روز بزرگداشت زمین و بانوان
جشن اسفندگان (سپندارمذگان) – روز بزرگداشت زمین و بانوان
جشن اسفندگان (سپندارمذگان) یا جشن مژده گیران یکی از جشن‌های ایرانی است که در روز ۵ اسفند برگزار می‌شود. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه نوشته است که ایرانیان قدیم این روز را به عنوان روز بزرگداشت زن و زمین می‌شناختند.
اگرچه منابع قدیمی مانند ابوریحان این جشن را در روز پنجم اسفند ذکر کرده‌اند، اما به دلیل تغییرات تقویم ایرانی در زمان خیام که بعد از ابوریحان زندگی می‌کرد، برخی منابع به اشتباه تاریخ جشن را ۶ روز به عقب برده‌اند. این کار نادرست است، زیرا طبق منابع قدیمی و همانطور که از نام آن پیداست، این جشن به روز «اسپند» یعنی پنجمین روز از ماه اسفند اشاره دارد.
معنی واژه اسفند و سپندارمذ
واژه فارسی «اسفند» (اسپند) در زبان فارسی امروزی از کلمه پهلوی «سپندارمت-Spandarmat» و اوستایی «سپِنتَه آرمَئی تی-SpentaArmaiti» گرفته شده است. پنجمین روز هر ماه و دوازدهمین ماه سال «اسفند» یا «سپندارمذ» نامیده می‌شود. این واژه که در اوستایی به صورت «سْپِنـْـتـَه آرَمَئیتی» آمده، به یکی از مقدس‌ترین ویژگی‌ها اشاره دارد و از دو بخش «سپِنتَه» یا «سپند» به معنی پاک و مقدس و «آرَمَئیتی» به معنی فروتنی و بردباری تشکیل شده است. بنابراین معنی آن ترکیبی از فروتنی پاک و مقدس است. این اصطلاح در پهلوی به «سپندارمت» و در فارسی به اشکال مختلفی چون «سپندارمذ»، «اسفندارمذ» و «اسفند» تبدیل شده است.
تاریخچه جشن اسفندگان (سپندارمذگان)
در تقویم‌های مختلف ایرانی، هر ماه نام خاصی داشته و هر روز نیز نام خودش را داشته است. به عنوان مثال، روز اول هر ماه «روز اورمزد»، روز دوم هر ماه «روز بهمن» که به معنی سلامت و اندیشه است، روز سوم «اردیبهشت» به معنی بهترین راستی و پاکی که از صفات خداوند است، روز چهارم «شهریور»، به معنی شاهی و فرمانروایی آرمانی و روز پنجم «سپندارمزد» بوده است.
«سپندارمزد» به زمین اشاره دارد و به معنی گستراننده، مقدس و فروتن است. زمین به عنوان نماد باروری و زندگی شناخته می‌شود، زیرا با تواضع و گذشت خود، زندگی را به تمام موجودات هبه می‌کند. به همین دلیل، در فرهنگ باستانی، اسفندگان (اسپنگان) به عنوان نماد مادری و باروری شناخته شده است.
در سال ۱۳۴۱ خورشیدی، ابراهیم پورداود روز پنجم اسفند و جشن اسفندگان را به عنوان «روز پرستار» معرفی کرد که این پیشنهاد پذیرفته شد و در تقویم رسمی ثبت گردید، اما امروزه این روز توسط هیچ نهادی به عنوان روز پرستار بزرگداشت نمی‌شود. پورداود در این مورد گفته بود: “در میان جشن‌های بزرگ ایران باستان، سپندارمذگان جشنی است در پنجمین روز از اسفندماه. همین روز شایسته و تناسبی برای جشن پرستاران کشور ماست.” به همین دلیل، روز پنجم ماه دوازدهم (اسفند) یا اسپند به عنوان روز «سپندارمزد» یا «اسپندارمزد» شناخته می‌شود و این جشن روز زن و زمین است.