کتوزیس چیست و چه تفاوتی با کتواسیدوز دارد؟
کتوزیس یک حالت متابولیکی است که در آن بدن به‌جای گلوکز، که یک نوع قند است، از چربی‌ها برای تولید انرژی استفاده می‌کند. به همین دلیل، برخی افراد تصمیم می‌گیرند از رژیم کتوژنیک یا رژیم کم‌کربوهیدرات استفاده کنند تا به مصرف و کاهش چربی‌های بدن کمک کنند. این نوع رژیم غذایی ممکن است باعث کاهش وزن، افزایش انرژی و بهبود برخی بیماری‌های مزمن شود.
اما این وضعیت ممکن است عوارض جانبی همچون تنفس کتونی و یبوست به همراه داشته باشد. حالا قصد داریم بگوییم که کتوزیس چیست و چه تغییراتی در بدن ایجاد می‌کند و همچنین کتواسیدوز چیست؟ برای اطلاعات بیشتر تا انتهای مطلب همراه ما باشید.
کتوزیس یک فرایند است که در آن بدن به منبع اصلی انرژی خود چربی‌ها را تبدیل می‌کند. به‌طور معمول، بدن از قند خون (گلوکز) به‌عنوان منبع اصلی انرژی استفاده می‌کند. این گلوکز معمولاً از مصرف کربوهیدرات‌ها مثل نشاسته و قندها به‌دست می‌آید. بدن کربوهیدرات‌ها را به گلوکز تبدیل می‌کند و از آن برای تأمین انرژی استفاده می‌کند یا آن را به شکل گلیکوژن در کبد و عضلات ذخیره می‌کند تا در مواقع لازم از آن استفاده کند.
زمانی که مصرف کربوهیدرات شما خیلی کم باشد، ذخایر گلوکز بدن شما خالی می‌شود. اگر بدن به میزان کافی کربوهیدرات برای سوخت و ساز نداشته باشد، به یک روش دیگر برای تأمین انرژی روی می‌آورد: سوزاندن چربی به‌جای گلوکز. در واقع، بدن با تجزیه چربی، از گلوکز موجود در تری‌گلیسیرید‌ها استفاده می‌کند.
کتون‌ها محصولات فرایند سوخت و ساز چربی هستند. این مواد، که به نام‌های بتا-hydroxybutyrate، کتون بادی یا اجسام کتونی شناخته می‌شوند، در خون تجمع کرده و از طریق ادرار دفع می‌شوند و در وضعیتی که بدن در کتوزیس قرار دارد، به منبع اصلی انرژی برای بدن و مغز تبدیل می‌شوند. چربی‌هایی که برای تولید کتون‌ها استفاده می‌شوند، ممکن است از غذاهایی که شما می‌خورید تأمین شوند (به این حالت رژیم کتوسیس می‌گویند) یا ممکن است از ذخایر چربی موجود در بدنتان به‌دست آیند.
کتوزیس در چه افرادی ایجاد می‌شود؟
کبد مقداری کمی کتون تولید می‌کند، اما وقتی سطح گلوکز شما پایین می‌آید، مقدار انسولین در بدن نیز کم می‌شود. این موضوع باعث می‌شود که کبد برای تأمین انرژی مغز شما، تولید کتون را افزایش دهد. بنابراین در حالت کتوزیس، خون شما مقدار زیادی کتون دارد. اگر سطح کتون‌ها کم باشد، نشان‌دهنده تجزیه چربی است، اما اگر این مقدار زیاد شود، می‌تواند برای بدن خطرناک باشد و باعث ایجاد کتواسیدوز شود. به زودی توضیحات بیشتری درباره کتواسیدوز و آسیب‌هایی که می‌تواند به بدن برساند ارائه خواهیم داد.
کتوزیس همچنین در افرادی که دیابت دارند نیز اتفاق می‌افتد. این امر معمولاً وقتی پیش می‌آید که بدن به اندازه کافی انسولین نداشته باشد یا نتواند به‌خوبی از انسولین استفاده کند. مشکلات شدید ناشی از کتوزیس، مانند کتواسیدوز دیابتی، بیشتر در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ اتفاق می‌افتد تا در افرادی که دیابت نوع ۲ دارند.
رژیم غذایی کتوزیس
رژیم کتوژنیک یا کتو بر اساس کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها و تغییر در نحوه استفاده بدن از غذاها بنا شده است. معمولاً، کربوهیدرات‌ها بیشترین انرژی مورد نیاز بدن را تأمین می‌کنند. رژیم غذایی کتو میزان کربوهیدرات‌های مصرفی را کم کرده و به بدن آموزش می‌دهد که به‌جای کربوهیدرات‌ها، از چربی به‌عنوان سوخت استفاده کند. این رژیم غذایی دارای میزان بالای چربی، میزان متوسط پروتئین و مقدار کمی کربوهیدرات است. به‌طور کلی در رژیم کتو، ۷۰ تا ۸۰ درصد چربی، ۱۰ تا ۲۰ درصد پروتئین و ۵ تا ۱۰ درصد کربوهیدرات وجود دارد.
بسیاری از غذاهای مغذی مانند غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات دارای مقدار زیادی کربوهیدرات هستند. بنابراین، در رژیم کتو باید مصرف این نوع غذاها را محدود کرد. به همین دلیل، معمولاً توصیه می‌شود که برخی از مواد غذایی را حذف یا کاهش دهید، از جمله:
حبوبات؛
غلات؛
سیب‌زمینی؛
نان؛
میوه؛
سبزیجات؛
آب‌نبات؛
نوشیدنی‌های شیرین؛
چاشنی‌ها یا سس‌های حاوی شکر مانند سس باربیکیو یا کچاپ.
غذاهای مختلفی که می‌توانند چربی لازم برای رژیم غذایی کتو را تأمین کنند عبارتند از:
گوشت و ماهی؛
تخم مرغ؛
آجیل و دانه‌ها؛
کره و خامه؛
پنیر؛
روغن‌هایی مانند روغن زیتون و روغن کانولا.
“`html
برای اینکه رژیم کتوزیس را شروع کنید و ادامه دهید، باید روزانه کمتر از ۵۰ گرم کربوهیدرات مصرف کنید. به عبارتی، این مقدار مساوی است با تقریبا دو برش نان، دو موز یا یک فنجان پاستا.
زمان ورود به فاز کتو
اگر در هر روز بین ۲۰ تا ۵۰ گرم کربوهیدرات بخورید، معمولاً ۲ تا ۴ روز طول می‌کشد تا به کتوزیس برسید. اما در بعضی موارد، ممکن است یک هفته یا بیشتر زمان ببرد و این مدت به چند عامل بستگی دارد، از جمله:
سن؛
مقدار کربوهیدرات، چربی و پروتئین دریافتی؛
سطح فعالیت بدنی؛
وضعیت متابولیسم؛
کیفیت خواب؛
میزان استرس.
اگر قبلاً رژیم غذایی‌تان شامل کربوهیدرات‌های زیاد بوده است، ممکن است دیرتر از کسی که کربوهیدرات کمتری مصرف می‌کند به کتوزیس برسید، زیرا بدن شما ابتدا باید گلوکز را تمام کند. لیکن با استفاده از روش روزه‌داری متناوب، می‌توانید سریع‌تر وارد این مرحله شوید. یک روش رایج این است که تمام وعده‌های غذایی‌تان را در ۸ ساعت بخورید و برای ۱۶ ساعت باقی‌مانده روزه بگیرید.
فواید کتوزیس
بر اساس تحقیقات، کتوزیس مزایای زیادی دارد. یکی از بزرگ‌ترین فوایدش کاهش وزن است که به شما کمک می‌کند احساس گرسنگی کمتری داشته باشید و در نتیجه غذای کمتری بخورید. این رژیم همچنین به حفظ توده‌های بدون چربی کمک می‌کند و چربی‌های شکمی یا احشایی را کم می‌کند. دیگر فواید کتوزیس شامل کمک به درمان و مدیریت بیماری‌ها است که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
صرع: پزشکان معمولاً به کودکانی که مبتلا به صرع هستند رژیم کتو می‌دهند تا حملات صرع را کاهش دهند یا از آن جلوگیری کنند؛
سایر بیماری‌های عصبی: بر اساس تحقیقات، رژیم کتو ممکن است به بهبود بیماری‌هایی مانند آلزایمر، اوتیسم و سرطان مغز مثل گلیوبلاستوما کمک کند؛
دیابت نوع ۲: رژیم کتو می‌تواند به کاهش وزن و کنترل قند خون در افراد دیابتی نوع ۲ کمک کند؛
بیماری قلبی: رژیم کتو ممکن است با کاهش فشار خون، بهبود کلسترول خوب و کاهش تری‌گلیسیرید، خطر بیماری‌های قلبی را کاهش دهد؛
سندرم متابولیک: رژیم کتو ممکن است خطر ابتلا به سندرم متابولیک، که با بیماری‌های قلبی مرتبط است، را کاهش دهد.
همچنین تأثیر رژیم کتو بر بیماری‌های دیگر در حال بررسی است، از جمله:
سندرم متابولیک؛
جوش؛
سرطان؛
بیماری تخمدان پلی‌کیستیک؛
بیماری لوگریگ.
رژیم غذایی کتو می‌تواند به افزایش تمرکز و انرژی کمک کند و انرژی لازم بدن را به روشی که التهاب را کاهش دهد، تأمین می‌کند. به گفته محققان، مغز به طور مؤثرتری از کتون‌ها نسبت به گلوکز استفاده می کند.
عوارض جانبی کتوزیس
با اینکه رژیم کتو مزایای زیادی دارد، اما ممکن است بعضی عوارض جانبی هم داشته باشد که برای همه افراد مناسب نیست، به ویژه کسانی که سابقه اختلالات غذایی دارند. علائم اولیه کتوزیس شامل سردرد، خستگی، یبوست و بوی بد دهان است که معمولاً پس از چند روز یا چند هفته برطرف می‌شود. یکی از علائم کتوزیس به نام آنفولانزای کتو شناخته می‌شود که شامل ناراحتی معده، سردرد و خستگی است. همچنین علائم دیگری نیز ممکن است بروز کند، از جمله:
بی‌خوابی؛
مه مغزی؛
کاهش اشتها؛
کم‌آبی؛
کاهش تراکم استخوان و شکستگی استخوان؛
کلسترول بالا؛
کمبود مواد مغذی؛
سنگ کلیه.
کتوزیس و دیابت
کتوزیس در افراد دیابتی ممکن است به دلیل نبود انسولین کافی برای پردازش گلوکز در بدن باشد. وجود کتون‌ها در ادرار نشان‌دهنده این است که فرد باید کنترل بهتری بر روی دیابت خود داشته باشد. بعضی متخصصان تغذیه معتقدند که رژیم کتو برای افراد زیر مناسب است دیابت نوع ۲ که هنوز کمی انسولین تولید می‌کنند، اما این انسولین به‌طور مؤثر عمل نمی‌کند.
کتواسیدوز
افرادی که مبتلا به دیابت هستند و از رژیم کتو پیروی می‌کنند، باید به دقت سطح کتون خون خود را بررسی کنند.
“`
اگر مقدار کتون در بدن خیلی بالا برود، کتواسیدوز رخ می‌دهد که می‌تواند بدن را مسموم کند. کتواسیدوز یک وضعیت خطرناک و جدی است که سریعاً پیشرفت می‌کند.
دلایل مختلفی می‌تواند باعث کتواسیدوز شود اما معمولاً به دلیل بیماری‌هایی است که هورمون‌هایی با تأثیر مخالف انسولین را زیاد می‌کند. همچنین، ممکن است اتفاق بیفتد اگر فرد به‌خوبی انسولین مصرف نکند، زمان‌های درمان را فراموش کند یا اصلاً به اندازه کافی انسولین دریافت نکند.
برخی از دلایل کمتر رایج کتواسیدوز عبارتند از:
سوءمصرف مواد مخدر؛
آسیب‌های عاطفی؛
صدمات جسمی؛
فشار روانی؛
جراحی.
کتواسیدوز معمولاً در افرادی که دیابت نوع ۱ دارند اتفاق می‌افتد. البته، ممکن است در افرادی که دیابت نوع ۲ دارند هم رخ دهد، ولی کمتر شایع است. همچنین، بالا رفتن کتون‌های ادرار یا قند خون هر دو نشانه‌ای از کتواسیدوز هستند.
علائم اولیه کتواسیدوز
برخی از علائم اولیه کتواسیدوز عبارتند از:
درد شکمی؛
گیجی و دشواری در تمرکز؛
خشکی یا گرما در پوست؛
تشنگی زیاد و خشکی دهان؛
بوی میوه‌ای در تنفس؛
احساس ضعف؛
ادرار مکرر؛
حالت تهوع و استفراغ؛
تنگی نفس یا تنفس سریع.
درمان کتواسیدوز
کتوزیس معمولاً در افرادی که رژیم غذایی متعادل و وعده‌های غذایی منظم دارند، اتفاق نمی‌افتد. کاهش شدید کالری و کربوهیدرات، ورزش زیاد، بارداری یا شیردهی همراه با رژیم کم‌کربوهیدرات می‌تواند باعث کتوزیس شود. با این حال، برخی افراد نمی‌خواهند که بدنشان در حالت کتوزیس باشد، زیرا خطر افزایش اسید در این شرایط برای کسانی که نمی‌توانند آن را کنترل کنند وجود دارد. همچنین، افرادی که دیابت دارند و به اندازه کافی انسولین دریافت نمی‌کنند، وعده‌های غذایی خود را فراموش می‌کنند یا به شکل بهینه از انسولین استفاده نمی‌کنند، در معرض خطر کتوزیس و حتی کتواسیدوز قرار دارند. کتواسیدوز دیابتی می‌تواند باعث کما یا حتی مرگ شود.
معمولاً برای افراد مبتلا به دیابت درمان‌هایی ارائه می‌شود، از جمله:
جایگزینی مایعات: پزشک برای جبران آب از دست رفته بدن و رقیق کردن قند اضافی خون از این روش استفاده می‌کند؛
جایگزینی الکترولیت: این روش به حفظ عملکرد درست قلب، عضلات و اعصاب کمک می‌کند. معمولاً در شرایطی که انسولین وجود ندارد، مقدار الکترولیت‌ها کاهش می‌یابد.
انسولین‌درمانی: این روش می‌تواند به معکوس کردن فرایند مربوط به کتواسیدوز کمک کند.
تفاوت بین کتوزیس و کتواسیدوز ناشی از دیابت
کتوزیس و کتواسیدوز دیابتی دو وضعیت کاملاً متفاوت هستند. در حالت کتوزیس، کتون‌ها در خون شما وجود دارند اما مقدار آنها به اندازه‌ای نیست که خون را اسیدی کند. این حالت معمولاً در رژیم‌های غذایی کم‌کربوهیدرات یا هنگام روزه‌داری اتفاق می‌افتد و خطرناک نیست؛ اما کتواسیدوز معمولاً در افرادی که دیابت دارند یا کسانی که هنوز دیابتشان تشخیص داده نشده است، رخ می‌دهد. در این شرایط به‌دلیل کمبود انسولین، مقدار زیادی کتون وارد خون می‌شود و آن را اسیدی می‌کند. کتواسیدوز ناشی از دیابت می‌تواند زندگی را تهدید کرده و به درمان فوری نیاز دارد.