کم خونی آپلاستیک چیست؟
کم خونی آپلاستیک یا آپلازی نوعی کم خونی است که در آن مغز استخوان نمی‌تواند به اندازه کافی سلول‌های جدید خونی تولید کند. در کم خونی‌های معمولی فقط گلبول‌های قرمز کاهش می‌یابند، اما در کم خونی آپلاستیک، بجز کاهش گلبول‌های قرمز، تولید سایر سلول‌های خونی نیز کم می‌شود.
علائم کم خونی آپلاستیک چیست؟
کم خونی آپلاستیک معمولاً هیچ علامتی ندارد. اما وقتی علائم ظاهر می‌شوند، ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- خستگی
- تنگی نفس
- ضربان قلب نامنظم یا سریع
- رنگ پریدگی در پوست
- عفونت‌های مکرر یا طولانی
- کبودی سریع و بدون دلیل
- خونریزی بینی یا لثه‌ها
- خونریزی طولانی از بریدگی‌ها
- دانه‌های قرمز روی پوست
- گیجی
- سردرد
- تب
- کم خونی آپلاستیک
کم خونی آپلاستیک می‌تواند به صورت کوتاه مدت یا دائم باشد و ممکن است شدید یا حتی کشنده شود.
علت بروز کم خونی آپلاستیک
کم خونی آپلاستیک ممکن است به دو شکل اکتسابی یا ارثی باشد، اما بیشتر موارد اکتسابی هستند. فرم‌های ارثی معمولاً در سال‌های نخست زندگی خودشان را نشان می‌دهند. فرم‌های اکتسابی معمولاً به دلیل حمله سیستم ایمنی بدن به سلول‌های بنیادی خونساز است که باعث مرگ آنها می‌شود.
عوامل دیگری که می‌توانند به مغز استخوان آسیب بزنند و بر روی تولید سلول‌های خون تأثیر بگذارند شامل:
- شیمی درمانی و پرتو درمانی: این روش‌های درمانی برای سرطان، سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند، اما ممکن است سلول‌های سالم از جمله سلول‌های بنیادی مغز استخوان نیز آسیب ببینند و کم خونی آپلاستیک به عنوان عارضه جانبی این درمان‌ها بروز کند.
- قرار گرفتن در معرض سموم شیمیایی: سموم شیمیایی مثل برخی آفت‌کش‌ها و بنزن، که جزء سوخت بنزین است، با کم خونی آپلاستیک ارتباط دارند و بروز این نوع کم خونی ممکن است با تکرار قرار گرفتن در معرض این مواد تشدید شود.
- مصرف داروهای خاص: برخی داروها مثل داروهای درمان آرتروز و بعضی آنتی بیوتیک‌ها ممکن است باعث کم خونی آپلاستیک شوند.
- اختلالات خود ایمن: در این اختلالات، سیستم ایمنی به سلول‌های سالم حمله می‌کند که ممکن است مغز استخوان را هم شامل شود.
- عفونت‌های ویروسی: برخی ویروس‌ها که بر روی مغز استخوان اثر می‌گذارند، می‌توانند باعث کم خونی آپلاستیک شوند. این ویروس‌ها شامل هپاتیت، اپشتین بار، سیتومگالو ویروس، پارو ویروس B19 و HIV هستند.
- بارداری: در این دوره، ممکن است سیستم ایمنی به مغز استخوان حمله کند.
- عوامل ناشناخته: در بسیاری از موارد، پزشکان نمی‌توانند دلیل دقیق کم خونی آپلاستیک را تشخیص دهند (کم خونی آپلاستیک ایدیوپاتیک).
پیشگیری از بیماری کم خونی آپلاستیک
در بیشتر مواقع، نمی‌توان از کم خونی آپلاستیک جلوگیری کرد. اما برای کاهش خطر بروز آن می‌توان از قرار گرفتن در معرض حشره کش‌ها، علف‌کش‌ها، و دیگر مواد شیمیایی سمی پرهیز کرد.
راههای تشخیص بیماری کم خونی آپلاستیک
کم خونی آپلاستیک یک بیماری جدی است که نیاز به درمان پزشکی دارد. برای تشخیص این بیماری، پزشک باید یک سری آزمایش‌ها انجام دهد که به این صورته‌اند:
- آزمایش خون: عموماً…
- نمونه‌برداری از مغز استخوان: پزشک با استفاده از یک سوزن، نمونه‌ای کوچک از مغز استخوان در استخوان‌های بزرگ بدن مثل استخوان لگن برمی‌دارد. این نمونه زیر میکروسکوپ قرار داده می‌شود تا تعداد سلول‌های خونی از جمله گلبول‌های سفید (به‌ویژه نوتروفیل‌ها)، سلول‌های لخته‌کننده خونی (پلاکت‌ها) و گلبول‌های قرمز جوان (رتیکولوسیت‌ها) بررسی شود.
“`html
گلبول‌های قرمز و سفید خون و پلاکت‌ها در محدوده خاصی ثابت می‌مانند. در آنمی آپلاستیک، هر سه نوع از این سلول‌ها در سطح پایین‌تری قرار دارند.
درمان کم خونی آپلاستیک چگونه است؟
روش درمان بیماری بستگی به شدت آن دارد. برای انواع شدید آنمی آپلاستیک، درمان‌هایی مانند سرکوب سیستم ایمنی یا پیوند سلول‌های بنیادی (مغز استخوان) لازم است. اما برای نوع ملایم، درمان خاصی وجود ندارد. بیماران زیر ۴۰ سال که خواهر یا برادر مناسب دارند، عموماً با پیوند مغز استخوان بهبود می‌یابند؛ اما افرادی که بالای ۴۰ سال سن دارند یا هیچ خویشاوند مناسبی ندارند، معمولاً تحت دارو درمانی قرار می‌گیرند.
سیکلوفسفامید با دوز بالا: استفاده از دوزهای بالا از داروی شیمی‌درمانی به نام سیکلوفسفامید، در برخی بیماران ممکن است بدون نیاز به پیوند مغز استخوان، به بهبودی کامل و پایدار برسد. این دارو می‌تواند بدن را از سلول‌هایی که باعث آنمی آپلاستیک می‌شوند، پاک کند بدون اینکه سلول‌های بنیادی اصلی خون و مغز استخوان آسیب ببیند.
انتقال خون: انتقال پلاکت‌ها اولین اقدام درمانی برای هر بیمار مبتلا به آنمی آپلاستیک است چون آنها با کمبود شدید این سلول‌ها مواجه هستند. این تزریق، خطر خونریزی کشنده را کاهش می‌دهد. انتقال گلبول‌های قرمز نیز می‌تواند به بهبود خستگی و تنگی نفس در بیماران کمک کند. ضمن اینکه این فرآیند می‌تواند به سرعت وضعیت بیماران با کمبود شدید سلول‌های خونی را به حالت پایدار برساند، اما معمولاً بهبودی طولانی مدت با این روش به‌تنهایی به دست نمی‌آید.
پیوند مغز استخوان: آنمی آپلاستیک یکی از نخستین بیماری‌هایی است که برایش اثربخشی پیوند مغز استخوان تایید شده است. در این روش، مغز استخوان بیمار که دیگر به درستی کار نمی‌کند، با داروها یا پرتوها تخریب شده و مغز استخوان اهداکننده‌ای که معمولاً خواهر یا برادر بیمار است، جایگزین می‌شود.
درمان طبی معمول: برای برخی بیماران که پیوند مغز استخوان گزینه مناسبی نیست، مثل پیر بودن یا عدم وجود اهداکننده مناسب، ممکن است از داروهای سرکوب‌کننده‌ای مانند گلوبولین آنتی تیموسیت (ATG) و سیکلوسفورین استفاده شود. اگرچه درمان دارویی به‌طور کامل مشکل را حل نمی‌کند، اما تاحدی می‌تواند تولید خون را دوباره آغاز کند.
درمان حمایت کننده: درمان حمایتی و پیشگیری در مدیریت آنمی آپلاستیک بسیار اهمیت دارد. استفاده از کاتتر وریدی مرکزی که به ورید بیمار در قفسه سینه متصل می‌شود، برای بیماران که نیاز به تزریق مکرر دارو دارند، مفید است.
به دلیل اینکه عفونت‌های قارچی و باکتریایی شایع‌ترین علت مرگ در بیماران با آنمی آپلاستیک شدید است، این بیماران ممکن است به درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضد قارچی و ضد ویروسی نیاز پیدا کنند.
سایر درمان‌ها: آنمی آپلاستیک ناشی از پرتو درمانی و شیمی درمانی برای سرطان معمولاً پس از متوقف کردن این درمان‌ها بهبود می‌یابد. همین امر برای سایر داروهایی که ممکن است منجر به این نوع کم‌خونی شوند نیز صادق است.
زنان باردار مبتلا به آنمی آپلاستیک نیز معمولاً با انتقال خون تحت درمان قرار می‌گیرند. برای بسیاری از آنها، آنمی آپلاستیک مرتبط با…
“`
بهبودی در پایان بارداری ممکن است اتفاق بیفتد. اما اگر این بهبود حاصل نشود، لازم است درمان انجام شود.
اگر دچار کم‌خونی آپلاستیک هستید، این نکات ممکن است به شما کمک کند:
استراحت در زمان نیاز: کم‌خونی می‌تواند باعث خستگی و تنگی نفس حتی در فعالیت‌های سبک شود. بنابراین، بین کارهایی که انجام می‌دهید، حتماً استراحت کنید.
اجتناب از ورزش‌های تماسی: به خاطر خطر بالای خونریزی به دلیل تعداد کم پلاکت‌ها، از فعالیت‌هایی که ممکن است باعث سقوط یا بریدگی شوند، دوری کنید.
محافظت از خود در برابر بیماری‌ها: دست‌های خود را به طور مرتب بشویید و از تماس با افرادی که بیمار هستند خودداری کنید. اگر تب یا نشانه‌های عفونت دارید، به پزشک مراجعه کنید تا درمان شوید.