سیر تحول پرچم کشور ایران در طول تاریخ

پرچم ایران در طول تاریخ گاهی اوقات شکل و نمای متفاوتی داشته است. با این حال، در بیشتر دوره‌های تاریخی می‌توان برخی جزئیات و نمادهای ثابت را در آن مشاهده نمود.

از پرچم رسمی ایران در برخی زمان‌های تاریخی نمونه‌های واضحی در دست نیست. اما با استفاده از اسناد قدیمی و منابع معتبر، می‌توانیم پرچم ایران در دوره‌های خاص تاریخی را تا حدی بازسازی کنیم.

تغییرات پرچم ایران از زمان‌های باستان وجود داشته و این تغییرات در سال‌های بعد نیز ادامه یافته است. یکی از معروف‌ترین نمونه‌های پرچم ایران در دوران باستان، درفش کاویانی است که ریشه در اساطیر ایران باستان دارد.

در داستان قیام کاوه علیه ضحاک، او که یک آهنگر زحمت‌کش بود، پیشبند آهنگری‌اش را بر سر نیزه زد و آن را به نماد قیام در برابر ظلم تبدیل کرد. این درفش بعدها به یک نماد ملی مهم بدل شد. به همین دلیل، درفش کاویانی یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین پرچم‌ها در دوران باستان ایران به شمار می‌آید.

پرچم ایران در طول تاریخ

سیر تحول پرچم ایران در طول تاریخ

تعداد پرچم‌های به جا مانده از دوران باستان و قبل از تاریخ ایران شاید چندان زیاد نباشد. اما درفش شهداد می‌تواند به عنوان یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های پرچم ایران به شمار آید. قدمت این پرچم به هزاره سوم پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد.

این درفش که می‌تواند نقطه آغاز تحول پرچم ایران را به ما نشان دهد، در شرق کوه‌های کرمان و حاشیه کویر لوت پیدا شده است. ممکن است ایرانیان قبل از درفش شهداد نیز نمادهای دیگری داشته‌اند که با آن‌ها خود را به دیگران معرفی کنند، اما از آن‌ها اطلاعات دقیقی در دست نیست. به همین دلیل، باید درفش شهداد را به عنوان آغاز تحولات پرچم ایران در نظر گرفت.

سیر تحول پرچم ایران در دوران پیش از اسلام

در دوران هخامنشی و زمان پادشاهی کوروش، از درفشی با نماد عقاب به عنوان پرچم رسمی ایران استفاده می‌شد. این پرچم در طول نبردها مشخص‌کننده سپاهیان ایران از دشمنان بود. نماد عقاب همچنین در نشان قدیمی فروهر دیده می‌شود.

پس از حمله اسکندر مقدونی به ایران، ایرانیان دیگر نتوانستند از درفش عقاب به عنوان نماد ملی استفاده کنند. اما بعد از سقوط سلسله سلوکیان، که جانشینان اسکندر بودند، پادشاهان اشکانی به حکومت رسیدند. بدین ترتیب، ایرانیان دوباره فرصتی برای استفاده از نمادهای ملی برای تزئین پرچم خود پیدا کردند.

بر اساس اطلاعات موجود، پرچم رسمی اشکانیان به یک خورشید تابان مزین بود و تصویر خورشید به عنوان نماد اصلی پادشاهی آنها انتخاب شده بود. اگر چه نمونه‌ واقعی از پرچم اشکانیان باقی نمانده است، اما در تصویر زیر می‌توانید طرحی که بر اساس توصیف‌های موجود از این درفش ساخته شده است را ببینید.

پس از پایان سلسله اشکانی، نوبت به پادشاهی ساسانیان رسید. بر خلاف اشکانیان که از فرهنگ‌های مختلف به میراث رسیده استفاده می‌کردند، ساسانیان…

“““html
از سلوکیان به بعد، ساسانیان به فرهنگ و تاریخ ایران باستان و آداب رایج در زمان هخامنشیان توجه بیشتری نشان دادند. به همین دلیل، پرچم اصلی ایران در آن زمان به نماد مهمی از ایران باستان، یعنی درفش کاویانی، تبدیل شد.

در تصویر زیر می‌توانید نمونه‌ای از پرچم ایران در دوران ساسانی یا همان درفش کاویانی را ببینید. در مجموع، تغییرات پرچم ایران در طول تاریخ بسیار گسترده‌تر از توضیحاتی است که گفتیم. در این مطلب فقط به نکات مهم درباره تکامل پرچم ایران قبل از اسلام اشاره کردیم.

تاریخچه پرچم ایران در دوران بعد از اسلام

پس از اسلام، ایران برای مدتی از وجود یک حکومت مرکزی قوی بی‌بهره بود. در این زمان سلسله‌های مختلفی به حکومت رسیدند که هر کدام بخش‌هایی از ایران را حکمرانی کردند. همچنین، در این دوران، کشور ایران بارها توسط اقوام و کشورهای خارجی تصرف شد و سلسله‌های غیربومی بر ایران سلطه پیدا کردند. به همین دلیل، طراحی پرچم ایران در تاریخ بعد از اسلام تغییرات زیادی کرد که نمی‌توان به همه‌ی آن‌ها در یک مطلب اشاره کرد.

به همین دلیل بهتر است به سمت زمان‌های نزدیک‌تر بیاییم و بررسی کنیم که از چه زمانی ایران دوباره یک حکومت قوی و یکپارچه پیدا کرد و قسمت‌های مختلف کشور زیر یک پرچم واحد جمع شدند. این موضوع در دوران صفویه اتفاق افتاد و مردم ایران بعد از سال‌ها توانستند یک سلسله را بر کل کشور ببینند.

در تصویر زیر، مهم‌ترین پرچمی که در دوران صفویه توسط پادشاهان این سلسله استفاده می‌شد، دیده می‌شود. صفویان برای یکپارچه کردن ایران، مذهب شیعه را به عنوان مذهب اصلی کشور انتخاب کردند و به سراغ نمادهای ملی و قدیمی رفتند.

این دو موضوع به وضوح در طراحی پرچم رسمی ایران در دوران صفویه تجلی یافته است. به عبارتی، رنگ سبز این پرچم نماد جنبه مذهبی سیاست صفویان است و نماد شیر و خورشید نیز نمایانگر جنبه‌های ملی سیاست آن‌ها می‌باشد.

در واقع، نماد شیر و خورشید، هم به صورت ترکیبی و هم به شکل جداگانه، در دوران باستان و زمان هخامنشیان نیز استفاده می‌شد. این موضوع در تعداد قابل توجهی از نگاره‌ها و دیگر آثار باقی‌مانده آن دوران قابل مشاهده است.

همچنین باید گفت در زمان صفویان، فقط از این پرچم به عنوان پرچم رسمی استفاده نمی‌شد. بسیاری از پادشاهان صفوی از پرچم‌های مخصوص خود به عنوان نشانی از تفاوت خود با پادشاهان قبلی استفاده می‌کردند. بدین معنی که با آمدن یک پادشاه جدید، او سعی می‌کرد از نماد خاص خود بهره بگیرد، نمادی که ممکن بود حتی شامل پرچم رسمی کشور نیز باشد.

اما مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین پرچمی که در طول سلطنت پادشاهان صفوی استفاده می‌شد، همین پرچمی است که در تصویر بالایی مشاهده می‌کنید.

به هر حال، پس از سقوط سلسله‌ی صفویان، نوبت به حکومت نادرشاه افشار و آغاز سلسله‌ی افشاریان رسید. در این دوره تغییرات شکل پرچم ایران همچنان ادامه داشت. البته باید بگوییم که تغییر شکل پرچم ایران پس از سلسله‌ی صفویان، از آغاز این سلسله تا پایان حکومت پهلوی، چندان پرنوسان نبود. به عبارت دیگر، تغییرات قابل توجهی را طی نکرد.

“`

بیش از 500 سال، نمادهای اصلی پرچم ایران که شامل شیر و خورشید می‌شود، تغییر زیادی نکرد و به نوعی دست نخورده باقی ماند.

این موضوع را در زمان نادرشاه افشار نیز می‌توان مشاهده کرد. در آن زمان، نماد اصلی پادشاهی افشاریان نیز شیر و خورشید بود که همان نماد دوران صفویان بود. نادرشاه از پرچم‌های رنگی مختلف مانند قرمز، آبی، سفید و زرد برای سپاه خود استفاده می‌کرد. کسانی که با زندگی نادرشاه آشنایی دارند، می‌دانند که او بیشتر دوران سلطنتش را در جنگ سپری کرد و به همین دلیل ارتش برای او اهمیت زیادی داشت.

با این حال، نادرشاه باوجود استفاده از این پرچم‌های رنگی، نامه‌های سلطنتی را با نماد شیر و خورشید مهر می‌کرد که همان نماد صفویان بود و در تصویر بالا هم قابل مشاهده است.

بعد از افشاریان، ایران باز هم بدون یک حکومت مرکزی قوی ماند و مانند دوره‌ی قبل از صفویان، بخش‌های مختلف کشور به دست حاکمان مختلف اداره می‌شد. البته در زمان زندیان، این وضعیت کمی کم‌رنگ‌تر بود. با این حال، کشور مانند دوران افشاریان یا صفویان مدیریت نمی‌شد و به همین دلیل، تحول پرچم ایران در آن زمان متوقف ماند.

پس از آنکه سلسله‌ی قاجاریان به قدرت رسید، ایران دوباره شاهد یک حکومت مرکزی قوی شد. این شرایط شبیه به دوران صفویان بود، هرچند که در برخی از دوره‌های قاجاری، اداره کشور به شکل ملوک‌الطوایفی بود. تا قبل از سلطنت ناصرالدین شاه قاجار تغییر زیادی در پرچم ایران رخ نداد و نخستین شاهان قاجار بیشتر از نماد پادشاهی نادرشاه استفاده می‌کردند.

اما با به قدرت رسیدن ناصرالدین شاه، تغییرات قابل توجهی در ظاهر پرچم ایران به وجود آمد. از آن زمان بود که سه رنگ کنونی پرچم یعنی سبز، سفید و قرمز به آن اضافه شد. به‌علاوه، برای جذاب‌تر کردن نماد اصلی پرچم، یعنی شیر و خورشید، شمشیری در دست شیر قرار گرفت و یال شیر پرپشت‌تر شد.

به همین منظور، می‌توان گفت شکل شیر در وسط پرچم ایران در زمان ناصرالدین شاه به شیوه‌ای شبیه شیرهای آفریقایی تغییر یافت. تفاوت اصلی بین شیرهای آفریقایی و آسیایی عمدتاً به اندازه و یال آنها مربوط می‌شود. شیر آفریقایی بزرگ‌تر و یال‌های حجیم‌تری نسبت به شیر آسیایی (یا ایرانی) دارد.

جالب این است که نسل شیر آسیایی یا ایرانی در همان زمان قاجار در کشور ما منقرض شد. برخی روایت‌ها نیز حکایت از این دارند که این اتفاق در دوران سلطنت ناصرالدین شاه رخ داد. از زمان به قدرت رسیدن ناصرالدین شاه قاجار تا پایان سلسله‌ی قاجاری، پرچم ایران به شکل فعلی درآمد که در تصویر بالا دیده می‌شود. نیمی از این تصویر به پرچم رسمی ایران در ابتدای سلطنت قاجاریان اختصاص دارد.

تاریخچه پرچم ایران در دوران معاصر

تاریخچه پرچم ایران در دوران معاصر در ابتدا در زمان حکومت پهلوی تغییر خاصی نکرد و تا سال 1357 خورشیدی ادامه نیافت. به عبارت دیگر، بعد از سقوط قاجاریان و شروع حکومت پهلوی، پرچم زمان قاجار به عنوان پرچم رسمی کشور انتخاب شد.

چون سلسله‌ی پهلوی یک حکومت مشروطه بود،

سایت رضیم