سندرم شیهان، علت‌ها، علائم و درمان
سندرم شیهان (موسوم به سندرم شیهان) بر زنانی تأثیر می‌گذارد که در هنگام زایمان یا بعد از آن مقدار زیادی خون از دست می‌دهند یا فشار خون آن‌ها به شدت پایین می‌آید. این شرایط می‌تواند به کمبود اکسیژن در بدن منجر شود و به بافت‌ها و ارگان‌ها آسیب جدی برساند.
در این سندرم، غده هیپوفیز که در پایه‌ی مغز قرار دارد آسیب می‌بیند. این آسیب باعث می‌شود که غده هیپوفیز به‌طور دائم هورمون‌های کمی تولید کند (که به آن کم‌کاری هیپوفیز می‌گویند). این بیماری همچنین به عنوان کم‌کاری هیپوفیز پس از زایمان شناخته می‌شود.
سندرم شیهان در کشورهای صنعتی ن rara است، اما هنوز هم در کشورهای در حال توسعه تهدیدی برای سلامت زنان است. درمان این بیماری شامل جایگزینی هورمون‌ها می‌باشد.
علائم بیماری شیهان
علائم بیماری شیهان به تدریج و در طول چند ماه یا چند سال بروز می‌کند. با این حال، در برخی موارد، برای زنانی که در حال شیر دادن هستند، ممکن است علائم به‌طور غیرمنتظره‌ای ظاهر شوند. این علائم به دلیل کمبود هورمون‌های غده هیپوفیز بروز می‌کند که وظیفه کنترل تیروئید، غده فوق کلیوی، تولید شیر و قاعدگی را بر عهده دارند. این علائم عبارتند از:
- مشکلات در تغذیه با شیر مادر یا ناتوانی در شیردهی
- عدم قاعدگی (آمنوره) یا قاعدگی‌های کم (الیگومنوره)
- از دست رفتن موهای ناحیه تناسلی یا زیر بغل
- کندی عملکرد مغز، افزایش وزن و عدم تحمل سرما به دلیل کم‌کاری تیروئید
- فشار خون پایین
- خستگی
- ضربان قلب نامنظم
- کاهش میل جنسی
در بسیاری از زنان، علائم سندرم شیهان غیر اختصاصی است و اغلب با سایر مسائل اشتباه می‌شود. همچنین ممکن است به دلیل شدت آسیب به غده هیپوفیز، علائمی مشاهده نشود. برخی از زنان ممکن است سال‌ها بدون اینکه بدانند به سندرم شیهان مبتلا هستند، زندگی کنند. سپس یک استرس فیزیکی شدید مانند عفونت یا جراحی می‌تواند باعث بروز علائم شود.
علل بیماری شیهان
سندرم شیهان به علت از دست دادن خون یا پایین بودن شدید فشار خون در حین یا پس از زایمان رخ می‌دهد. این شرایط می‌تواند به غده هیپوفیز آسیب برساند و موجب خراب شدن بافت تولید کننده هورمون و اختلال در عملکرد طبیعی این غده شود.
هورمون‌های غده هیپوفیز وظیفه تنظیم سایر قسمت‌های سیستم غدد درون ریز را دارند و باعث افزایش یا کاهش تولید هورمون‌های مرتبط با متابولیسم، باروری، فشار خون، تولید شیر و بسیاری دیگر از فرآیندهای حیاتی می‌شوند. فقدان هر یک از این هورمون‌ها می‌تواند مشکلاتی برای کل بدن ایجاد کند.
هورمون‌هایی که غده هیپوفیز ترشح می‌کند عبارتند از:
هورمون رشد (GH): این هورمون رشد استخوان و بافت را کنترل می‌کند و باعث حفظ تعادل عضلات و بافت چربی می‌شود.
هورمون ضد ادرار (ADH): این هورمون با تنظیم تولید ادرار، تعادل آب بدن را برقرار می‌کند. کمبود ADH می‌تواند باعث ادرار زیاد، تشنگی و بروز دیابت بی‌مزه شود.
هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH): این هورمون باعث تحریک غده تیروئید برای تولید هورمون‌های کلیدی در تنظیم متابولیسم می‌شود. کمبود TSH موجب کم‌کاری تیروئید می‌شود.
هورمون جسم زرد (LH): در مردان، LH هورمون تستوسترون را تنظیم می‌کند. در زنان، این هورمون به تولید استروژن کمک می‌کند.
هورمون محرک فولیکول (FSH): FSH به تولید اسپرم در مردان و رشد تخمک و تخمک‌گذاری در زنان کمک می‌کند.
هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH): این هورمون غده آدرنال را تحریک می‌کند تا کورتیزول و سایر هورمون‌ها تولید کند. کورتیزول به بدن در مقابله با استرس کمک کرده و بر بسیاری از عملکردهای بدن مانند فشار خون، عملکرد قلب و سیستم ایمنی تأثیر می‌گذارد. کاهش میزان هورمون‌های آدرنال به دلیل آسیب هیپوفیز، می‌تواند نارسایی ایجاد کند.
ثانویه آدرنال نامیده می‌شود.
پرولاکتین: پرولاکتین هورمونی است که باعث رشد سینه‌های زنان و تولید شیر می‌شود.
عوامل خطر بیماری شیهان
هر شرایطی که باعث از دست دادن شدید خون (هموراژی) یا کاهش فشار خون در زمان زایمان شود، خطر ابتلا به سندرم شیهان را افزایش می‌دهد.
خونریزی در زایمان یک عارضه نادر است و سندرم شیهان از آن هم نادرتر است. با مراقبت و نظارت مناسب در طول زایمان، احتمال بروز هر دو مورد به شدت کاهش می‌یابد.
عوارض سندرم شیهان
عوارض ناشی از سندرم شیهان شامل موارد زیر است:
- کاهش هورمون کورتیزول توسط غده آدرنال که جدی‌ترین عارضه سندرم شیهان محسوب می‌شود و می‌تواند به کاهش شدید فشار خون، شوک، کما و حتی مرگ منجر شود.
- فشار خون پایین
- کاهش وزن بدون دلیل مشخص
- بی‌نظمی در قاعدگی
آزمایشات و تشخیص سندرم شیهان
تشخیص سندرم شیهان به آسانی امکان‌پذیر نیست زیرا بسیاری از علائم آن با علائم سایر بیماری‌ها مشابه است. پزشک می‌تواند برای تشخیص این بیماری اقداماتی انجام دهد که شامل موارد زیر است:
جمع‌آوری تاریخچه پزشکی: توجه به تمام مشکلاتی که در زمان زایمان داشته‌اید، اهمیت زیادی دارد. همچنین اگر بعد از زایمان نتوانسته‌اید شیر بدهید یا قاعدگی شما شروع نشده است، باید پزشک را در جریان بگذارید.
آزمایش خون: پزشک ممکن است خون شما را برای بررسی سطح هورمون‌های غده هیپوفیز آزمایش کند.
آزمایش تحریک هورمون هیپوفیز: در این آزمایش، هورمون‌ها تزریق می‌شوند و پزشک واکنش غده هیپوفیز را بررسی می‌کند.
تصویربرداری: ممکن است پزشک برای بررسی اندازه غده هیپوفیز و بررسی سایر عوامل مثل تومور، از شما بخواهد که MRI یا سی‌تی‌اسکن انجام دهید.
داروها و درمان‌های دیگر برای بهبود سندرم شیهان
درمان سندرم شیهان شامل درمان جایگزینی هورمون به مدت طولانی است. پزشک ممکن است داروهای زیر را تجویز کند:
کورتیکواستروئیدها: این داروها مانند هیدروکورتیزون یا پردنیزون هستند و جانشین هورمون‌های آدرنال می‌شوند که به خاطر کمبود هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) تولید نمی‌شوند. در زمان بیماری شدید یا استرس فیزیکی، ممکن است نیاز به تنظیم دوز داروها داشته باشید. در این وضعیت، بدن به طور معمول کورتیزول اضافی که یک هورمون استرس است، تولید می‌کند.
تنظیم دوز دارو ممکن است در زمان ابتلا به آنفولانزا، اسهال یا استفراغ، انجام جراحی، درمان دندانپزشکی، در طول بارداری یا تغییرات قابل توجه وزن لازم باشد. با اجتناب از مصرف دوزهای بالاتر از نیاز، می‌توانید از عوارض جانبی ناشی از دوزهای بالا جلوگیری کنید.
لووتیروکسین: این داروها به کمبود هورمون تیروئید ناشی از کاهش تولید هورمون محرک تیروئید کمک می‌کنند. در صورت تغییر برند داروی مصرفی، حتماً پزشک را مطلع سازید و دارو را به صورت مرتب مصرف کنید و به صورت خودسرانه مصرف آن را قطع نکنید.
استروژن: اگر رحم شما برداشته شده باشد (هیسترکتومی)، استروژن به تنهایی تجویز می‌شود و اگر رحم شما همچنان وجود داشته باشد، ترکیبی از استروژن و پروژسترون استفاده می‌شود. استفاده از استروژن در زنانی که هنوز در بدن‌شان تولید می‌شود، با خطر لخته خون و سکته مغزی مرتبط است؛ اما این خطر در زنانی که استروژن تجویزی را به جای کمبود استروژن خود استفاده می‌کنند، کمتر است.
هورمون رشد: برخی مطالعه‌ها نشان داده‌اند که جایگزینی هورمون رشد در زنان مبتلا به سندرم شیهان و همچنین در افرادی که به سایر فرم‌های کم کاری هیپوفیز مبتلا هستند، می‌تواند به بهبود نسبت عضله به چربی، کاهش سطح کلسترول و کیفیت زندگی کمک کند. عوارض جانبی ممکن است شامل احتباس مایعات باشد.
به احتمال زیاد، متخصص غدد به طور منظم از شما آزمایش خون خواهد گرفت تا اطمینان حاصل کند که مقدار کافی از هر یک از هورمون‌ها را دریافت می‌کنید. به طور کلی، سطوح هورمون‌ها در ابتدای درمان هر چند ماه یکبار و سپس سالی یک بار بررسی می‌شود.