استان ایلام یکی از مناطق باستانی ایران است که تاریخ آن به زمان‌های قدیم مانند اکاد، سومر، بابل و آشور برمی‌گردد. در زمان‌های دور، بابلی‌ها بخشی از سرزمین‌های شرقی بابل را “آلامتو” یا “آلام” به معنی کوهستان می‌نامیدند و این منطقه سال‌ها تحت حکومتی قوی بوده است.
سنگ‌نوشته‌ها، گل‌نبشته‌ها و نقش‌برجسته‌ها یادگارهایی از تاریخ هستند که در خود داستان‌ها و اطلاعاتی از گذشته را پنهان دارند. این آثار تاریخی بسیار مهم هستند زیرا اطلاعاتی درباره تاریخ، فرهنگ و زبان مردم هر منطقه و دوره تاریخی را منتقل می‌کنند. استان ایلام به دلیل موقعیت خاص خود در زاگرس، نمونه‌های مختلفی از سنگ‌نوشته‌ها از تمدن آشور تا دوره قاجاریه را در خود دارد.
کتیبه‌های استان ایلام
یکی از این آثار در هشت کیلومتری شهر ملکشاهی و بر روی دیوار شرقی یک تنگ کوچک در نزدیکی روستای گل گل قرار دارد. این سنگ‌نوشته به خط میخی و به زبان آشوری نوشته شده و ابعاد آن ۹۰ در ۱۳۵ سانتی‌متر به شکل مستطیل است. در وسط این سنگ‌نوشته، نقش پادشاه آشوری به ارتفاع ۱۳۵ سانتی‌متر به تصویر کشیده شده است. سطح این کتیبه پس از صاف کردن به عمق ۳ سانتی‌متر، با خطوط میخی حکاکی شده و نمایان شده است.
خطوط این کتیبه با یک خط افقی از هم جدا شده‌‌اند و ارتفاع کتیبه از سطح زمین ۲۷۰ سانتی‌متر است. متن این کتیبه به توصیف فتح ایلام و لرستان به دست آشوری‌ها می‌پردازد. قسمتی از متن کتیبه به این صورت است؛
«… خدایان بزرگ به من لطف کرده و مرا بر تخت شاهی نشاندند و بر روی زمین تسلط را به من واگذار کردند. شهر (…) آن‌ها بیرون رفتند (…) و من درباره کارهایی که انجام داده‌ام بر روی آن نوشتم. من این سنگ‌نوشته را برای تشویق شاهان گذاشتم. امیدوارم که در آینده، دیگر شاهان نام من را در میان خود حفظ کنند و اگر کسی این مجسمه را از جایش بکند، خدایان بزرگ به او به شدت غضب کنند و در میدان جنگ او را یاری نکنند… »
سنگ‌نوشته نخچیر
این سنگ‌نوشته در دامنه غربی کوه نخجیر واقع شده و به فرمان غلامرضاخان والی، در سال ۱۳۲۷ هجری قمری (به یاد خرید یک باغ بزرگ در صالح‌آباد) بر روی سنگ بزرگی کنده‌کاری شده است. ابعاد این سنگ حدود ۴۵۰ در ۲۲۰ در ۴۰۰ سانتی‌متر است و متن آن به خط نستعلیق برجسته است.
سنگ‌نوشته حسین‌قلی‌خان والی
حسین‌قلی‌خان والی، پدر غلامرضاخان آخرین والی ایلام، این سنگ‌نوشته را در سال ۱۲۹۳ هجری قمری به یادگار گذاشته است. متن آن درباره ساخت قلعه و باغ حسین‌آباد است و در شمال شهر ایلام و روبروی پارک آزادی بر روی سنگ بزرگ‌تری کنده‌کاری شده است.
سنگ‌نوشته قلعه والی
این اثر به عنوان شناسنامه قلعه والی شناخته می‌شود. غلامرضاخان پس از تکمیل ساخت قلعه، دستور حکاکی این سنگ‌نوشته را صادر کرد. ابعاد این سنگ‌نوشته حدود ۱۸۰ سانتی‌متر طول و ۳۴ سانتی‌متر عرض و ۱۴ سانتی‌متر قطر دارد و متن آن با خط زیبای نستعلیق بر روی ۱۷ سطر کنده‌کاری شده است.
سنگ‌نوشته میمه
این کتیبه متعلق به دوره قاجاریه است و به فرمان غلامرضاخان والی بر روی تخته سنگی نقش شده است. مضمون کتیبه درباره خدمات عمرانی غلامرضاخان در منطقه است و در شمال شهرستان دهلران و بالای رودخانه‌ای به نام سراب میمه قرار دارد.
این کتیبه در شهرستان ایلام قرار دارد.
سنگ نوشته قوچعلی
این سنگ‌نوشته در شهر ایلام واقع شده و ارتفاع آن از سطح زمین تقریباً ۴.۵ متر است. متن این سنگ‌نوشته در یک زمینه به ابعاد ۴۰ در ۷۵ سانتی‌متر به صورت ذوزنقه نوشته و حکاکی شده است. ابتدا بخشی از سطح سنگ را به عمق حدود یک سانتی‌متر صاف کرده‌اند و سپس قسمت پایین را که حدود ۱۵ در ۷۵ سانتی‌متر است، به حال خود رها کرده و باقی‌مانده را به عمق ۴ سانتی‌متر تراشیده‌اند. متن کتیبه به صورت برجسته و با خط نستعلیق زیبا نوشته شده که به خاطر دور از دسترس بودن، همچنان سالم مانده است. این کتیبه به دستور غلامرضاخان والی به احترام به پدرش، حسین‌قلی‌خان مستوفی، در سال ۱۳۱۸ ساخته شده است.