“`html
سندرم کمپارتمان (کمپارتمنت) چیست؟
سندرم کمپارتمان (به انگلیسی: Compartment Syndrome) که در اندام‌های فوقانی به نام ایسکمی ولکمن نیز شناخته می‌شود، یک وضعیت پزشکی است که در آن به‌دلیل افزایش فشار در یک ناحیه از بدن، درد و ناراحتی ایجاد می‌شود. این افزایش فشار باعث کاهش جریان خون و کاهش اکسیژن در عضلات و اعصاب می‌شود.
این مشکل معمولاً بعد از آسیب‌های جدی به اندام‌ها به‌وجود می‌آید و اگر به‌موقع درمان نشود، می‌تواند به آسیب‌های دائمی مانند نکروز (مرگ بافت) و حتی از دست دادن اندام منجر شود. سندرم کمپارتمان یکی از عوارض آسیب‌های عروقی در شکستگی‌ها به شمار می‌رود. ایسکمی به معنای کم‌خونی است و ریچارد ولکمن پزشکی است که این وضعیت را برای نخستین بار توضیح داده است.
سندرم کمپارتمان چگونه ایجاد می‌شود؟
اندام‌های بدن ما (مثل بازو، ساعد، دست، ران، ساق پا و پا) از یک یا چند استخوان تشکیل شده‌اند و اطراف این استخوان‌ها، بافت‌های نرم شامل عضلات، عروق و اعصاب وجود دارد. این بافت‌های نرم توسط پوست پوشانده شده‌اند.
اگر اندام را شبیه به یک کیسه در نظر بگیریم که بافت‌های نرم و استخوان‌ها درون آن قرار دارند، متوجه می‌شویم که این کیسه به چند بخش تقسیم شده است. این تقسیم‌بندی را پرده‌هایی به نام فاشیا انجام می‌دهند که تمام بافت‌های نرم را در خود جای می‌دهند.
این بخش‌های کوچک‌تر که به آن‌ها کمپارتمان می‌گوییم، بافت‌های نرم را احاطه کرده‌اند. به‌طور مثال، ساق پا شامل چهار کمپارتمان است. فاشیاها نقش نگه‌دارنده را برای بافت‌های نرم و به‌ویژه عضلات ایفا می‌کنند.
یکی از ویژگی‌های این فاشیاها این است که بسیار انعطاف‌پذیر نیستند. به همین دلیل، اگر به‌علت خونریزی یا تجمع مایع در داخل کمپارتمان فشار افزایش یابد، این فشار باعث بروز مشکلات جدی می‌شود. افزایش فشار می‌تواند عروق خونی را که در آن ناحیه قرار دارند، فشار دهد و خونرسانی به بافت‌ها را کاهش دهد.
زمانی که خون و اکسیژن به عضلات و اعصاب به اندازه کافی نرسد، عملکرد آن‌ها دچار اختلال می‌شود. کمبود اکسیژن در عضلات باعث افزایش تورم می‌شود و این تورم نیز خود مشکل را تشدید می‌کند. در واقع، این تورم و کاهش خونرسانی یک دایره معیوب به وجود می‌آورند که مدام مشکلات را بیشتر می‌کنند.
اگر فوراً به این افزایش فشار رسیدگی نشود، عضلات و اعصاب ممکن است دچار آسیب‌های جبران‌ناپذیر شوند و حتی از بین بروند. سندرم کمپارتمان می‌تواند در هر ناحیه‌ای از بدن به‌وجود آید، اما معمولاً در کمپارتمان جلویی ساق پا دیده می‌شود.
علل سندرم کمپارتمان چیست؟
مهم‌ترین علل ایجاد سندرم کمپارتمان عبارتند از:
- شکستگی
- کوبیدگی و آسیب عضله بعد از ضربه شدید یا ماندن زیر آوار
کاهش شدید جریان خون به اندام و سپس برگشت ناگهانی آن. مثلاً کسی که به‌دلیل مصرف مواد مخدر یا الکل، مدت طولانی در یک حالت بی‌حرکت می‌خوابد، ممکن است دچار کاهش جریان خون شود. با تغییر حرکت، خون دوباره به اندام می‌رسد.
اما این جریان خون دوباره ممکن است به‌دلیل آسیب بافتی که در اثر فشار ایجاد شده، باعث ترشح مایعات اضافی در بافت نرم و افزایش فشار شود.
- مصرف کورتیکوستروئید
- بستن محکم دور اندام با باند یا گچ.
علائم سندرم کمپارتمان چیست؟
مهم‌ترین علامت سندرم کمپارتمان درد است. مشکل اینجاست که درد ناشی از ضربه به اندام ممکن است به‌علت شکستگی یا دیگر آسیب‌ها نیز باشد و در این صورت ممکن است پرسنل پزشکی فقط این درد را به آن آسیب نسبت دهند و به فکر سندرم کمپارتمان نیفتند. اما درد ناشی از سندرم کمپارتمان ویژگی‌هایی دارد که آن را از درد ناشی از آسیب‌های دیگر متمایز می‌کند.
“`
از شکستگی یا آسیب به بافت متفاوت است. خصوصیات این درد عبارتند از:
- شدت درد بیشتر از آن چیزی است که برای آسیب یا شکستگی انتظار می‌رود.
- در عرض چند ساعت، شدت درد افزایش پیدا می‌کند.
- درد در تمام طول اندام احساس می‌شود.
- درد به صورت گنگ و گسترده است.
- درد با مسکن‌های معمولی کاهش نمی‌یابد.
- اگر درد در ساق پا باشد، با حرکت مچ پا شدیدتر می‌شود.
دیگر علائم سندرم کمپارتمان شامل:
- احساس نشدن نبض شریانی.
- تاخیر در پر شدن خون مویرگی (Capillary refill).
- رنگ پریدگی و سردی اندام.
- احساس سوزش یا سوزن سوزن شدن در اندام و کاهش حس لمس.
حرکات انگشتان به صورت فعال (یعنی حرکاتی که با اراده بیمار انجام می‌شود) وجود ندارد. حرکات پاسیو انگشتان همراه با درد است. اگر انگشتان را به سمتی حرکت دهیم که عضلات درون کمپارتمان کشیده شود، درد بیمار افزایش پیدا می‌کند.
- اندام متورم و سفت می‌شود.
می‌توان با وسایل خاصی فشار داخل بافت را اندازه‌گیری کرد تا اگر این فشار از حد معینی بالاتر برود، تشخیص سندرم کمپارتمان قطعی شود.
درمان سندرم کمپارتمان چیست؟
به محض اینکه شک به سندرم کمپارتمان پیش بیاید، باید سریع به پزشک مراجعه کرد. در مدت زمانی که به پزشک می‌رسید، باید:
بیمار را دراز کرده و اندام او را بالاتر از سطح قلبش قرار داد. اگر مفاصل در حالت خم شده هستند، آن‌ها را راست کرد. اگر باند محکمی دور اندام وجود دارد، آن را باز کنید. بعد از اینکه بیمار به پزشک رسید، اقدامات زیر انجام می‌شود. اگر اندام بیمار در گچ باشد، پزشک آن را خارج می‌کند تا فشار از طریق گچ به اندام وارد نشود.
پس از آن، استخوان‌های شکسته را به طور موقت جااندازی می‌کند تا از طریق آن‌ها فشاری به عروق وارد نشود. اگر این اقدامات در عرض نیم ساعت وضعیت عروقی بیمار را بهبود نبخشد، نیاز به عمل جراحی وجود دارد.
در عمل جراحی، پزشک فاشیای دور عضلات را پاره می‌کند. این کار اجازه می‌دهد تا فضای بسته کمپارتمان به یک فضای باز تبدیل شده و فشار داخل آن کاهش یابد.
اگر در درمان این بیماری کوتاهی یا تاخیر صورت گیرد و فشار داخل کمپارتمان برای مدت طولانی بالا بماند، بیمار ممکن است دچار ایسکمی ولکمن (Volkman’s contracture) یا گانگرن (سیاه شدن) اندام شود.