آناتومی عصب سه قلو (Trigeminal nerve)
عصب سه قلو که به نام عصب سه شاخه هم مشهور است، در بخش پنجم عصب‌های جمجمه قرار دارد و مسئول ارسال پیام‌های حسی و حرکتی است.
این عصب چهار هسته دارد که در عملیات حسی و حرکتی فعالیت می‌کنند، مانند حس‌های موجود در پوست صورت و دندان‌ها
اطلاعات مربوط به این حس‌ها از صورت و بدن، از طریق مجراهای مختلف در دستگاه عصبی مرکزی پردازش می‌شوند و درد در قسمت‌های دوم و سوم عصب سه قلو بیشتر اتفاق می‌افتد. عصب سه قلو به شکل یک غده از کناره‌های مغز بیرون آمده که به آن (گانگلیون) سه‌قلو نیز می‌گویند.
سه شاخه عصبی این عصب عبارتند از:
-
عصب چشمی (افتالمیک)
- عصب آرواره‌ای پایینی (ماندیبولار)
- عصب آرواره‌ای بالایی (ماگزیلار)
درد عصب سه قلو یک نوع بیماری عصبی محسوب می‌شود. در این بیماری، اعصابی در مغز که مسئول حس‌های صورت، جمجمه، دندان‌ها، دهان و بینی هستند دچار مشکل می‌شوند.
علت‌های درد عصب سه قلو
- فشار آمدن به اعصاب از طریق رگ‌های خونی
- تحریک طولانی‌مدت عصب سه قلو و تغییرات “دژنراتیو” در عقده گاسر
- فشار عروقی از سمت “قوس آئورت” و اختلال در ریشه‌های عصبی
علائم درد عصب سه قلو
- احساس درد شدید همراه با سوزش در ناحیه صورت
- این نوع درد معمولاً با لمس، ضربه به صورت، مسواک زدن، اصلاح، قرارگیری در معرض باد و جویدن غذا رخ می‌دهد.
- این حملات ممکن است چندین بار در طول روز اتفاق بیفتند و هر حمله معمولاً تا 15 دقیقه ادامه دارد.
عوامل مؤثر در بروز درد عصب سه قلو
- افزایش سن
- اسکلروز (تصلب) چندگانه
- آرتریت روماتوئید
- نشانگان شوگرن (یک نوع اختلال التهابی)
افراد در معرض خطر
اغلب افراد بالای 40 سال در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند و زنان معمولاً سه برابر بیشتر از مردان به این بیماری دچار می‌شوند. در بیماران مبتلا بهMS، نورالژی عصب سه قلو شدیدتر از سایر افراد به نظر می‌رسد.
عواقب احتمالی درد عصب سه قلو
- با درمان به موقع، بسیاری از علائم بیماری می‌توانند کاهش یابند.
- در موارد حاد، تنها راه درمان انجام عمل جراحی است.
عوارض بیماری درد عصب سه قلو
انقباض غیر ارادی عضلات صورت می‌تواند منجر به بسته شدن ناگهانی چشم و کشیدگی دهان شود که ممکن است نوعی تیک دردناک برای فرد ایجاد کند.
فعالیت‌ها:
برای این نوع بیماران هیچ محدودیتی وجود ندارد ولی بهتر است تا حد امکان از قرار گرفتن در معرض باد (سرد و گرم) پرهیز کنند.
رژیم غذایی:
رژیم غذایی خاصی برای این بیماران توصیه نمی‌شود. در صورت وخامت درد در یک طرف صورت، بیماران باید از سمت دیگر برای جویدن غذا استفاده کنند.
پیشگیری از درد عصب سه قلو
این بیماری معمولاً به صورت ناگهانی بروز می‌کند، بنابراین پیشگیری خاصی برای آن وجود ندارد. اما با کاهش استرس و فشار عصبی و همچنین اجتناب از قرارگیری در معرض باد مستقیم (سرد و گرم) می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد. همچنین بیمار باید از انجام فعالیت‌هایی همچون اصلاح صورت و جویدن که باعث تشدید درد می‌شوند، دوری کند.
در چه شرایطی باید به پزشک مراجعه کرد؟
- اگر علائم درد عصب سه قلو در بین یکی از اعضای خانواده یا خود فرد مشاهده شود، باید برای تشخیص به جراح مغز و اعصاب مراجعه کرد.
- اگر علائم جدید و غیرقابل‌کنترل در فرد ایجاد شود.
- با بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف برخی از داروهای تجویزی.
درمان درد عصب سه قلو
تجویز داروهای ضد تشنج برای بیمار انجام می‌شود، اما ممکن است مصرف این نوع داروها در طولانی‌مدت تأثیری در درمان نداشته باشند.
عمل جراحی:
معمولاً شامل دو روش است:
- انجام دادن
- عمل از طریق پوست
- کاهش فشار از طریق عروق کوچک
روش میکروسکوپی:
این روش می‌تواند به کاهش فشاری که بر روی عصب سه قلو وارد می‌شود کمک کند، زیرا درد ممکن است ناشی از فشار عروق در ریشه این عصب باشد.
قطع “عقده گاسر” از راه پوست:
در این روش، رشته‌های عصبی کوچک که بدون “میلین” هستند و رشته‌های عصبی با غشای نازک “میلین” از طریق حرارت از بین می‌روند.
داروها:
داروی “کاربامازپین” (یک ضد تشنج):
این دارو کمک می‌کند تا سیگنال‌ها در اعصاب کمتر منتقل شوند و درد بیماران مبتلا به نورالژی عصبی را کاهش می‌دهد.
کاربامازپین باید با غذا مصرف شود و سطح دارو در خون باید کنترل شود تا از بروز عوارض جانبی خطرناک در مقادیر بالا جلوگیری شود.عوارض جانبی:
- تهوع
- سر درد و سرگیجه
- احساس خواب آلودگی
- در مصرف طولانی مدت، بیمار باید تحت نظر برای “دپرسیون” مغز استخوان باشد.
عوارض احتمالی
تداخل با فعالیت‌ها در زمان ابتلا به این بیماری طبیعی است و در بسیاری از بیماران، درد با داروهای ضد تشنج کاهش می‌یابد. اما ممکن است در برخی افراد با گذشت زمان داروها اثر کمتری داشته باشند و درد برگردد.
یک روش جراحی برای این مشکل می‌تواند تأثیرگذار باشد و اغلب شامل یک یا دو اقدام است: کارهایی از طریق پوست یا کاهش فشار از عروق کوچک. اگر بعد از چند سال درد دوباره عود کند، یک اقدام اضافی از طریق پوست پیشنهاد می‌شود. با حداقل دو بار معاینه دندان در سال، از سلامت دندان‌های خود مطمئن شوید. “فنی‌توئین” ممکن است به بیمارانی تجویز شود که “کاربامازپین” نمی‌توانند مصرف کنند.
داروی “باکلوفن” و گاباپنتین (نورونتین):
این داروها برای کنترل درد تجویز می‌شوند. اگر درد همچنان ادامه داشت، پزشک “فنی توئین” (دیلانتین) را توصیه خواهد کرد.
- تزریق الکل یا “فنول” به عقده “گاسر” در اطراف عصب سه قلو، می‌تواند درد را به مدت چندین ماه کاهش دهد.
- تجویز داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای مانند “آمی‌تریپتیلین” و “نورتریپتیلین” به کنترل درد کمک می‌کند و اثرات شیمیایی در مغز و نخاع را تقویت می‌نماید.
داروی گاباپنتین:
این دارو معمولاً در کاهش درد ناشی از صدمات عصب‌ها به ویژه در بیماران دیابتی یا مبتلا به زونا مؤثر است.
“فنی‌توئین” ممکن است به بیمارانی تجویز شود که “کاربامازپین” نمی‌توانند مصرف کنند.