|
شطرنج از کجا شروع شد؟ برای بسیاری از کسانی که این بازی را در بالاترین سطح انجام می‌دهند، این فقط یک سوال تاریخی نیست بلکه موضوعی درباره مالکیت و تسلط است. ما در دنیای ۶۴ مربع سیاه و سفید به گونه‌ای گم شده‌ایم که دوست داریم فکر کنیم هر حرکتی که انجام می‌دهیم می‌تواند دنیا را تغییر دهد. بنابراین، برای روس‌ها آسان است که تصور کنند شطرنج زمانی آغاز شد که آن‌ها شروع به بازی آن کردند. در سال ۱۹۹۱ در اولین مسابقات بین‌المللی که در رجیوامیلییا در شمال ایتالیا شرکت کردم، یک استاد بزرگ روس به من گفت که شاید بتوانم یک بازیکن قهوه‌خانه‌ای بشوم چون در مکتب شطرنج شوروی که در آن زمان بر این ورزش تسلط داشت، آموزش نمی‌دید. در حالی که من جوان و با غرور (در آن زمان ۲۱ ساله بودم) با خودم فکر می‌کردم: «مگر ما هندی‌ها شطرنج را اختراع نکرده‌ایم؟ چرا من نباید برای رسیدن به بهترین سطح این ورزش، مسیر خود را انتخاب کنم؟» ۱۷ سال طول کشید تا من این مسیر را پیدا کنم و در این مدت صدها گفتگو درباره تاریخ شطرنج با بازیکنان، طرفداران، مقام‌ها، رانندگان تاکسی، سلمانی‌ها و هر کسی که در یک هواپیما کنارم نشسته بود، انجام دادم. من شنیده‌ام که روس‌ها، چینی‌ها، اوکراینی‌ها، عرب‌ها، ایرانی‌ها، ترک‌ها، اسپانیایی‌ها و یونانی‌ها درباره مالکیت شطرنج ادعا کرده‌اند. نظر من این است که این ورزش متعلق به هر کسی است که آن را بازی کند، اما در مورد تاریخ آن، به راحتی می‌توان گفت که شطرنج از هند آمده‌است. ادعای ما بر پایه تسلط نیست – هرچند مکتب هندی اکنون بازیکنان بسیار خوبی دارد که یکی از آن‌ها «اهن» شماره ۱ جهان است! بعضی از قدیمی‌ترین اشاره‌ها به این بازی در متون باستانی هند موجود است. در حماسه بزرگ «رامایانا» (که گفته می‌شود بین ۷۵۰ تا ۵۰۰ سال پیش از میلاد به صورت شفاهی نقل شده)، سلطان دیو راوانا شطرنج را برای سرگرم کردن همسرش موندوداری اختراع کرد. همسر او که فردی باهوش بود به سرعت او را شکست داد. مادربزرگم وقتی من در سن شش سالگی شروع به بازی این ورزش کردم، این داستان را برایم تعریف کرد. شطرنج همچنین در «آرتاشاسترا» (قرن سوم پیش از میلاد)، یکی از قدیمی‌ترین رساله‌های سیاسی جهان به چشم می‌خورد. نویسنده آن، چاناکیا، شطرنج را به عنوان یک بازی استراتژی جنگی به نام چاتورانگا توصیف می‌کند که روی صفحه‌ای ۸ در ۸ بازی می‌شود. تصور کنید که این اولین بازی واقعی جنگی بود! من معتقدم که شطرنج در دوره امپراتوری ساسانیان از طریق آنچه اکنون افغانستان نامیده می‌شود به ایران آمد. گفته می‌شود که یک پادشاه هندی یک صفحه شطرنج به عنوان هدیه برای همتای ایرانی خود ارسال کرد. این بازی در دربار سلطنتی در تیسفون به نام «چترنگ» شناخته می‌شد. عرب‌ها زمانی که در قرن ششم میلادی ایران را فتح کردند، این بازی را یاد گرفتند (آن‌ها آن را شطرنج نامیدند) و هنگام ورود به شبه جزیره ایبری، شطرنج را به اروپا معرفی کردند. این ورزش در اسپانیای عرب معمولاً در خیابان‌ها بازی می‌شد و بسیار محبوب بود. این بازی هنوز هم در پارک‌ها و میدان‌های شهرهای مختلف جهان انجام می‌شود. ایبریا پس از فتح مجدد به وسیله نیروهای کاتولیک به رهبری ملکه ایزابلا اول در قرن ۱۵ دچار تغییرات زیادی شد – و شطرنج نیز این تغییرات را تجربه کرد. در اینجا، وزیر به مهم‌ترین مهره تبدیل شد؛ فیل جای شتر را گرفت و به وزیر و شاه حمله کرد. (شطرنج مدرن هنوز با قوانین زمان سلطنت ایزابلا بازی می‌شود) تقریباً در همین زمان، لوئیس رامیرزلاسنتا بازیکن اسپانیایی نخستین کتاب را درباره تئوری شطرنج نوشت – موقعیت لاسنتا امروز هم به عنوان سنگ بنای پایان با حمله رخ و پیاده باقی مانده است. از شگفتی‌های روزگار، روسیه ممکن است یکی از آخرین جاهایی باشد که شطرنج را احتمالاً از طریق مسیر تجاری ولگا دریافت کرده باشد. این ورزش در دوران سلطنت پتر کبیر محبوب شد. و معرفی دیرهنگام آن باعث نشد که روسیه به ابرقدرت این بازی تبدیل نشود. با این حال، در سال ۲۰۰۰، بالاخره یک هندی – یعنی نویسنده این متن – توانست عنوان قهرمان شطرنج جهان را به سرزمین مادری این ورزش بازگرداند. من دوست دارم فکر کنم که سفر زندگی من به طریقی در این سفر شطرنج منعکس شده است – من این بازی را در هند یاد گرفتم، سپس به اسپانیا رفتم تا در مسابقات اروپایی شرکت کنم و نخستین مسابقه قهرمانی جهانم را در ایران بردم. زمانی که مکان شما در تاریخ شطرنج با یک تصویر بزرگتر گره خورده است، بسیار زیبا است. ویس واناتان آناند ۳۹ ساله، یک استاد بزرگ شطرنج هندی و قهرمان فعلی شطرنج جهان است. نویسنده: ویس واناتان آناند |