“`html
آمفوتریسین B چیست و چرا تجویز می‌شود؟
آمفوتریسین B برای درمان عفونت‌های قارچی مثل آسپرژیلوز، بلاستومیکوز، کاندیدیاز منتشر، کوکسیدیوئیدومیکوز، پاراکوکسیدیومیکوز، کریپتوکوکوز، اندوکاردیت قارچی، کاندیدیاز در چشم، هیستوپلاسموز، سالک، مننژیت قارچی، موکورمیکوز، عفونت‌های قارچی در دستگاه ادراری و مننگوآنسفالیت آمیبی اولیه استفاده می‌شود.
آمفوتریسین B
معمولاً برای عفونت‌های قارچی شدید مثل اندوکارویت، مننژیت، عفونت‌های حاد در مجاری تنفسی تجویز می‌شود. این دارو معمولاً همراه با فلوسیتوزین برای درمان عفونت‌های شدید استفاده می‌شود.
نام‌های تجاری: Fungizone و Photericin B
مکانیسم اثر آمفوتریسین B
این دارو با اتصال به استرول‌های غشای سلولی قارچ‌ها، باعث تغییر در نفوذپذیری این غشاء می‌شود و در نتیجه منجر به از دست رفتن پتاسیم و مولکول‌های کوچک از داخل سلول می‌گردد و این باعث اثر ضد قارچی آن می‌شود.
فارماکوکینتیک آمفوتریسین B
آمفوتریسین B در ریه، کبد، طحال، کلیه، غده فوق کلیوی و عضلات توزیع می‌شود. غلظت این دارو در مایعات مانند مایع سینوویال و مایع زلالیه تقریباً 75% غلظت پلاسمایی آن است. این دارو به آرامی از کلیه‌ها دفع می‌شود و حدود 40% آن در طی یک هفته دفع می‌شود و ممکن است تا 7 هفته پس از قطع مصرف در ادرار وجود داشته باشد.
موارد و مقدار مصرف آمفوتریسین B
الف) عفونت‌های سیستمیک قارچی (کشنده) ناشی از ارگانیسم‌های حساس، آندوکاردیت قارچی، سپتی‌سمی قارچی
- بزرگسالان و کودکان: ابتدا یک میلی‌گرم در 20 میلی‌لیتر دکستروز 5% به صورت انفوزیون وریدی در مدت 20 دقیقه داده می‌شود. اگر بیمار این مقدار را به خوبی تحمل کند، دوزهای بعدی روزانه 0.25 تا 0.3 میلی‌گرم برای هر کیلوگرم وزن بدن تجویز می‌شود. به تدریج می‌توان دوز روزانه را تا 5 تا 10 میلی‌گرم افزایش داد تا به مقدار 1 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم در روز یا 1.5 میلی‌گرم یک روز در میان برسد. مدت درمان بسته به شدت و نوع عفونت متفاوت است.
- در درمان اسپوروتریکوز، روزانه 0.4 تا 0.5 میلی‌گرم آمفوتریسین B به مدت 9 ماه تجویز می‌شود. دوز کل در این دوره 2.5 گرم خواهد بود.
- برای درمان آسپرژیلوس، روزانه 0.5 تا 0.6 میلی‌گرم داده می‌شود و در نهایت در طی 11 ماه، 1.5 تا 3.6 گرم آمفوتریسین تجویز می‌گردد.
ب) عفونت‌های شدید کاندیدا
- بزرگسالان و کودکان: روزانه 0.4 تا 0.6 میلی‌گرم به صورت وریدی تزریق می‌شود. در موارد شدید ممکن است دوز بالا تا 1.5 میلی‌گرم برای هر کیلوگرم وزن بدن استفاده گردد. دوره درمان بسته به شدت بیماری می‌تواند از 7 تا 14 روز تا بیش از 6 ماه طول بکشد.
پ) کوکسیدوئیدومیکوز
- بزرگسالان: روزانه 0.5 تا 1 میلی‌گرم به صورت وریدی تجویز می‌شود. معمولاً درمان بین 4 تا 12 هفته ادامه دارد.
ت) کریپتوکوکوز
- بزرگسالان: روزانه 0.3 تا 1 میلی‌گرم به صورت وریدی تزریق می‌شود. این درمان ممکن است از 2 هفته تا چندین ماه ادامه داشته باشد. دارو ممکن است با فلوسیتوزین خوراکی ترکیب شود.
ث) مننژیت کریپتوکوکی در بیماران مبتلا به ویروس HIV
- بزرگسالان: روزانه 0.7 میلی‌گرم به مدت چهار هفته تزریق وریدی و سپس 0.7 میلی‌گرم یک روز در میان برای چهار هفته دیگر به صورت وریدی تجویز می‌شود.
“““html
پاراکوکسیدیوئیدومیکوز
- بزرگسالان: روزانه مقدار mg/kg 5/0-4/0 به صورت تزریق وریدی برای 4 تا 12 هفته استفاده می‌شود.
چ) درمان تجربی عفونت‌های قارچی در بیماران نوتروپنیک تب‌دار، مانند بیماران سرطانی و پیوند مغز استخوان
- بزرگسالان: mg/kg/day 1/0 مصرف می‌شود.
ح) لیشمانیاز پوستی ـ مخاطی
- بزرگسالان و کودکان: mg/kg 5/0-25/0 روزانه به صورت وریدی، که به تدریج به mg/kg/day 1-5/0 افزایش می‌یابد. سپس یک روز در میان ادامه می‌یابد. مدت زمان درمان 3 تا 12 هفته است.
خ) لیشمانیاز احشایی
- بزرگسالان و کودکان: mg/kg/day 1-5/0، به صورت وریدی، یک روز در میان مصرف می‌شود.
عوارض جانبی آمفوتریسین B
- دستگاه عصبی: سردرد، درد در اعصاب، احساس درد و گزگز، تب، حالت تهوع، تشنج، درد عمومی.
- قلب و عروق: افت فشار خون، ضربان نامنظم، توقف قلب، احساس گرما، فشار خون بالا، التهاب رگ‌ها.
- دستگاه گوارش: بی‌اشتهایی، کاهش وزن، حالت تهوع، استفراغ، درد معده، اسهال، مشکل در هضم.
- دستگاه ادراری: مشکلات کلیوی شامل کمبود پتاسیم، مشکلات در ادرار، و احتمال نارسایی کلیه.
- خونی: کم‌خونی، کاهش تعداد گلبول‌های سفید و پلاکت.
- چشم و گوش: دوبینی، کاهش شنوایی، وزوز گوش، سرگیجه.
- کبد: نارسایی کبد، التهاب کبد، زردی.
- متابولیک: کمبود پتاسیم و منیزیم، کاهش وزن.
- تنفسی: مشکل در تنفس، سرفه.
- پوست: التهاب، درد در محل تزریق، خارش و جوش.
- سایر عوارض: درد مفاصل و عضلات، ضعف، تب و لرز، واکنش‌های شدید.
مسمومیت با آمفوتریسین B و درمان آن
- علائم: مصرف زیاد دارو ممکن است بر روی تنفس و قلب تأثیر بگذارد.
- درمان: بیشتر شامل حمایت‌های پزشکی است. دیالیز در این حالت اثر ندارد و لازم است مشکلات الکترولیتی اصلاح شود.
تداخلات دارویی آمفوتریسین B
- باید از مصرف همزمان با داروهایی مثل آمینوگلیکوزیدها، سیس‌پلاتین، و سایر داروهای مضر برای کلیه پرهیز کرد.
- چون آمفوتریسین B می‌تواند کمبود پتاسیم ایجاد کند، مصرف همزمان با دیگوکسین خطر مسمومیت افزایش می‌یابد.
- اگر همراه با گلوکوکورتیکوئیدها مصرف شود، باید حتماً غلظت الکترولیت‌ها و عملکرد قلب بررسی شود.
“““html
- مراقبت دقیق انجام شود.
- مقدار پایین پتاسیم خون به علت مصرف آمفوتریسین B ممکن است اثرات داروهای شل‌کننده عضلات را بیشتر کند.
- این دارو ممکن است با افزایش نفوذپذیری سلول‌ها، اثرات فلوسیتوزین و دیگر آنتی‌بیوتیک‌ها را بیشتر کند.
- زیدوودین ممکن است عوارض کلیوی و خونی را بیشتر کند، بنابراین باید عملکرد کلیه و خون تحت نظر باشد.
- داروهای مثل کلوتریمازول، فلوکونازول، ایتراکونازول، کتوکونازول و میکونازول می‌توانند اثر آمفوتریسین B را کم کنند.
- در صورت استفاده همزمان کورتیکواستروئیدها و کورتیکوتروپین با آمفوتریسین B، ممکن است به اختلالات الکترولیتی منجر شود و لازم است بیمار از نظر الکترولیت‌ها و عملکرد قلب تحت نظر باشد.
هشدارها در مورد آمفوتریسین B
1- اگر مشکلات کلیوی یا کبدی وجود دارد، باید با احتیاط مصرف شود.
2- مصرف روزانه بیشتر از 4 میلی‌گرم ممکن است به مشکلات دائمی کلیوی منجر شود.
3- اگر دارو به سرعت وریدی تزریق شود، ممکن است آریتمی رخ دهد.
اثر آمفوتریسین B بر آزمایش‌های تشخیصی
- آمفوتریسین B می‌تواند باعث افزایش غلظت‌های BUN، اوره، اسید اوریک، ALT، AST، GGT، LDH، کراتینین سرم، آلکالین فسفاتاز و بیلیروبین شود.
- این دارو ممکن است منجر به پتاسیم پایین و منیزیم پایین شده و تعداد گرانولوسیت‌ها، هموگلوبین و پلاکت‌ها را کاهش دهد.
- همچنین ممکن است تعداد گلبول‌های سفید و ائوزینوفیل‌ها را کاهش یا افزایش دهد و تأثیراتی بر روی سطح قند خون نیز داشته باشد.
مصرف آمفوتریسین B در دوران بارداری و شیردهی
مصرف در بارداری: هنوز بی‌خطر بودن این دارو در دوران بارداری ثابت نشده، اما در برخی موارد بدون عوارض واضح بر روی جنین استفاده شده است.
مصرف در شیردهی: هنوز بی‌ضرری مصرف این دارو در زنان شیرده ثابت نشده است.
توصیه‌های دارویی آمفوتریسین B
1- اگر درمان قطع شده باشد و بیش از یک هفته طول کشیده باشد، باید درمان دوباره با دوز پایین شروع و به تدریج افزایش یابد.
2- تزریق وریدی مقادیر کم کورتیکواستروئیدها قبل و حین تزریق آمفوتریسین B احتمال بروز تب را کاهش می‌دهد. همچنین مصرف استامینوفن و آنتی‌هیستامین‌ها قبل از تزریق، عوارضی مانند تب و تهوع را کاهش می‌دهد.
3- تزریق آمفوتریسین B باید در مدت 2 تا 4 ساعت انجام شود.
4- مصرف دوز کامل این دارو حتی در بیماران با مشکلات کلیوی ضروری است، اما اگر مشکل کلیوی بیشتر شد، بیمار باید تحت نظر پزشک باشد.
5- نشت دارو به بافت‌های اطراف می‌تواند باعث تحریک شدید محل تزریق شود.
6- برای کاهش ترومبولبیت موضعی ناشی از تزریق وریدی، می‌توان هپارین را به محلول تزریقی اضافه کرد یا آمفوتریسین B را به صورت روز در میان تجویز کرد. این کار می‌تواند احتمال بی‌اشتهایی را نیز کاهش دهد.
7- مقدار مصرف این دارو در روزهای متناوب نباید بیشتر از 1.5 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بیمار باشد.
ملاحظات خاص آمفوتریسین B
توجه: روش آماده‌سازی آمفوتریسین B برای هر کارخانه، تنها برای همان محصول قابل استفاده است.
1- در بیمارانی که ضعف ایمنی ندارند، قبل از شروع درمان با آمفوتریسین B، باید آزمایش‌های خاصی انجام شود.
“““html
مربوط به حساسیت، بافت‌شناسی و کشت‌ها باید کاملاً تکمیل و تشخیص بیماری تأیید شود.
2- محلول تزریقی باید طبق دستور کارخانه سازنده و با رعایت شرایط بهداشتی آماده شود. برای تهیه محلول تزریقی، 10 میلی‌لیتر آب استریل به هر ویال اضافه می‌شود. برای جلوگیری از رسوب، نباید از محلول‌های حاوی سدیم کلراید، الکترولیت‌های دیگر یا مواد باکتریوستاتیک (مانند بنزیل الکل) استفاده کرد.
3- برای انفوزیون وریدی، باید از صافی‌هایی با اندازه منافذ بیشتر از یک میکرون استفاده شود.
4- انفوزیون باید به آرامی انجام شود. انفوزیون سریع ممکن است باعث کلاپس قلبی ـ عروقی شود.
5- آنتی‌بیوتیک‌ها را نباید با انفوزیون آمفوتریسین B مخلوط کرد. به نظر می‌رسد محلول تزریقی وریدی این دارو با مقدار کمی هپارین سدیم، هیدروکورتیزون سدیم سوکسینات و متیل پردنیزولون سدیم سوکسینات سازگار است.
6- برای تزریق وریدهای انتهایی باید انتخاب شود. محل تزریق باید از نظر بروز ناراحتی یا ترومبوز بررسی گردد. در صورت بروز ترومبوز، درمان یک روز در میان در نظر گرفته شود.
7- حداقل تا چهار ساعت بعد از شروع انفوزیون وریدی، علائم حیاتی هر 30 دقیقه پیگیری شود. تب ممکن است طی 1 تا 2 ساعت بروز کند، اما طی چهار ساعت بعد از قطع دارو متوقف می‌شود.
8- میزان مصرف و دفع مایعات و همچنین تغییر حجم و رنگ ادرار پیگیری شود. آسیب کلیوی در صورت قطع مصرف دارو هنگام بروز اولین علائم اختلال عملکرد کلیه ممکن است برگشت‌پذیر باشد.
9- غلظت‌های پتاسیم و منیزیم باید به دقت پیگیری شود. غلظت‌های کلسیم و منیزیم دو بار در هفته اندازه‌گیری شود. آزمایش‌های عملکرد کلیه و کبد و همچنین شمارش سلول‌های خون باید به طور منظم انجام شود (به‌طور معمول 2 بار در هفته).
10- شدت بعضی از عوارض جانبی می‌تواند با تجویز آسپیرین، استامینوفن، آنتی‌هیستامین‌ها، ضداستفراغ‌ها، مپریدین یا دوزهای کم کورتیکواستروئیدها کاهش یابد؛ همچنین می‌توان با افزودن بافر فسفات به محلول و مصرف دارو یک روز در میان، این عوارض را کاهش داد. در صورت بروز واکنش‌های شدید باید مصرف دارو برای مدتی متوقف شود.
نکات قابل توصیه به بیمار در حین مصرف آمفوتریسین B
1- علائم و نشانه‌های حساسیت شدید و سایر عوارض جانبی، به ویژه عوارض ناشی از تزریق وریدی را یاد بگیرید. ممکن است تب و لرز شدید بروز کند که در ابتدای درمان، این علائم بسیار شدید خواهند بود. این نشانه‌ها معمولاً با گذشت زمان کاهش می‌یابند.
2- درمان با این دارو ممکن است چند ماه به طول بینجامد. برای جلوگیری از گسترش ضایعات و عود آنها، بهداشت فردی را رعایت کنید.
3- درمان باید به مدت کافی ادامه یابد.
4- رژیم دارویی را رعایت کرده و به موقع جهت پیگیری‌های مکرر مراجعه نمایید.
نحوه نگهداری آمفوتریسین B
- دارو باید در دمای اتاق نگهداری شود. محلول در دمای اتاق و نور داخلی به مدت 24 ساعت و در یخچال به مدت یک هفته پایدار است.
- از محلول‌های آماده تزریق که حاوی رسوبات یا ذرات خارجی هستند، نباید استفاده کرد. شکل خشک دارو باید در دمای بین 2 تا 8 درجه سانتی‌گراد نگهداری شود. همچنین باید از قرار دادن دارو در معرض نور جلوگیری شود.
سایت رضیم
“`