کم خونی و دلایل ایجاد آن
کم خونی (Anemia) یک بیماری است که وقتی اتفاق می‌افتد که بدن شما به اندازه کافی گلبول قرمز سالم برای جابجایی اکسیژن به سایر قسمت‌های بدن شما ندارد. این بیماری ممکن است باعث شود احساس کنید خسته‌اید. کم خونی انواع و شکل‌های مختلفی دارد و هر یک دلیل خاص خود را دارد؛ یکی از شایع‌ترین دلایل آن از دست دادن خون است. کم خونی می‌تواند دائمی یا موقتی باشد و شدت آن می‌تواند کم یا زیاد باشد.
کم خونی، رایج‌ترین اختلال خونی در میان مردم است. علائم آن شامل سردرد، درد قفسه سینه و رنگ‌پریدگی است. در سطح جهانی، این بیماری شایع است؛ به عنوان مثال، در آمریکا بیش از ۳ میلیون نفر و در کل دنیا حدود ۱.۶۲ میلیارد نفر به کم خونی مبتلا هستند. کم خونی معمولاً به دلیل اختلال در عملکرد بدن که ناشی از بیماری‌های دیگر است، به وجود می‌آید و همچنین ممکن است به دلیل تجزیه یا از دست دادن غیرطبیعی گلبول‌های قرمز پیش بیاید.
علایم کم خونی
علائم و نشانه‌های کم خونی بستگی به دلیل و نوع آن و همچنین بیماری‌های مرتبط دارد و این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- احساس خستگی و فرسودگی
- خستگی و بی‌حالی
- اضطراب و ناراحتی
- مشکل در تنفس یا تنگی نفس
- مشکلات در تمرکز
- تپش قلب
- حساسیت به سرما
- پوست رنگ‌پریده
- درد در قفسه سینه
تشخیص کم خونی
برای شناسایی کم خونی روش‌های مختلفی وجود دارد، اما شایع‌ترین آن استفاده از آزمایش خون به نام CBC یا شمارش کامل خون است. در این آزمایش، تعداد و نوع سلول‌های خونی بررسی می‌شود. به عنوان مثال، سطح هماتوکریت و هموگلوبین اندازه‌گیری می‌شود و نسبت حجم سلول‌های قرمز به حجم کل خون مشخص می‌شود.
این آزمایش می‌تواند وضعیت کلی سلامت و وجود بیماری‌هایی مانند مشکلات کلیوی یا سرطان خون را نشان دهد. اگر سطح گلبول‌های قرمز خون، هموگلوبین و هماتوکریت کمتر از حد طبیعی باشد، احتمال وجود کم خونی در فرد بالا می‌رود. با این حال، این نتایج همیشه نشان‌دهنده وجود کم خونی نیست؛ زیرا گاهی اوقات فرد با وجود داشتن اعداد پایین در آزمایش، هنوز هم می‌تواند سالم باشد.
دلایل ابتلا به کم خونی
یکی از شایع‌ترین دلایل کم‌خونی، فقر آهن است که در برخی گروه‌های سنی بیشتر دیده می‌شود؛ مثلاً زنان باردار بیشتر دچار این نوع کم‌خونی می‌شوند.
همچنین در دوران بلوغ (به‌ویژه در دختران) و در میان افرادی که در مراحل رشد هستند، احتمال ابتلا به این نوع کم‌خونی افزایش می‌یابد. حتی ورزشکاران حرفه‌ای به دلیل تمرین‌های شدید ممکن است دچار از بین رفتن گلبول‌های قرمز و در نتیجه کم‌خونی شوند.
انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد که ممکن است دلایل مشخصی نداشته باشند و در برخی موارد تشخیص علت دقیق آن دشوار باشد. در ادامه به بررسی سه مورد از شایع‌ترین انواع کم خونی پرداخته می‌شود:
۱. کم خونی به‌علت از دست رفتن خون
رایج‌ترین نوع کم خونی، کم خونی ناشی از کمبود آهن است که معمولاً در این دسته قرار می‌گیرد. علت آن از دست دادن خون و کاهش آهن در بدن ناشی می‌شود.
زمانی که بدن خون از دست می‌دهد، شروع به جذب و کشیدن…
آب به بافت‌های خارج از جریان خون نفوذ می‌کند تا رگ‌های خونی را پر کند. این کار باعث رقیق شدن سلول‌های قرمز خون می‌شود. از دست رفتن خون می‌تواند به‌صورت ناگهانی و سریع یا به‌صورت مداوم در بدن اتفاق بیفتد.
از دست دادن سریع خون معمولاً به دلیل جراحی، زایمان، آسیب‌ها یا ترکیدن رگ‌های خونی پیش می‌آید. از دست دادن خون به‌صورت مداوم بیشتر در موارد کم‌خونی دیده می‌شود. این مشکل ممکن است به دلیل زخم معده، سرطان یا تومورها رخ دهد.
دلایل کم‌خونی که به خاطر از دست دادن خون اتفاق می‌افتند عبارت‌اند از:
- بیماری‌های دستگاه گوارش مانند زخم معده، بواسیر، سرطان یا التهاب معده؛
- استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن یا آسپرین؛
- خون‌ریزی در زمان قاعدگی.
۲. کم‌خونی به‌دلیل کاهش یا نقص در تولید سلول‌های قرمز
مغز استخوان، بافت نرم و اسفنجی در مرکز استخوان‌هاست و برای تولید سلول‌های قرمز خون ضروری است. مغز استخوان، سلول‌های بنیادی تولید می‌کند و این سلول‌ها به سلول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها تبدیل می‌شوند.
برخی بیماری‌ها مانند سرطان خون بر عملکرد مغز استخوان تأثیر گذاشته و باعث تولید زیاد و غیرطبیعی گلبول‌های سفید می‌شوند. این وضعیت می‌تواند تولید طبیعی سلول‌های قرمز خون را مختل کند.
سایر انواع کم‌خونی که ناشی از کاهش یا نقص در سلول‌های قرمز هستند، عبارت‌اند از:
کم‌خونی داسی‌شکل: در این نوع کم‌خونی، سلول‌های قرمز خون به سرعت تغییر شکل داده و تخریب می‌شوند. سلول‌های خونی به شکل هلالی ممکن است در رگ‌های کوچک گیر کرده و درد ایجاد کنند.
کم‌خونی ناشی از کمبود آهن: این نوع کم‌خونی به خاطر کمبود شدید سلول‌های قرمز خون و به علت کمبود آهن در بدن پیش می‌آید. دلایل این مشکل می‌تواند شامل رژیم غذایی نادرست، قاعدگی، اهدای خون مکرر، ورزش‌های سنگین، برخی مشکلات گوارشی مانند بیماری کرون، جراحی و برداشت قسمتی از روده یا کمبود برخی مواد غذایی باشد.
مشکلات مغز استخوان و سلول‌های بنیادی: وقتی تعداد سلول‌های بنیادی کم باشد یا اصلاً وجود نداشته باشد، کم‌خونی آپلاستیک روی می‌دهد. تالسمی نیز به زمان‌هایی اشاره دارد که سلول‌های قرمز خون به‌طور صحیح رشد نکرده و به بلوغ نمی‌رسند.
کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین: ویتامین B۱۲ و اسید فولیک برای تولید سلول‌های قرمز خون حیاتی هستند. اگر هر کدام از این دو مورد به مقدار کافی وجود نداشته باشد، تعداد سلول‌های قرمز تولیدشده کم می‌شود. کم‌خونی مگالوبلاستیک و کم‌خونی پرنیشیوز نمونه‌هایی از این نوع کم‌خونی هستند.
۳. کم‌خونی ناشی از تخریب سلول‌های قرمز خون
به‌طور معمول، عمر سلول‌های قرمز خون در جریان خون حدود ۱۲۰ روز است، اما این سلول‌ها ممکن است زودتر تخریب و از بین بروند. کم‌خونی همولیتیک خودایمنی نمونه‌ای از این نوع کم‌خونی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌های قرمز را همچون یک ماده خارجی شناسایی کرده و به آنها حمله می‌کند.
تخریب بیش از حد (همولیز) سلول‌های قرمز خون به دلایل متعددی رخ می‌دهد از جمله موارد زیر:
- عفونت‌ها؛
- برخی داروها مانند انواعی از آنتی‌بیوتیک‌ها؛
- زهر و نیش مار و عنکبوت؛
- سموم ناشی از بیماری‌های پیشرفته کبد و کلیه؛
- حمله خودایمنی به ویژه در موارد بیماری‌های همولیتیک؛
- فشار خون بالا؛
- پیوند رگ و پروتز.
“`html
- دریچه‌های قلب؛
- اختلالات انعقاد خون؛
- بزرگ شدن طحال
ریسک فاکتورهای ابتلا به کم خونی
کم خونی می‌تواند در هر نژاد و در هر سنی رخ دهد. این بیماری هم در مردان و هم در زنان به یک اندازه شایع است. با این حال، عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا به کم خونی را افزایش دهند:
- قاعدگی؛
- بارداری و زایمان؛
- تولد زودتر از موعد؛
- سن ۱ یا ۲ سالگی (در این سن افراد بیشتر در خطر ابتلا هستند)؛
- رژیم غذایی فاقد آهن، مواد معدنی و ویتامین‌ها؛
- از دست دادن خون به خاطر جراحت یا جراحی؛
- بیماری‌های جدی و مزمن مانند ایدز، دیابت، مشکلات کلیوی، سرطان، روماتیسم مفصلی، اختلالات کبدی و نارسایی قلبی؛
- سابقه خانوادگی بیماری کم خونی مثل کم خونی داسی‌شکل؛
- اختلالات روده‌ای که بر جذب مواد مغذی تاثیر می‌گذارد.
پیشگیری از ابتلا به کم خونی
بسیاری از انواع کم خونی قابل پیشگیری نیستند. اما برخی از آنها، مانند کم خونی ناشی از کمبود آهن و ویتامین، با یک رژیم غذایی سالم و پر ویتامین قابل پیشگیری هستند. این ویتامین‌ها و مکمل‌ها شامل:
- آهن. مواد غذایی غنی از آهن شامل سبزیجات سبز تیره، کنگر فرنگی، زردآلو، لوبیا، عدس، نخود، سویا، گوشت، آجیل، آلو بخارا و کشمش باید در رژیم غذایی گنجانده شود.
- فولیک اسید. این ماده در مرکبات، موز، سبزیجات تیره و برگدار، حبوبات و برخی از غذاهای غنی‌شده وجود دارد.
- ویتامین B12 . این ویتامین به طور طبیعی در گوشت و لبنیات موجود است و همچنین در برخی شیرهای سویا هم یافت می‌شود.
- ویتامین C. مصرف خوراکی‌های حاوی ویتامین C، مانند مرکبات، خربزه، هندوانه و انواع توت‌ها، به جذب آهن کمک می‌کند.
درمان کم خونی
روش‌های مختلفی برای درمان کم خونی وجود دارد. هدف همه این درمان‌ها، افزایش تعداد سلول‌های قرمز خون و بهبود میزان اکسیژن رسانی به بدن است. درمان‌ها بسته به نوع و دلیل کم خونی متفاوت هستند:
کم خونی ناشی از کمبود آهن: نیاز به مصرف مکمل آهن و تغییر در رژیم غذایی دارد. اگر کم خونی به خاطر از دست دادن خون باشد، باید منبع خون‌ریزی شناسایی و درمان شود.
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین: درمان شامل مصرف مکمل‌های غذایی و ویتامین B12 است.
تالاسمی: در این نوع کم خونی، درمان شامل مصرف مکمل فولیک اسید است. گاهی ممکن است نیاز به برداشت طحال و یا انتقال خون (ترانسفوزیون) و پیوند مغز استخوان نیز باشد.
کم خونی بیماری مزمن: این نوع کم خونی نتیجه یک بیماری مزمن و جدی است و درمان خاصی ندارد. در این مورد باید به وضعیت و مشکل ریشه‌ای توجه شود.
“`
منظور از وضعیتی خاص، مشکلاتی است که مزمن بوده و مانند عفونت‌های مکرر اتفاق می‌افتند.
کم خونی آپلاستیک: برای درمان این نوع کم خونی، بیماران نیاز به دریافت خون یا پیوند مغز استخوان دارند.
کم خونی داسی‌شکل: در درمان کم خونی داسی‌شکل از اکسیژن‌درمانی، مسکن‌ها و مایعات داخل‌وریدی (سرم) استفاده می‌شود.
کم خونی همولیتیک: در این نوع، بیماران باید از مصرف داروهایی که می‌توانند وضعیت را بدتر کنند، بپرهیزند. ممکن است پزشک داروهایی برای سرکوب سیستم ایمنی تجویز کند و یا درمان‌هایی برای عفونت‌ها در نظر بگیرد. در برخی موارد، نیاز به تعویض پلاسمای خون یا تصفیه خون نیز هست.
بیشتر بخوانید:
تهیه شده توسط بخش سلامت
مجله رضیم