خانه های تاریخی مشهد
همان‌طور که می‌دانید، بناهای تاریخی نشان‌دهنده هویت و تاریخ هر شهری هستند و مشهد هم از این قاعده مستثنی نیست. متاسفانه در سال‌های اخیر برخی از این بناها به بهانه بهسازی و نوسازی تخریب شده‌اند؛ اما هنوز هم آثار زیادی از این خانه‌های قدیمی در مشهد وجود دارد. بافت تاریخی و خانه‌های قدیمی مثل خانه داروغه و توکلی، معرف این شهر تاریخی هستند.
بناها و خانه‌های قدیمی مثل خانه پیشه‌وران، داروغه، توکلی و ملک با کمک مسئولان میراث فرهنگی تا حدودی حفظ شده‌اند، ولی باید اشاره کرد که برخی دیگر از بناها با وجود تاریخ و معماری چشمگیرشان، تخریب شده‌اند.
خانه داروغه یکی از خانه‌های تاریخی در مشهد
در خیابان نواب صفوی، در راسته حوض مسگران و در کوچه داروغه، خانه‌ای به نام خانه داروغه وجود دارد که مربوط به دوران قاجار است و با شماره ثبت 6357 به عنوان یکی از آثار ملی ایران در فهرست ملی به ثبت رسیده است.
این خانه در پایان دوره قاجار به دستور محمد یوسف خان توسط معماران و بناهای روسی ساخته شد تا به عنوان منزل شخصی برای مراسم پذیرایی رسمی مورد استفاده قرار گیرد. شواهد نشان می‌دهند که این بنا تا حدود سه دهه پیش به عنوان یک محل مسکونی بوده اما در سال 1366 به ورثه یکی از نمایندگان هیئت‌های مذهبی در شهرستان میبد یزد فروخته شد.
از آن زمان تا سال 1391، این بنا به عنوان محلی برای اسکان و تجمع هیئت‌های مذهبی استفاده می‌شد. در سال 1391 شهرداری این بنا را خریداری و با هزینه‌های شهرداری آن را مرمت و بازسازی کرد.
خانه پیشه وران از خانه‌های تاریخی مشهد
به دلیل این که در این خانه قدیمی کتیبه‌ای برای اثبات تاریخ ساختمان وجود نداشت، قدمت این بنا طبق مستندات شفاهی به دهه اول قرن 14، یعنی اواخر دوره قاجار و پهلوی اول نسبت داده شده و تا کنون 2 تا 3 بار مرمت و بازسازی شده است.
در این بنا وسایل و سبک زندگی مشهدی‌ها در زمان ساخته شدن آن به تصویر کشیده شده است. اگرچه نام این خانه در فهرست ملی ثبت نشده، اما در حال حاضر تحت تملک شهرداری منطقه 8 مشهد است.
خانه ملک از بناهای تاریخی مشهد
خانه ملک یکی از نمونه‌های بی‌نظیر از دوران انتقال معماری در اواخر عصر قاجار است و در ضلع شرقی خیابان امام خمینی، مقابل ساختمان دارایی قرار دارد. این بنا در گذشته وسعت زیادی داشت، اما اکنون فقط بخش خارجی آن باقی مانده و دارای دو طبقه است. طبقه بالا دارای سقف منبت‌کاری شده چوبی و مشبک و شومینه گچبری زیبا می‌باشد.
اکنون بیش از 10 کارگاه هنری فعال در این خانه به عنوان یک مرکز فرهنگی و هنری مشغول به فعالیت هستند. این اثر با شماره ثبت 2115 در تاریخ 18 شهریور 1377 در فهرست آثار ملی ایران و همچنین در سال 1385 به عنوان خانه توریستی برگزیده شده است.
خانه کوزه کنانی بنایی ارزشمند و تاریخی در مشهد
این خانه که یکی از بناهای باارزش مشهد است، در دوران قاجار در سال 1247 شمسی ساخته شده و در سال 1382 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است. ورودی خانه هشتی بوده و دیوارهای آن آجری و تزئین شده‌اند.
“`html
خانه توکلی واقع در خیابان نواب مشهد
این خانه در خیابان نواب صفوی 7 قرار دارد و به تازگی به عنوان یک نقطه فرهنگی در نزدیکی حرم مطهر شناخته شده و در فهرست آثار ملی ثبت شده است. ساخت این بنا به دوران قاجار برمی‌گردد و اولین مالک آن یکی از تاجران مشهور به نام “کشمشیان” بود. پس از فوت او، این خانه بیست سال پیش به فردی به نام “توکلی” فروخته شد.
یکی از ویژگی‌های بارز این خانه، آجرکاری زیبا و کاشی‌های نقش‌دار آن است که در تمام قسمت‌ها از جمله درب ورودی و نمای بیرونی و همچنین داخل منزل قابل مشاهده است.
ستون‌های آجری که در نمای این ساختمان استفاده شده و به یک کتیبه در بالای آن ختم می‌شود، زیبایی خاصی به آن بخشیده است. فضاهای داخلی با استفاده از ارسی از یکدیگر جدا شده و دو کتیبه کاشی‌کاری شده در ورودی بنا وجود دارد که آیه‌های «و ان یکاد» و «انا فتحنا لک فتحا مبینا» روی آنها نوشته شده است.
خانه حناساب
این خانه در اواخر دوره قاجار ساخته شده و مانند بسیاری از خانه‌های تاریخی مشهد به ثبت میراث فرهنگی رسیده است. متأسفانه این اثر تاریخی اخیراً به طور کامل تخریب شده است.
سرای ترکمن‌ها
سرای ترکمن‌ها متعلق به دوره پهلوی است که در معماری آن از آجرهای دندان موشی و تزئینات آن زمان استفاده شده و 120 سال قدمت داشت، اما متاسفانه این بنا هم تخریب شده است.
خانه امیری از دیگر خانه‌های تاریخی مشهد
خانه امیری در خیابان نواب صفوی، نواب صفوی 9، پلاک 351 قرار دارد. این بنا در اواخر دوران قاجار ساخته شده و در سال 1384 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید. ویژگی خاص این بنا، تفاوت ساختار و تزئینات دو طرف حیاط در ضلع شرقی و غربی است. وقتی وارد خانه امیری می‌شوید، اختلاف سطح زیادی بین داخل و بیرون بنا مشخص است. فشار بیش از حد سطوح بیرونی باعث بروز قوس‌هایی در دیوارها شده که خطر تخریب آنها را بیشتر می‌کند.
خانه وطن‌چی
این خانه به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده و مربوط به اواخر دوران قاجار است. این ساختمان در مشهد، خیابان خسروی، جنب سرای عروس، طبقه دوم قرار دارد.
خانه اردکانی
خانه اردکانی (دولابیان) در اواخر دوران قاجار ساخته شده است. این خانه در مرکز مشهد و نزدیک حرم مطهر قرار دارد و در تاریخ 11 مرداد 1384 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد، اما در سال 1391 از فهرست آثار ملی خارج گردید.
خانه رجایی
این خانه در کوچه پرتو، بعد از عبور از یک پیچ در یک راه باریک واقع شده است. ورودی آن از کوچه پرتو (سرشور 20) باز می‌شود.
در سال‌های اخیر، درب ورودی آهنی آن تعویض شده و بعد از ورود به ساختمان، اولین چیزی که مشاهده می‌شود نمای بزرگ و متقارن خانه است. حیاط این خانه شامل سه باغچه بزرگ و یک حوض است و کف حیاط پوشیده از کفپوش‌های آجری به شکل مربع و لوزی می‌باشد که به رنگ سیمان آجری معروف است. بخش جدیدتر این ساختمان مربوط به سی سال پیش است.
این خانه به مدت طولانی محل سکونت خانواده آقای … بود.
“`
رجایی به عنوان یک مکان اقامتی از دو سال گذشته تاکنون تغییر کاربری داده و اکنون به عنوان یک مسافرخانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. به همین دلیل، امکاناتی مانند توالت و دستشویی برای راحتی مسافران در داخل حیاط این ساختمان اضافه شده است.
خانه مسکونی بلخاست، یکی از خانه‌های تاریخی مشهد
خانه مسکونی بلخاست از بناهای تاریخی شهر مشهد است که قدمت آن به دوره قاجاریه برمی‌گردد و به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
اگرچه این خانه به عنوان یک اثر قاجاری ثبت شده، اما صاحب کنونی آن، غلامرضا بلخاست، ادعا می‌کند که بخشی از این بنا مربوط به دوره صفوی است و بخش قاجاری نیز در واقع بازسازی قسمتی از ساختمان صفوی است. این ادعا با توجه به شواهدی مانند نوع گچ‌کاری باقی‌مانده در برخی قسمت‌ها قابل بررسی است. این خانه دارای زیبایی‌های زیادی است، مانند آجرکاری‌های زیبای نقش بسته بر یکی از دیوارهای حیاط و نقاشی‌های موجود در اتاق نشیمن اصلی، که هر کدام از آنها به تنهایی تابلوی هنری خاصی به حساب می‌آیند.