“`html
بدن ما چرا بی دلیل کبود می‌شود؟
آیا تا به حال با کبودی‌های ناگهانی بر روی دست و پاهایتان مواجه شده‌اید؟ قطعا همه‌ی ما حداقل یکبار این کبودی‌ها را تجربه کرده‌ایم.
دلیل کبودی‌های بی‌دلیل چیست؟ چرا با اینکه به یاد نداریم کجا به خود آسیب زده‌ایم، این کبودی‌ها بوجود می‌آیند؟
شاید شما هم بخواهید بدانید که چرا این مشکلات ناگهان برایتان به وجود آمده و می‌تواند چه عواقبی در آینده داشته باشد؟
آیا افرادی که به این کبودی‌ها دچار می‌شوند، می‌توانند ورزش کنند و بچه‌دار شوند؟ آیا این بیماری به فرزندان منتقل می‌شود؟
مائده از اینکه کبودی‌ها ممکن است مدت طولانی روی پوست باقی بمانند، ناراحت است و به دنبال راهی برای محو سریع‌تر آنها از روی پوست است. کارشناسان حوزه سلامت به این سوالات پاسخ می‌دهند.
در افرادی که به بیماری آی تی پی یا ادیوپاتیک ترومبوسیتوپنی پورپورا مبتلا هستند، تعداد پلاکت‌های خون کاهش می‌یابد. پلاکت‌ها از اجزای کلیدی خون هستند که برای لخته شدن آن ضروری‌اند.
انواع و علت ایجاد کبودی پوست
کبودی و خون‌مردگی یک اتفاق طبیعی در زمان آسیب به بدن به شمار می‌رود و به همین دلیل بسیاری از افراد به آن اهمیتی نمی‌دهند و منتظر می‌مانند تا خود به خود خوب شود. اما گاهی این کبودی‌ها می‌توانند خطرناک باشند و علامت هشداردهنده‌ای محسوب شوند.
انواع و علت ایجاد کبودی‌ها:
خون‌مردگی و انواع آن
به گزارش سلامت نیوز به نقل از هفته‌نامه آتیه نو، تجمع خون زیر پوست که از نشت خون از مویرگ‌ها ناشی می‌شود، خون‌مردگی نامیده می‌شود. این خونریزی‌ها ممکن است به صورت لکه‌های بسیار کوچک مشاهده شوند که به آنها «پتشی» می‌گویند و اکثرا نشان‌دهنده اختلالات پلاکتی خون است. تجمع‌های بزرگتر زیر پوست که به آنها «اکیموز» گفته می‌شود، و اگر عمق بیشتری داشته باشند و قابل لمس باشند، به نام «هماتوم» شناخته می‌شوند.
این لکه‌ها ابتدا آبی تیره هستند و بعد از چند روز به رنگ سبز و در نهایت به رنگ زرد تغییر می‌کنند و معمولاً طی دو تا سه هفته ناپدید می‌شوند.
چرا کبودی ایجاد می‌شود؟
- یکی از دلایل شایع کبودی، ضربه است که معمولاً شایع‌ترین علت محسوب می‌شود.
- برخی از کبودی‌ها به طور خودبه‌خود رخ می‌دهند و بیشتر در خانم‌ها، به ویژه در ساق پای آنها دیده می‌شوند. این موضوع به دلیل نازک بودن پوست و شکنندگی عروق کوچک موجود در آن است. معمولا ضربه‌های کوچک و بدون اهمیت باعث ایجاد آنها می‌شوند.
- با افزایش سن، کبودی‌ها نیز بیشتر بروز می‌کنند. در واقع، از بین رفتن کلاژن و بافت همبند زیر پوست و اطراف مویرگ‌ها به دلیل افزایش سن باعث شکنندگی عروق سطحی، مانند عروق پشت دست می‌شود که به شکل لکه‌های تیره در افراد مسن ظاهر می‌شود.
- برخی از داروها مانند آسپرین و داروهای ضدانعقادی مثل وارفارین و هپارین می‌توانند موجب کبودی شوند.
- نواقص انعقادی خون در بیماری‌های ژنتیکی مانند هموفیلی و بیماری‌های غیرژنتیکی مانند بیماری‌های خودایمنی و سرطان خون نیز از علل نادر کبودی به شمار می‌روند.
زنان بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند
پلاکت‌ها یکی از سلول‌های اصلی خون هستند که نقش آنها ایجاد لخته اولیه برای متوقف کردن خونریزی است. این سلول‌ها در مغز استخوان تولید می‌شوند و معمولاً بعد از 7 تا 10 روز توسط طحال از بین می‌روند و پلاکت‌های جدید جای آنها را می‌گیرند. میزان طبیعی پلاکت‌ها در خون بین 150 هزار تا 450 هزار عدد در هر میکرولیتر است. اگرچه در کشورهای شرقی حداقل قابل قبول کمی پایین‌تر یعنی 120 تا 125 هزار در میکرولیتر است، اما معیار جهانی همچنان در نظر گرفته می‌شود. اگر در آزمایش خون تعداد پلاکت‌ها کمتر از این مقادیر باشد، باید علت آن دنبال شود زیرا کاهش پلاکت‌ها در موارد شدید می‌تواند موجب…
“`
کاهش شدید تعداد پلاکت‌ها می‌تواند تأثیرات جدی و خطرناکی داشته باشد. زمانی که تعداد پلاکت‌ها به 10 تا 15 هزار در میکرولیتر یا حتی کمتر برسد، بیمار ممکن است بدون اینکه دلیلی خاص داشته باشد، خونریزی کند.
دلایل افت پلاکت‌ها به سه دسته تقسیم می‌شوند
گروه اول علتی هستند که تولید پلاکت را متوقف می‌کنند. در این حالت یا مغز استخوان مشکل دارد یا به بیماری‌های دیگر مبتلا شده است. به‌عنوان مثال، ممکن است مغز استخوان توانایی تولید پلاکت کافی نداشته باشد یا فرد به سرطان مبتلا باشد و در اثر شیمی‌درمانی، تولید پلاکت‌ها کاهش پیدا کند. در حال حاضر، داروهای شیمی‌درمانی یکی از شایع‌ترین دلایل کاهش پلاکت‌ها هستند.
علت دوم نابودی زودهنگام پلاکت‌ها در خون است. این مشکل به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. گاهی اوقات بیماری‌ها باعث می‌شوند که پلاکت‌ها بیش از حد مصرف شده و بدن دچار کمبود شود. در مواقعی، بدن به‌طور غیرعادی آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به پلاکت‌ها حمله کرده و آنها را از بین می‌برد. یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی که در این گروه قرار می‌گیرد، بیماری «ترومبوسیتوپنی ایمونولوژیک» یا همان ITP است. این بیماری عمدتاً در خانم‌ها دیده می‌شود و ممکن است در هر سنی بروز کند.
البته مکانیسم‌های مختلفی برای این بیماری وجود دارد که پیش‌آگهی‌های متفاوتی را شامل می‌شود.
علت سوم کاهش تعداد پلاکت‌ها، احتباس پلاکت‌ها در طحال است. این اتفاق زمانی می‌افتد که طحال بزرگ شده باشد. طحال می‌تواند 90 درصد از تولیدات مغز استخوان را نگه دارد. بزرگی طحال عمدتاً به دلیل وجود بیماری‌های کبدی و فشار خون بالای وریدی، به نام «پورت» در کبد است.
علائم بیماری به میزان افت پلاکت بستگی دارد
نشانه‌هایی که ناشی از کاهش پلاکت هستند، بستگی به میزان افت آنها دارد. در کاهش‌های خفیف و متوسط، بیمار معمولاً مشکل خاصی ندارد، جز اینکه اگر یک حادثه جدی مانند تصادف یا جراحی رخ دهد، خونریزی غیرعادی می‌تواند اتفاق بیفتد. در این شرایط، بیمار به سرعت دچار کمبود پلاکت شده و خونریزی‌های بیشتری پیدا می‌کند. خونریزی‌های ناشی از کمبود پلاکت معمولاً به صورت نقاط ریز خونریزی یا کبودی در پوست ظاهر می‌شود. در برخی بیماران ممکن است خونریزی از بینی، لثه، دستگاه گوارش و در خانم‌ها خونریزی غیرعادی قاعدگی نیز دیده شود. در موارد شدید، خونریزی‌های مغزی هم ممکن است رخ دهد.
ارزیابی بیماران
وقتی که فردی بدون دلیل خونریزی کرد، کبودی‌های مکرر در پوست را تجربه کرد یا در دختران خونریزی غیرمعمول در دوران قاعدگی داشت، معمولاً آزمایش خون انجام می‌شود تا سطح پلاکت‌ها بررسی شود.
پس از تأیید اینکه سطح پلاکت‌ها پایین است، باید به سه نکته توجه کرد. اولین نکته این است که آیا در معاینه بالینی طحال بزرگتر از حد معمول است؟
نکته بعدی بررسی دقیق خون محیطی بیمار است، زیرا ممکن است تغییرات دیگری در خون وجود داشته باشد که نشانه‌های دیگر مشکلات را نشان دهد. در مرحله سوم، یک نمونه از مغز استخوان گرفته می‌شود. با انجام این سه مرحله، مشخص می‌شود که بیمار در کدام گروه قرار دارد و درمان بر اساس آن شروع می‌شود. اگر کاهش پلاکت به علت عوارض دارویی باشد، مانند داروهای شیمی‌درمانی، می‌توان با تجویز داروهای کمک‌کننده، بهبودی را سریع‌تر حاصل کرد.
درمان بر اساس علت اصلی کاهش پلاکت است
اگر بیمار دچار تخریب زیاد پلاکت‌ها باشد، باید نوع و علت آن شناسایی شود. اگر نوع «آی‌تی‌پی» باشد، باید با استفاده از داروهای استروئیدی (کورتونی) و در نهایت، در صورت لزوم، برداشتن طحال، روند تخریب پلاکت‌ها متوقف شود. در مواردی که کاهش پلاکت به دلیل احتباس آنها در طحال باشد، باز هم درمان باید به علت زمینه‌ای که منجر به کاهش پلاکت شده، بستگی داشته باشد. در این موارد، معمولاً مهم‌ترین راه درمانی، برداشتن طحال است.
بیماری کاهش پلاکت ارثی نیست
برای خیلی از افرادی که مشکل کاهش پلاکت خون دارند، این سوال پیش می‌آید که آیا می‌توانند ازدواج کنند و بچه‌دار شوند یا نه؟ باید بگوییم که نگرانی خاصی در این باره وجود ندارد، زیرا این بیماری ارثی نیست و از والدین به فرزندان منتقل نمی‌شود، مگر در موارد خیلی نادر. اما خانم‌هایی که دارای شرایط خاصی هستند، مثل کسانی که به بیماری ITP مبتلا هستند یا به دلیل تولید آنتی‌بادی، پلاکت‌هایشان آسیب می‌بیند، باید در دوران بارداری تحت نظر پزشک متخصص خون و زنان باشند. این به این خاطر است که آنتی‌بادی‌ها می‌توانند از جفت عبور کنند و ممکن است نوزاد هم با کاهش موقت پلاکت مواجه شود. البته این مشکل خطرناک نیست و متخصصان اطفال و نوزادان نوزاد را زیر نظر می‌گیرند تا از بروز مشکلات جلوگیری کنند. بیماری ITP در خانم‌ها بیشتر دیده می‌شود، اما در هر دو جنس موارد دیگر کاهش پلاکت به یک اندازه شیوع دارد.
کدام بیماران محدودیت دارند
برای بیماران معمولا محدودیت خاصی وجود ندارد، اما همیشه باید سن بیمار، شدت کاهش پلاکت و علت بیماری مدنظر قرار گیرد. وقتی تعداد پلاکت بیمار کمتر از 10-15 هزار باشد، در هر سنی که باشد، خطر خونریزی خودبه‌خودی وجود دارد. به این بیماران توصیه می‌شود از کارهایی که ممکن است به بدن آسیب برسانند، مثل ورزش‌های گروهی یا پرخطر و شرایطی که احتمال زمین خوردن در آن وجود دارد، پرهیز کنند. البته بیمارانی که پلاکتشان بالاتر از این سطح است نیز باید قبل از ورزش با پزشک خود مشورت کنند. معمولاً پزشکان اجازه ورزش‌های پرخطر را به بیمارانی که پلاکت‌هایشان کمتر از 50 هزار است، نمی‌دهند.
کرم‌های از بین برنده کبودی چگونه عمل می‌کنند؟
بسیاری از تغییرات معمول و کوچک در بدن ما در ابتدا جدی گرفته نمی‌شوند. مثلاً وقتی که پوست بدن قرمز می‌شود یا کبود می‌شود، معمولاً فکر می‌کنیم که به خاطر ضربه‌ای بوده است. اما اگر کبودی چند بار و در نقاط مختلف بدن اتفاق بیفتد، طبیعی است که نگران شویم و فکر کنیم شاید مشکلی در بدن ما وجود دارد که نیاز به بررسی بیشتر دارد. اگر در آزمایش‌ها هیچ علت مشخصی برای این کبودی‌ها پیدا نشود، باز هم سوال این است که چرا این مشکل برای من پیش آمده و برای دیگران نه. برای پاسخ به این سوال‌ها باید بگوییم که در پوست ما میلیون‌ها مویرگ خونی وجود دارد که بعضی از آنها نزدیک به سطح پوست و برخی دیگر در عمق هستند.
مویرگ‌های سطحی به ضربه حساس‌تر هستند و در اثر هر ضریبی مانند برخورد با یک جسم پاره می‌شوند. برخی افراد دارای تعداد بیشتری مویرگ‌های سطحی هستند، بنابراین تعداد بیشتری از این مویرگ‌ها آسیب می‌بینند. وقتی یک مویرگ پاره می‌شود، مقداری خون از مویرگ به زیر پوست نشت می‌کند که باعث ایجاد کبودی در آن ناحیه می‌شود. این فرایند با ورود سلول‌های خونی قرمز به زیر پوست آغاز می‌شود. به همین دلیل در ابتدا پوست در لحظه خونریزی قرمز رنگ دیده می‌شود و به تدریج در عرض چند ساعت رنگ آن به آبی متمایل به بنفش تغییر می‌کند. هرچه ضربه شدیدتر باشد و منطقه بزرگ‌تری آسیب ببیند، کبودی بزرگ‌تری ایجاد می‌شود.
معمولاً شکایت از کبودی پوست بیشتر از سمت افرادی سفیدپوست شنیده می‌شود. آنها نه تنها از منظر سلامت، بلکه به دلیل مسائل زیبایی نیز حساس‌ترند. اما کبودی پوست ارتباطی به رنگ پوست ندارد و افراد سیاهپوست نیز اگر تعداد مویرگ‌های سطحی آنها زیاد باشد، بیشتر دچار کبودی خواهند شد، ولی به دلیل تیره بودن پوست، کبودی‌ها در رنگ پوست طبیعی مخفی می‌شود و کمتر دیده می‌شود. کبودی روی پوست مدتی طولانی باقی می‌ماند. سیستم ایمنی بدن در این مدت سعی می‌کند سلول‌های مرده خون را که از جریان خون خارج شده‌اند، از بین ببرد. این زمان حدود 15-24 روز طول می‌کشد. البته کبودی به تدریج کم‌رنگ می‌شود، یعنی از رنگ بنفش یا آبی تیره به تدریج روشن‌تر می‌شود تا کاملاً ناپدید شود. در کبودی‌های عمیق و شدید ممکن است زمان بیشتری برای بهبود نیاز باشد.
در برخی افراد، کبودی‌ها مکرر و دائمی هستند. این افراد ممکن است با یک برخورد جزئی نیز دچار کبودی‌های وسیع شوند. برخی از آنها هم سابقه ضربه را حتی به یاد نمی‌آورند. در این موارد، فرد حتماً باید به دنبال علت باشد. البته در بیماری‌های اختلال خونریزی، معمولاً…“`html
علائم دیگری نیز وجود دارند. کبودی مداوم پوست را در بیمارانی که از داروهای ضدانعقاد استفاده می‌کنند، به‌وفور مشاهده می‌کنیم. این افراد باید تحت‌نظر پزشک باشند و وجود کبودی‌ها را گزارش دهند. معمولاً برای این بیماران لازم است هر ماه یکبار سطح پلاکت‌ها، زمان انعقاد و… اندازه‌گیری شود. ممکن است نیاز باشد دوز داروی انعقادی نیز تغییر کند.
افرادی که پوست حساسی دارند و تعداد کبودی‌های بدنشان زیاد است، می‌توانند با استفاده از روش‌های ساده از کبودی‌های احتمالی جلوگیری کنند. بهترین و راحت‌ترین کار این است که یک کمپرس یخ روی پوست بگذارند. این کار کمک می‌کند تا مویرگ‌های پاره‌شده منقبض شوند و خون کمتری از آنها خارج شود. این عمل باید در 10 دقیقه اول بعد از ضربه انجام شود.
در مورد کرم‌های موجود در بازار سؤالات زیادی وجود دارد. این کرم‌ها به‌گونه‌ای عمل می‌کنند که روند تجزیه سلول‌های خونی زیر پوست را سریع‌تر می‌کنند. باید بدانید که حتی این کرم‌ها نیز نمی‌توانند کبودی پوست را به‌طور کامل و با سرعت محو کنند، اما زمان بهبودی را کوتاه‌تر می‌کنند و حتی در برخی موارد ممکن است به 7 تا 10 روز برسانند.
درمان به‌طور خلاصه
به گفته دکتر صفایی، اولین درمان بیماری آی تی پی، مصرف قرص‌های کورتون‌دار است که بر روی سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد و تعداد پلاکت‌ها را افزایش می‌دهد. معمولاً بیمار باید حدود یک ماه و نیم بعد از تشخیص بیماری کورتون مصرف کند و پس از این مدت اگر بیماری کنترل شود، به تدریج مصرف کورتون قطع می‌شود. در دو سوم موارد، معمولاً با این اقدام بیماری کنترل می‌شود، اما در یک سوم بیماران احتمال مقاوم شدن به کورتون‌ها وجود دارد. در این صورت به درمان‌های دیگری نیاز است که یکی از آنها ممکن است برداشتن طحال باشد.
همان‌طور که گفتیم، در این عضو ترکیب پلاکت‌ها و آنتی‌بادی‌هایی که به‌طور غیرطبیعی ساخته می‌شوند، از بین می‌رود و با خارج کردن طحال از بدن، هرچند همان ترکیب غیرطبیعی همچنان تولید می‌شود، اما تخریب آن کند انجام می‌شود و تعداد پلاکت‌ها کمتر کاهش می‌یابد. معمولاً در 70 درصد بیماران با این اقدام بیماری کنترل می‌شود، اما حدود 30 درصد بیماران حتی با خروج طحال هم بهبود نمی‌یابند و مجبور می‌شویم از ایمونوتراپی کمک بگیریم، یعنی تجویز داروهایی که بر روی سیستم ایمنی تأثیر می‌گذارند و عملکرد آن را تنظیم می‌کنند. متأسفانه در برخی موارد حتی این اقدام نیز مؤثر نیست و بیمار باید شیمی‌درمانی شود. در چند سال اخیر دارویی جدید به بازار آمده است که سیستم ایمنی بدن را تنظیم می‌کند و می‌توان به جای برداشتن طحال، از آن استفاده کرد و تا کنون موفقیت نسبی داشته است.
آیا تزریق خون لازم است؟
دکتر صفایی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: این اقدام فقط زمانی انجام می‌شود که بیمار به دلیل خونریزی شدید، خون زیادی از دست داده باشد، مثلاً خانمی در زمان عادت ماهانه دچار خونریزی شدید شود، یا فردی به‌دلیل یک زخم گوارشی، به علت کمبود تعداد پلاکت دچار خونریزی شدید گردد.
گاهی بیمار به شدت دچار خون‌دماغ می‌شود. در برخی موارد هم ممکن است تعداد پلاکت بیمار خیلی پایین نباشد و مشکلی نداشته باشد، اما وقتی به دندانپزشکی می‌رود و دندانش کشیده می‌شود، خونریزی بند نمی‌آید. حتی گاهی تشخیص آی تی پی با همین نشانه انجام می‌شود. آی تی پی هیچ درمان قطعی ندارد و حتی نمی‌توان گفت که برداشتن طحال می‌تواند این بیماری را برای همیشه درمان کند.
زنان مبتلا از زایمان نترسند
کسی که به آی تی پی مبتلا است و از آن مطلع است، حتی اگر بیماری‌اش کنترل شده باشد، باید بداند که در هر زمانی امکان دارد بیماری‌اش شعله‌ور شود. بنابراین برای هر اقدام جراحی حتی در حد اقدامات دندانپزشکی، باید آزمایش خون برای مشخص شدن تعداد پلاکت‌ها انجام دهد. اگر خانم بارداری دچار آی تی پی باشد، باید با پزشک در این مورد صحبت کند و تصمیمات درمانی معمولاً مانند یک فرد سالم اتخاذ می‌شود، مگر این که زایمان اورژانسی پیش بیاید که در این صورت پزشک اقدامات خاصی انجام خواهد داد، اما دیگر درمان‌هایی مانند کورتون درمانی یا طحال برداری برایش ممکن نخواهد بود.
البته درباره خانم‌های باردار مبتلا به آی تی پی نکته دیگری نیز وجود دارد. گاهی اوقات بیماری خانم در زمان بارداری کاملاً تحت کنترل است، اما به هر حال ترکیب غیرطبیعی آنتی‌بادی‌ها و پلاکت‌ها در خون او وجود دارد که از جفت عبور می‌کند و وارد گردش خون جنین می‌شوند. در این صورت، درست است که تعداد پلاکت خون مادر ممکن است قابل قبول باشد، اما کودکی که از او به دنیا می‌آید ممکن است با مشکلاتی مواجه شود.
“`
نوزادی که به دنیا می‌آید ممکن است تعداد پلاکت‌های خونش کم باشد، بنابراین ضروری است که بعد از تولد، تعداد پلاکت‌های او بررسی شود و اقدامات لازم انجام گیرد. اما باید توجه داشت که این بیماری به صورت ژنتیکی به نوزاد منتقل نمی‌شود.
روش‌های خانگی برای درمان کبودی و خون‌مردگی
همان‌طور که بیان کردیم، انواع مختلفی از کبودی وجود دارد که هر کدام ممکن است به دلایل متفاوتی ایجاد شوند. بنابراین روش‌های درمانی نیز متفاوت خواهد بود. بعضی از کبودی‌ها را به سادگی می‌توان در خانه درمان کرد، به ویژه آنهایی که ناشی از ضربه هستند و علت مشخصی دارند و نیاز به مراجعه به پزشک ندارند. در اینجا چند روش برای درمان کبودی‌های سطحی را معرفی می‌کنیم:
- بلافاصله پس از ایجاد کبودی، چند تکه یخ را در یک پارچه بپیچید و حدود 10 تا 20 دقیقه روی ناحیه کبود قرار دهید. این کار را در طول 24 ساعت اول چند بار تکرار کنید تا از خروج بیشتر خون از مویرگ‌ها جلوگیری کنید.
- در 24 ساعت اول، عضو آسیب‌دیده را بالاتر از سطح بدن نگه دارید. این کار به جریان خون کمک می‌کند و تورم و وسعت کبودی را کاهش می‌دهد.
- پس از گذشت 24 ساعت از شروع کبودی، طی روز چند بار حوله گرم را روی ناحیه کبود قرار دهید تا جریان خون در آن ناحیه افزایش یابد و کبودی سریع‌تر جذب شود.