قله دماوند، به‌عنوان بلندترین کوه ایران و یکی از نمادهای طبیعی و اسطوره‌ای کشور، هرساله هزاران کوهنورد و علاقه‌مند به طبیعت را به خود جذب می‌کند. با این حال، یکی از پرسش‌هایی که ذهن بسیاری از گردشگران را درگیر می‌کند این است: چرا در دماوند تله‌کابین احداث نشده است؟ در حالی‌که بسیاری از کوه‌های معروف جهان دارای تله‌کابین برای سهولت دسترسی هستند، دماوند همچنان دست‌نخورده باقی مانده است.
در این مقاله به بررسی دقیق و چندجانبه این موضوع می‌پردازیم. از محدودیت‌های فنی و محیط‌زیستی گرفته تا دغدغه‌های فرهنگی و قانونی، همگی در کنار هم دلایلی هستند که مانع از اجرای چنین پروژه‌ای در این قله سترگ شده‌اند.
دماوند؛ یک گنجینه طبیعی، اسطوره‌ای و ملی
قله دماوند با ارتفاع حدود ۵۶۱۰ متر، نه‌تنها مرتفع‌ترین قله ایران بلکه یکی از شاخص‌ترین آتشفشان‌های خاموش در آسیای غربی است. جایگاه ویژه دماوند در فرهنگ، اسطوره‌ها، و حتی ادبیات فارسی (مثل شاهنامه) باعث شده نگاه به آن فراتر از یک پدیده طبیعی باشد.
ویژگی‌های منحصر به‌فرد دماوند:
- ثبت شده در فهرست آثار طبیعی ملی ایران
- زیست‌بوم خاص و گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب
- جایگاه مقدس در افسانه‌ها و باورهای محلی
- مقصد اصلی کوهنوردی حرفهای در ایران و منطقه
موانع فنی برای احداث تله‌کابین در دماوند
یکی از نخستین موانع عملی در ساخت تله‌کابین، چالش‌های مهندسی و فنی در ارتفاعات بالای ۵۰۰۰ متر است.
ملاحظات فنی مهم:
- شیب تند و ناپایدار زمین: مسیرهای منتهی به قله دماوند دارای شیب‌های شدید، پرتگاه‌های سنگی و خاک‌های آتشفشانی هستند که ثبات لازم برای ساخت پایه‌های تله‌کابین را ندارند.
- زلزله‌خیزی منطقه: دماوند در منطقه‌ای قرار دارد که از نظر ژئوتکنیکی ناپایدار است و امکان رانش زمین و زلزله‌های موضعی وجود دارد.
- شرایط آب‌وهوایی سخت: سرمای شدید، طوفان‌های ناگهانی، مه غلیظ و بارش برف سنگین در بیشتر ایام سال، ایمنی بهره‌برداری از تله‌کابین را زیر سؤال می‌برد.
اثرات زیست‌محیطی منفی ساخت تله‌کابین
ساخت هرگونه سازه دائمی مانند تله‌کابین در ارتفاعات، نیازمند تخریب بخشی از طبیعت و دخالت در اکوسیستم بکر آن منطقه است.
پیامدهای زیست‌محیطی احتمالی:
- تخریب زیستگاه گونه‌های نادر: مانند گون‌های آلپ، عقاب طلایی، مارهای خاص منطقه
- آلودگی صوتی و بصری: حضور کابل‌ها، برج‌های فلزی و ایستگاه‌ها چهره طبیعی قله را تغییر می‌دهد.
- افزایش حجم زباله و ترافیک انسانی: تله‌کابین می‌تواند سبب افزایش بی‌رویه گردشگران ناآگاه و آسیب به محیط شود.
- اختلال در منابع آب و خاک: خاک‌های آتشفشانی دماوند بسیار حساس هستند و کمترین دخالتی می‌تواند موجب فرسایش شدید شود.
قوانین و ملاحظات حقوقی حفاظت از دماوند
دماوند به‌عنوان اثر طبیعی ملی در سال ۱۳۸۷ توسط سازمان حفاظت محیط زیست ثبت شده است. این ثبت، وضعیت حقوقی خاصی به کوه دماوند می‌دهد که مانع از هرگونه دخل و تصرف سازه‌ای در آن می‌شود.
بندهای قانونی کلیدی:
- ماده ۵ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست: منع تخریب و بهره‌برداری غیرمجاز از مناطق تحت حفاظت
- دستورالعمل‌های یونسکو برای ثبت میراث طبیعی جهانی (دماوند در فهرست موقت قرار دارد)
- ممنوعیت هرگونه فعالیت عمرانی بدون ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و تأیید رسمی سازمان محیط زیست
دغدغه‌های فرهنگی و اجتماعی مردم محلی
دماوند نه‌تنها یک کوه، بلکه نماد مقاومت، سربلندی و پاکی در فرهنگ ایرانی است. بسیاری از مردم محلی و فعالان فرهنگی بر این باورند که ساخت تله‌کابین نوعی “اهانت به حرمت کوه” محسوب می‌شود.
نگاه فرهنگی مردم به دماوند:
- محل نیایش و احترام سنتی: برخی جوامع محلی مراسم‌های خاصی در دماوند برگزار می‌کنند.
- بازدارندگی در برابر گردشگری انبوه: نگرانی از تغییر بافت فرهنگی و سبک زندگی روستایی اطراف دماوند
- جایگاه اسطوره‌ای: کوه دماوند در شاهنامه جایگاه افسانه‌ای دارد و با شخصیت‌هایی چون فریدون و ضحاک گره خورده است.
تجربه جهانی: آیا کوه‌های دیگر تله‌کابین دارند؟
برخی از قله‌های معروف جهان مانند آلپ، فوجی یا کوهستان راکی دارای تله‌کابین هستند. اما شرایط آنها با دماوند متفاوت است:
| نام کوه | کشور | ارتفاع (متر) | وجود تله‌کابین | شرایط زیست‌محیطی مشابه دماوند؟ |
|---|---|---|---|---|
| آلپ | سوئیس | ۴۸۱۰ | بله | خیر – محیط کنترل‌شده شهری |
| فوجی | ژاپن | ۳۷۷۶ | بله (تا بخش‌هایی) | خیر – منطقه‌ای گردشگرپذیر با زیرساخت کامل |
| راکی | کانادا/آمریکا | حدود ۴۰۰۰ | بله | در مناطق خاص با حفاظت محیطی بالا |
این نمونه‌ها نشان می‌دهند که وجود تله‌کابین در کوه‌های بلند، وابسته به وضعیت منطقه، ساختار قانونی و ظرفیت اکولوژیک است. دماوند به دلیل شرایط خاص، در این مقایسه جایگاه متفاوتی دارد.
آیا احداث تله‌کابین در دماوند ممکن است؟
با در نظر گرفتن همه‌ی جنبه‌های بررسی‌شده، در حال حاضر احداث تله‌کابین در دماوند نه‌تنها ممکن نیست، بلکه خلاف مصالح محیط زیست و فرهنگ ملی است. حتی اگر از نظر فنی هم چنین پروژه‌ای اجرایی باشد، تبعات منفی آن برای نسل‌های آینده جبران‌ناپذیر خواهد بود.
دیدگاه پایدار برای حفظ دماوند در برابر توسعه بی‌رویه
اگرچه توسعه زیرساخت‌های گردشگری یکی از اهداف کلیدی در اقتصاد امروز است، اما پایداری و حفظ منابع طبیعی اولویت مهم‌تری دارد. به‌جای تله‌کابین، می‌توان اقداماتی انجام داد که هم دسترسی به دماوند را ایمن‌تر کند و هم به محیط آسیب نرساند:
- آموزش گردشگران و کوهنوردان برای صیانت از محیط
- احداث پناهگاه‌های استاندارد در مسیرهای صعود
- بهبود مسیرهای کوه‌پیمایی با کمترین دخالت در طبیعت
- افزایش مشارکت مردم محلی در حفاظت و راهنمایی
مسیر آگاهانه برای حفاظت از دماوند
دماوند بیش از آن‌که مقصدی برای گردشگری باشد، میراثی ارزشمند برای آیندگان است. احداث تله‌کابین شاید مسیر صعود را ساده‌تر کند، اما بهایی که برای آن پرداخته می‌شود بسیار بالاست: تخریب چهره‌ای از طبیعت که در هیچ‌کجای دنیا نمونه‌اش وجود ندارد.
اگر به طبیعت، فرهنگ و آینده ایران اهمیت می‌دهید، در کنار دماوند بمانید، نه روی آن. علاقه‌مندان می‌توانند با آگاهی بیشتر درباره حفاظت از منابع طبیعی، سهمی در نگهداری این قله افسانه‌ای ایفا کنند.
ما دلیل نبودن تله‌کابین در قله دماوند را برای شما عزیزان توضیح می‌دهیم، با مجله رضیم همراه باشید.
دلیل نبودن تله‌کابین در قله دماوند
چند ساعت پیاده‌روی کردیم و هنوز به قله نرسیده بودیم. دستانم حتی با دستکش هم سرد شده بود و نمی‌توانستم آنها را حرکت دهم. تشنه بودم، اما نمی‌توانستم بطری آب را از کوله‌پشتی بیرون بیاورم. هر قدمی که برمی‌داشتم، سخت‌تر از قبلی بود.
گاهی به تصمیمم برای صعود به قله 5 هزار و 671 متری دماوند شک می‌کردم و خودم را سرزنش می‌کردم، اما گاهی هم به خودم دلداری می‌دادم که به عنوان یک زن سوای آنچه می‌کردم، کار خوبی انجام می‌دهم.
برای اینکه به توصیه پزشک طب سنتی‌ام عمل کنم و از چرب شدن کبد پیشگیری کنم، مجبور بودم یک هفته فقط سوپ گشنیز بخورم و در باقی روز هم عرق خارشتر بنوشم. بعد از آن هفته سخت، تصمیم گرفتم دماوند را فتح کنم! وقتی به یاد می‌آورم که در حین رژیم، تمرین می‌کردم، به خودم می‌خندم اما در عین حال به قدرت بدنی‌ام افتخار می‌کنم.
با اینکه صبح خیلی زود حرکت کرده بودیم، وقتی به ارتفاع 4 هزار و 200 متری رسیدیم، هوا کم‌کم سرد شد. یکی از هم‌تیمی‌هایمان دچار ارتفاع‌زدگی شده بود و دیگران هم خیلی خسته بودند. به محض اینکه به کمپ سوم رسیدیم، اتاق اقامتمان را نشان دادند و سریع به اتاق‌ها رفتیم. خوابم می‌آمد اما بهتر بود که نخوابیم. مسئول کمپ با چای و نبات و کیک از ما پذیرایی کرد.
جشن سلول‌ها!
طعم سوپی که آن شب برایمان آماده کردند را هرگز فراموش نمی‌کنم. وقتی سوپ را می‌خوردم، احساس می‌کردم همه‌ی سلول‌های بدنم شادی می‌کنند.
یک لحظه به فکر افرادی افتادم که در شرایط سخت و بی‌غذایی مجبورند ساعت‌ها پیاده‌روی کنند، اما سعی کردم آن فکر را به کنار بزنم و از غذایی که می‌خورم لذت ببرم.
چرا دماوند تله‌کابین ندارد؟
زمانی که به سمت پایین برمی‌گشتم، به خودم می‌گفتم چرا دماوند تله‌کابین ندارد؟ به عنوان یک خبرنگار در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری، تصمیم گرفتم وقتی به پایین رسیدم، گزارشی درباره این موضوع بنویسم! به نظر می‌رسید ارتفاع به مغزم فشار آورده بود. خواب بودم، در حال راه رفتن بودم و حرفهای بی‌معنی می‌زدم.
هر بار که توقف می‌کردیم، سعی می‌کردم از آن فرصت برای استراحت استفاده کنم. آرزو داشتم همان‌جا بخوابم و بخشی از وجودم به خاک دماوند تبدیل شود. از 5 صبح حرکت کرده بودیم و حالا 5 بعدازظهر بود و هنوز هم داشتیم راه می‌رفتیم. جز مقداری آجیل، عسل، میوه و کمی آب، چیزی نخورده بودیم و هر چه بیشتر می‌رفتیم، کمتر به قله نزدیک می‌شدیم.
به خودم قول دادم بعد از اینکه رسیدم، هوس کوهنوردی به سرم نیاید…
“`
من چندین بار زمین خوردم و زانوهایم خیلی درد می‌کرد. فقط می‌توانستم به آنها دلداری بدهم. دماوند هم به خاطر شرایط بد آب و هوایی تعطیل شده بود و ما هنوز تلاش می‌کردیم که به ارتفاع ۴۲۰۰ متری برسیم. دیگر کوهنوردان برگشته بودند و فقط ما در آن ارتفاعات باقی مانده بودیم. حتی برف هم به نظر می‌رسید نمی‌خواست متوقف شود!
به کمپ نزدیک می‌شدیم اما هنوز نمی‌رسیدیم. فقط از دور کوهنوردانی را می‌دیدم که به سمت ما می‌آمدند و آرزو می‌کردم که جای آنها بودم. وقتی بالاخره به جایی که آنها بودند می‌رسیدم، می‌فهمیدم که هنوز راه داریم! در یکی از این لحظات، خیلی ناراحت شدم و زدم زیر گریه.
یک نکته خوب این بود که سردردم کمی بهتر شد. بدنم به نوعی به اصطلاح ورزشی خالی شده بود. بعد از اینکه به دماوند رسیدم، احساس کردم که ورزش‌هایی که قبلاً انجام می‌دادم، بهتر از این تجربه بود.
گردآوری: مجله اینترنتی رضیم