درختچه داز یا نخل ایرانی
داز یا نخل پاکوتاه ایرانی (نام علمی: Nannorrhops ritchiana) از درختان بومی ایران و جنوب غربی آسیا است. در زبان محلی، به گیاه نر آن پورک و به پایه ماده آن داز می‌گویند. در افغانستان هم به داز مرز گفته می‌شود.
این گیاه در اسفند و فروردین گل می‌دهد و میوه‌های آن از شهریور تا آبان هر سال رسید می‌شود. نخل وحشی تنها در فصل تابستان میوه می‌دهد و میوه‌اش شبیه میوه درخت کنار وحشی به نام ˈکونلˈ است که بسیار شیرین است.
تقریباً تمام قسمت‌های درختچه داز کاربرد دارد، اما بهترین قسمت آن برگ است که در صنعت‌های دستی بسیار مفید است.
شیره میوه داز هم برای خوردن و هم برای دارو استفاده می‌شود و هسته این درخت وقتی کاملاً رسیده باشد، به رنگ قهوه‌ای تیره می‌شود و سطح آن را اگر تراش دهی، می‌توان رنگ سفید داخلی آن را دید و این رنگ به راحتی قابل رنگ‌آمیزی است.
خصوصیات گیاه شناسی درختچه داز
گیاه داز، نوعی نخل کوچک و درختچه مانند است که دارای چند ساقه فرعی و یک تنه اصلی می‌باشد. ساقه‌ها به آرامی رشد می‌کنند و اغلب همزمان رشد می‌کنند. این ساقه‌ها معمولاً بین یک تا دو متر طول دارند. داز یکی از نخل‌های بادبزنی است که برگ‌های بلندی دارد و بدون خار می‌باشد و برگچه‌هایی که به شکل بادبزن هستند. هر برگ دارای 20 تا 30 برگچه به طول 12 تا 30 سانتیمتر است. رنگ برگ‌ها می‌تواند سبز مایل به زرد، سبز آبی تا سبز خاکستری باشد.
گل‌ها در خوشه‌های طویل که بیشتر از ۳ متر هستند، در انتهای ساقه‌ها رشد می‌کنند. این گیاه معمولاً دوپایه است، به این معنا که گل‌های نر و ماده روی پایه‌های جداگانه تشکیل می‌شوند. میوه‌ها به رنگ قهوه‌ای و از نوع شفت می‌باشند. ساقه‌های فرعی این گیاه مونوکارپیک هستند که بعد از گل‌دهی از بین می‌روند. در این صورت، گیاه با تولید جوانه‌های جدید ادامه می‌دهد و ساقه‌های جدیدی برای گل‌دهی ایجاد می‌کند.
شرایط محیط رشد درختچه داز
این گیاه یکی از نخل‌هاست که به سرما مقاوم است و می‌تواند دماهای پایین تا منفی ۱۲ درجه سانتیگراد را تحمل کند، اما برای رشد بهتر، تابستان‌های گرم را بیشتر دوست دارد.
گیاه داز به عنوان درختچه در مناطق وسیعی از استان‌های سیستان و بلوچستان تا هرمزگان رشد می‌کند. این جامعه گیاهی در استان سیستان و بلوچستان بالغ بر 300000 هکتار وسعت دارد.
کاربردهای درختچه داز
داز در مناطق ایرافشان، سراوان، ایرانشهر و در کنار رودخانه‌ها به خوبی رشد می‌کند. این گیاه یکی از چهار هزار نوع نخل در جهان است که به خاطر زیبایی آن کاشته می‌شود. در مکران ایران، انواع مختلفی از داز وجود دارد که مردم محلی با بررسی برگ آن، استحکام و نوع آن را می‌شناسند.
میوه داز که به آن کونل می‌گویند در شهریورماه می‌رسد و دارای مزه‌ای شیرین با کمی تلخی شبیه به خرمالو است.
از برگ درخت داز برای ساختن وسایل حصیری مختلف استفاده می‌شود. به عنوان مثال، پربند که ریسمانی محکم برای بالا رفتن از درختان خرما است، چیلک یا هژبر که به عنوان ریسمان استفاده می‌شود و کتل که ظرفی برای نگهداری خرماست تا از خرابی آن جلوگیری شود، از دیگر محصولات این گیاه هستند. همچنین از دانه‌های گرد آن نیز برای ساخت تسبیح استفاده می‌کنند.
گیاه داز در جنوب ایران به دلیل فراهم کردن ابزارهایی مانند پای افزار و سفره و ریسمان در سطح محلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بیشتر بخوانید:
