فرش‌های دستباف ایرانی به عنوان نماد هنر و فرهنگ این کشور، از ارزش بالایی برخوردارند. با این حال، یکی از مشکلاتی که ممکن است هنگام نگهداری و شستشوی این فرش‌ها بوجود آید، پدیده قاطی شدن رنگ‌ها است. این مشکل می‌تواند به آسیب جدی به زیبایی و ارزش فرش‌ها منجر شود. در این مقاله، به بررسی دلایل قاطی شدن رنگ فرش‌های دستباف و روش‌های پیشگیری از آن خواهیم پرداخت.
چرا رنگ فرش‌های دستباف قاطی می‌شود؟
1. استفاده از مواد شوینده نامناسب
یکی از دلایل اصلی قاطی شدن رنگ‌ها در فرش‌های دستباف، استفاده از مواد شوینده قوی و نامناسب است. این مواد می‌توانند با تغییر pH و ترکیب شیمیایی آب، رنگ‌های فرش را به هم ریخته و باعث از بین رفتن رنگ‌های اصلی شوند.
2. شستشو با آب گرم
آب گرم می‌تواند باعث حل شدن رنگ‌ها از الیاف فرش شود. هنگامی که فرش‌های دستباف با آب گرم شسته می‌شوند، رنگ‌ها ممکن است در بافت‌های مختلف فرش پخش شوند و باعث قاطی شدن رنگ‌ها شوند.
3. شستشوی نادرست
شستشوی نادرست و عدم دقت در فرآیند شستشو نیز می‌تواند موجب قاطی شدن رنگ‌ها گردد. مثلاً فشردن یا شستشوی فرش با شدت بالا می‌تواند به الیاف آسیب بزند و منجر به پخش شدن رنگ‌ها در سطح فرش شود.
4. استفاده از رنگ‌های غیرمقاوم
برخی از فرش‌های دستباف به خصوص آن‌هایی که از رنگ‌های مصنوعی ساخته شده‌اند، ممکن است دارای رنگ‌های غیرمقاوم به آب باشند. این رنگ‌ها با شستشو سریع‌تر از بین می‌روند و موجب قاطی شدن رنگ‌ها می‌شوند.
چطور از قاطی شدن رنگ فرش‌های دستباف جلوگیری کنیم؟
1. انتخاب شوینده‌های مناسب
برای شستشوی فرش‌های دستباف باید از شوینده‌هایی استفاده کرد که خاصیت ملایم و سازگار با رنگ‌های طبیعی دارند. استفاده از مواد شوینده مخصوص فرش‌های دستباف که فاقد مواد شیمیایی قوی باشند، توصیه می‌شود.
2. استفاده از آب سرد
برای حفظ رنگ فرش‌های دستباف، باید از آب سرد استفاده کرد. آب سرد از پخش شدن رنگ‌ها در فرش جلوگیری می‌کند و باعث می‌شود که الیاف فرش در حالت طبیعی خود باقی بمانند.
3. شستشوی دستی به جای ماشینی
شستشوی فرش‌های دستباف باید به صورت دستی انجام شود تا از آسیب به الیاف فرش جلوگیری شود. استفاده از برس‌های نرم و روش‌های ملایم شستشو به حفظ کیفیت رنگ‌ها کمک خواهد کرد.
4. استفاده از رنگ‌های مقاوم
برای فرش‌هایی که به تازگی ساخته شده‌اند یا در حال ترمیم هستند، انتخاب رنگ‌های مقاوم و طبیعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. رنگ‌هایی که با مواد طبیعی به دست آمده‌اند، معمولاً مقاوم‌تر هستند و کمتر احتمال دارد که در اثر شستشو قاطی شوند.
بهترین روش‌های شستشوی فرش‌های دستباف
1. شستشوی سطحی و لکه‌زدایی
برای تمیز کردن فرش‌های دستباف، بهتر است شستشوی سطحی و لکه‌زدایی انجام دهید. برای لکه‌ها، از محلول‌های ملایم مانند آب و سرکه استفاده کنید و به هیچ‌وجه از مواد شوینده قوی استفاده نکنید.
2. خشک کردن طبیعی
پس از شستشو، باید فرش را در محیطی خشک و سایه‌دار قرار دهید تا از آسیب دیدن الیاف به علت نور مستقیم خورشید یا گرما جلوگیری شود.
3. مراجعه به متخصصان
در صورتی که فرش شما نیاز به شستشوی عمیق دارد، بهتر است به یک متخصص یا کارگاه شستشوی فرش مراجعه کنید. متخصصان می‌توانند از روش‌های مناسب برای حفظ رنگ و کیفیت فرش استفاده کنند.
چگونه فرش‌های دستباف خود را در طولانی مدت نگهداری کنیم؟
1. مراقبت‌های پیشگیرانه
برای جلوگیری از آسیب به فرش‌های دستباف، بهتر است آن‌ها را از نور مستقیم خورشید، رطوبت زیاد، و کثیفی‌های مداوم دور نگه دارید. همچنین، از استفاده زیاد از فرش در مکان‌های پررفت‌وآمد خودداری کنید.
2. استفاده از پوشش مناسب
استفاده از یک پوشش مناسب برای فرش در زمان‌هایی که از آن استفاده نمی‌کنید، می‌تواند از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کند. این پوشش‌ها از ورود گرد و غبار و آلودگی به فرش جلوگیری می‌کنند و عمر آن را افزایش می‌دهند.
چه زمانی باید فرش دستباف را شستشو دهیم؟
شستشوی فرش‌های دستباف باید تنها در صورت لزوم و در زمان‌هایی که فرش نیاز به تمیز شدن دارد انجام شود. بهتر است از شستشوی مداوم خودداری کنید، زیرا فرش‌های دستباف به مرور زمان از بین می‌روند. در صورتی که فرش شما خاکی شده است، می‌توانید از جاروبرقی با تنظیمات مناسب برای پاک کردن گرد و غبار استفاده کنید.
علت اصلی قاطی شدن رنگ فرش دستباف
این مشکل می‌تواند به علت ریختن مواد شیمیایی خاص روی فرش ایجاد شود. برای مثال، اگر نوشابه یا چای روی یک فرش دستباف ریخته شود و به‌موقع تمیز نشود، می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. اما اصولاً، در بسیاری از مواقع، قاطی شدن رنگ فرش دستباف در >شستشوی فرش اتفاق می‌افتد؛ به ویژه در مرحله شستشوی اولیه. بنابراین، اگر فرش دستباف جدید خریده‌اید، به این نکته توجه کنید که هنگام شستشوی اول باید با بهترین قالیشویی مشورت کنید.
اما چرا این مشکل پیش می‌آید؟ از آنجایی که رنگ‌های استفاده شده در فرش‌های دستباف از مواد طبیعی درست شده‌اند و این رنگ‌ها معمولاً ثبات کافی ندارند، بنابراین می‌توان وقوع این مشکل را طبیعی دانست. با این حال، اگر از این مطلب مطلع باشید، نیازی به نگرانی نیست. نکته مهم این است که در زمان شستشوی فرش، به جزئیات شستشوی فرش دستباف دقت کنید. البته، رعایت این جزئیات به‌راحتی امکان‌پذیر نیست و نیاز به تجربه و تخصص کافی در زمینه شستشوی فرش دستباف دارد.
بهترین راه‌حل برای جلوگیری از این مشکل
همانطور که گفته شد، عدم ثبات رنگ در نخ‌های رنگ شده با رنگ‌های طبیعی، اصلی‌ترین علت بروز این مشکل است. برای جلوگیری از این مسئله، دو راه وجود دارد. روش اول به مرحله قبل از بافت فرش مربوط می‌شود. در برخی مناطق ایران، مانند سنقر و کلیایی، قبل از بافت فرش‌های پشمی، خامه یا نخ پشمی به طور کامل با آب داغ شسته و خشک می‌شود. این کار کمک می‌کند تا نخ‌های مورد استفاده در فرش قبل از بافته شدن، شستشوی اولیه را انجام دهند و بنابراین احتمال قاطی شدن رنگ کمتر می‌شود.
در بعضی دیگر از مناطق، فرش‌های دستباف بعد از آماده شدن به روش مخصوصی شستشو می‌شوند. یعنی آن‌ها منتظر نمی‌مانند تا فرش کثیف شود و به شستشو نیاز داشته باشد؛ بلکه شستشوی اولیه بلافاصله پس از بافت فرش انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که در شستشوهای بعدی مشکلی پیش نخواهد آمد. به عنوان مثال، بسیاری از فرش‌های بافته شده در کاشان از این روش استفاده می‌کنند.
اما اگر از شرایط قبلی فرش آگاهی ندارید یا در مورد آن شک دارید، بهترین راه‌حل برای جلوگیری از قاطی شدن رنگ، سپردن شستشوی فرش به یک قالیشویی آنلاین معتبر است. در این قالیشویی‌ها، کارشناسان فرش را بررسی کرده و جنس و ویژگی‌های آن را شناسایی کرده و با استفاده از مواد شوینده مناسب، فرش را طوری تمیز می‌کنند که تا حد ممکن از قاطی شدن رنگ جلوگیری شود.
در نهایت، اگرچه ما شستشوی فرش‌های دستباف را در خانه توصیه نمی‌کنیم، اما اگر تصمیم به این کار دارید، باید به برخی نکات توجه کنید.
اولین نکته این است که فرش را چند بار بشویید. یعنی باید فرش را شسته، آبکشی کرده و این کار را دوباره و یا چند بار تکرار کنید. این کار کمک می‌کند تا اطمینان حاصل کنید که رنگ‌های اضافی فرش خارج شده و احتمال بروز مشکل کاهش پیدا کند.
دومین نکته به نحوه خشک کردن فرش مربوط می‌شود. در این مرحله، اگر فضایی مناسب دارید، فرش را باید به‌طور خوابیده روی یک سطح مناسب قرار دهید تا به‌درستی خشک شود.
توری یا مشبک را در وضعیت افقی بگذارید تا خشک شود. این کار به خروج آب اضافی از فرش کمک کرده و احتمال قاطی شدن رنگ‌ها را کمتر می‌کند.
روش‌های پاک‌سازی رنگ‌های قاطی شده
برای فهمیدن مشکل، باید بدانید که رنگ‌های تیره مثل رنگ لاکی و سرمه‌ای، معمولاً مقصر قاطی شدن رنگ‌ها هستند. علامت‌های این مشکل را بیشتر در جاهای سفید و کرم فرش می‌بینید. اگر فرش شما این رنگ‌ها را دارد، بهتر است احتیاط بیشتری کنید. ولی با این حال، گاهی اوقات رنگ‌های فرش‌های دستباف با هم قاطی می‌شود. در این مواقع، هنر رنگ‌بری به کمک شما می‌آید و می‌تواند فرش شما را دوباره زنده کند. ولی در رنگ‌بری چه‌کار می‌کنیم؟
رنگ‌بری روشی است که برای تعمیر و پاک‌سازی فرش‌های دستباف استفاده می‌شود. در این روش از مواد شیمیایی خاصی استفاده می‌شود تا رنگ‌های قاطی شده از بخش‌های سفید و کرمی فرش پاک شود. نوع این مواد شیمیایی متفاوت است و بسته به جنس و شرایط فرش شما تهیه می‌شود.
در ادامه، یکی از روش‌های رایج رنگ‌بری را به‌صورت مرحله به مرحله توضیح می‌دهیم.
- فرش را در یک مکان مناسب با نور و تهویه خوب بگذارید.
- اگر قاطی شدن رنگ‌ها از قبل بوده و فرش حالا کاملاً خشک است، آن را به‌طور کامل با جاروبرقی تمیز کنید و با یک دستمال مرطوب (با رطوبت کم) گرد و غبار باقی‌مانده را از روی فرش پاک کنید.
- حال باید ماده شیمیایی رنگ بر را انتخاب کنید. این کار نیاز به تخصص و تجربه دارد، اما یک راه حل متداول استفاده از محلول ماست و هیدروسولفوریک است. برای این منظور، یک کاسه ماست ترش و کم‌چرب بردارید و به آن یک قاشق مربا خوری هیدروسولفوریک اضافه کنید. سپس خوب هم بزنید و بگذارید یک ساعت بماند. اگر ماست شما سفت است، می‌توانید با کمی آب آن را رقیق کنید تا قابل استفاده با قلمو باشد.
- بسته به نوع گل‌های فرش، یک قلموی نقاشی مناسب انتخاب کنید. بهترین قلمو برای این کار مدل‌های هلالی هستند.
- حالا با حوصله به‌عنوان یک نقاش ماهر، محلول آماده شده را با قلمو روی بخش‌های سفید و کرمی فرش بزنید. دقت کنید که به بخش‌های رنگی دیگر نرسید و این کار را فقط در جهت خواب فرش انجام دهید. نیازی نیست که محلول به عمق بافت فرش برود. ابتدا یک بخش کوچک را تست کنید و در صورت خوب بودن نتیجه، کار را ادامه دهید.
- حالا بگذارید محلول کاملاً خشک شود. بعد از خشک شدن، با یک سنگ پا به آرامی سطح فرش را مالش دهید تا خشکه‌های محلول جدا شوند.
نکته نهایی اینکه در برخی فرش‌ها ممکن است بهتر باشد بعد از اتمام مراحل، فرش را بشویید و سپس دوباره این مراحل را تکرار کنید.