بدن ما باشد.
فکر می‌کنید کی باید به پزشک مراجعه کنید؟
ما در صحبت با دکتر بهتاش، متخصص ارتوپدی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، سعی کردیم به این سوالات پاسخ بدهیم.
آقای دکتر! تقریبا همه ما خواب رفتن و گزگز شدن دست را تجربه کرده‌ایم، اما گاهی این مشکل برای برخی افراد شدیدتر می‌شود. علت این مشکل چیست؟
خواب رفتن دست
افرادی که به طور مداوم از خواب رفتن یا گزگز شدن دست شکایت دارند، نیاز به بررسی بیشتری دارند. ممکن است آن‌ها به نوعی آسیب به شبکه عصبی دچار شده باشند؛ مثلاً این افراد ممکن است در یک دست و بازو احساس ضعف، خواب رفته و گزگز شدن کنند. این درد معمولاً از آسیب به ناحیه کتف یا زیر بغل ناشی می‌شود و بر روی شبکه عصبی به نام کلاف بازویی تاثیر می‌گذارد. گاهی بیماران از خواب رفتن و گزگز شبانه شکایت دارند و می‌گویند که درد تا بالای بازوی آن‌ها تیر می‌کشد.
بله، اگر این حالت شامل انگشت شست، انگشت سبابه و انگشت میانی شود یا فرد دچار ضعف در عضلات شود، احتمالاً نشان‌دهنده اختلالی به نام “نشانگان تونل مچ” است.
اختلال تونل مچ چطور ایجاد می‌شود؟
در مچ دست انسان یک مسیر وجود دارد که برای تاندون‌ها و عصب مدیان است. ورم یا التهاب در بافت‌های داخل این تونل می‌تواند فشار به عصب مدیان وارد کند. این عصب مسئول حس لامسه در انگشت شست، انگشت اشاره، انگشت میانی و بخشی از انگشت حلقه است. وقتی این عصب تحت فشار قرار می‌گیرد، احساس بی‌حسی و درد ایجاد می‌شود که به نام “نشانگان تونل کارپال” شناخته می‌شود. اغلب این نشانگان ممکن است در هر دو مچ دست ظاهر شود.
چه عواملی می‌توانند باعث این اختلال شوند؟
اگرچه این نشانگان در بسیاری از موارد بدون دلیل خاصی رخ می‌دهد، اما برخی عوامل وجود دارند که شما را در معرض خطر قرار می‌دهند. این عوامل شامل التهاب مفصل، چاقی، سیگار کشیدن، بارداری و مشاغلی است که نیاز به حرکات تکراری و قوی دست دارند؛ برای مثال، افراد قالیباف، تایپیست، قصاب، پیانیست و مکانیک بیشتر به این اختلال مبتلا می‌شوند و کمتر افرادی که به صورت تفریحی گلف، دوچرخه‌سواری یا قایق‌سواری می‌کنند، با آن مواجه می‌شوند.
مهم‌ترین دلیل ایجاد این مشکل، انجام فعالیت‌های تکراری و همچنین فشار زیاد در حالتی است که مچ دست خم باشد. همچنین، نشانگان تونل کارپال ممکن است در برخی اختلالات غددی مانند دیابت، آکرومگالی و به ندرت کم‌کاری تیروئید و آرتریت روماتوئید نیز دیده شود. به طور کلی، زنان نزدیک به میانسالی بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند.
آیا مشکلات دیگری نیز وجود دارند که باید به آن‌ها اشاره کنیم؟
آسیب به اعصاب محیطی از دیگر اختلالاتی است که می‌تواند باعث احساس گزگز در دست‌ها و پاها شود. این احساس ممکن است با وضعیت بی‌حسی و ضعف و درد عضلانی در این نواحی همراه باشد. همانطور که می‌دانید، اعصاب محیطی ارتباط بین مغز، اعضای بدن، عروق خونی، عضلات و پوست را برقرار می‌کنند.
فرامین مغزی از طریق اعصاب حرکتی منتقل می‌شوند و اطلاعات حسی که از بدن می‌رسد، به مغز ارسال می‌شوند. آسیب به یک عصب محیطی می‌تواند ارتباط بین مغز و ناحیه‌ای که آن عصب بر عهده دارد را مختل کند.
این مشکل باعث می‌شود توانایی شما در حرکت دادن عضلات یا درک طبیعی حس‌ها در ناحیه آسیب‌دیده از دست برود. آسیب عصبی می‌تواند باعث بروز احساس گزگز، سوزش و دیگر دردها در ناحیه درگیر شود.
آیا این همان نوروپاتی محیطی است؟
بله، دقیقاً همین طور است.
علت این نوروپاتی‌ها چیست؟
نوروپاتی‌های محیطی دلایل بسیار متنوعی دارند. از جمله این دلایل می‌توان به…
به سوانح، فشار به عصب و آسیب عصبی که از بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس و روماتیسم مفصلی ناشی می‌شوند، اشاره شده است. همچنین، برخی بیماری‌های کبد، کلیه و تیروئید هم می‌توانند به اعصاب محیطی آسیب بزنند.
بسیاری از بیماران دیابتی از گزگز شدن دست و پا شکایت دارند. دلیل این مشکل چیست؟
شایع‌ترین دلیل این علائم، نوروپاتی محیطی ناشی از دیابت است. علائم و نشانه‌های این نوع نوروپاتی ممکن است سال‌ها پس از ابتلا به دیابت ظاهر شوند. اگر دیابت به خوبی کنترل نشود، احتمال بروز علائم زودتر وجود دارد.
آیا نکته دیگری وجود دارد که بخواهید توضیح دهید؟
بله؛ در میان افرادی که به الکل وابسته‌اند، کمبود تغذیه، به ویژه کمبود ویتامین B1، می‌تواند باعث بروز نوروپاتی شود. همچنین، کم‌خونی ممکن است پیش بیاید و شانس ابتلا به نوروپاتی محیطی را افزایش دهد. بیشتر کم‌خونی‌ها به دلیل کمبود ویتامین B12 اتفاق می‌افتند.
علائم نوروپاتی محیطی معمولاً طی چند ماه بدتر می‌شوند، اما در برخی موارد، مثل مسمومیت با آرسنیک، ممکن است به طور ناگهانی بروز کند. احساس مورمور شدن معمولاً از انگشتان پا یا نرمه پاها شروع شده و به سمت بالای بدن حرکت می‌کند. گاهی این احساس از دست‌ها آغاز شده و به سمت بازوها گسترش می‌یابد. ممکن است احساس کرختی نیز به همین شکل پیش بیاید. پوست ممکن است حساس شود و حتی لمس آرام آن هم می‌تواند دردناک باشد. در بعضی از انواع نوروپاتی‌های محیطی، ضعف عضلانی ممکن است زودتر یا به شکل واضح‌تری از علائم حسی باشد.
افرادی که سکته مغزی کرده‌اند، چرا ممکن است دچار این مشکلات شوند؟
ضعف عضلانی یا مورمور شدن یک بازو یا دست می‌تواند از نشانه‌های سکته مغزی باشد و معمولاً با نشانه‌های دیگری مانند خواب‌رفتگی و ضعف عضلات صورت یا یک پا همراه است. اگر چنین علائمی را مشاهده کردید، فوراً به نزدیک‌ترین درمانگاه یا بیمارستان مراجعه کنید.
آیا مشکلات گردن می‌توانند باعث بی‌حسی و مورمور شدن دست شوند؟
بله. فشار یا آسیب به یکی از اعصاب در ناحیه گردن می‌تواند باعث خواب‌رفتن و مورمور شدن شود که ممکن است به کتف، بازو، دست و انگشتان هم سرایت کند. اگر هنوز مورد دیگری وجود دارد که باعث خواب رفتن یا مورمور شدن دست و بازو می‌شود، لطفاً بفرمایید.
گاهی اختلال عملکرد عصب اولنار که مسئول حرکات و حس در قسمت‌های مختلف است نیز می‌تواند این اشکالات را ایجاد کند.
آسیب به عصب اولنار در ناحیه آرنج می‌تواند باعث مورمور شدن و خواب رفتن ناحیه آرنج تا انگشت کوچک و قسمتی از انگشت حلقه شود. ضربه به این قسمت ممکن است درد و احساس سوزن زدن ایجاد کند. همچنین ممکن است فرد دچار ضعف در عضلات دست هم بشود.
منبع : پرشین فان