فقر چیست ؟
معنا شناسی فقر
فقر به موضوعی بحث‌برانگیز بین محققان تبدیل شده است. دلیل این اختلاف، نوع دیدگاه‌های مختلف آنها نسبت به فقر است.
اقتصاددانان معمولاً بیشتر به دلایل و نتایج فقر توجه می‌کنند و کمتر به جنبه‌های اجتماعی آن می‌پردازند.
در جامعه‌شناسی، فقر اغلب با نابرابری اقتصادی مرتبط است. در حالی که این دو واژه به لحاظ معنایی مستقل از یکدیگرند، اما معمولاً ارتباط نزدیکی با هم دارند. فقر تحت تأثیر نابرابری در درآمد است و همچنین وجود نابرابری اقتصادی می‌تواند شاهدی بر وجود فقر باشد.
با اینکه مشکلات اجتماعی به نوعی به فقر مربوط هستند، اما باید فقر را به‌عنوان یک مفهوم مستقل در نظر گرفت. اگر ما فقر را با دیگر مشکلات اجتماعی سَتُر کنیم، درک واقعی از این مشکل به دست نمی‌آید.
اقسام فقر
با توجه به مطالب گفته شده، تعریف دقیقی از فقر وجود ندارد.
برای بررسی بهتر، محققان فقر را به دو دسته فقر مطلق و نسبی تقسیم می‌کنند تا بتوانند مسائل تعریف را ساده‌تر کنند.
- فقر مطلق : به این معناست که فرد امکان دسترسی به حداقل نیازهای زندگی مثل غذا، مسکن و پوشاک را ندارد.
- فقر نسبی : این نوع فقر هنگام مقایسه با دیگران بروز می‌کند و افرادی را که نسبت به دیگران کمتر قدرت مالی دارند و نیاز به توجه بیشتری دارند، نشان می‌دهد.
در حالت فقر نسبی، فرد از لحاظ اقتصادی در مقایسه با بقیه جامعه در وضعیتی پایین‌تر قرار دارد.
در فقر مطلق، میزان درآمد تحت یک حد تعیین‌شده بر اساس نیازهای اولیه زندگی مدنظر قرار می‌گیرد، در حالی که در فقر نسبی، پایین‌ترین درآمد نسبت به دیگران مورد بررسی است.
چون تعریف‌های فقر مطلق و نسبی با مشکلات و ابهاماتی مواجه است، برخی از جامعه‌شناسان پیشنهاد دادند که هر دو نوع را زیر یک چتر ترکیب کنند. آنها معتقدند که معیارهای مطلق بیشتر در جوامعی کاربرد دارند که مردم دچار فقر شدید هستند و نیازهای اولیه نایاب است.
در کشورهای با استاندارد زندگی بالا، معیارهای نسبی برای سنجش فقر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برخی نظریه‌پردازان اعتقاد دارند که در تعریف فقر باید به سطوح مختلف آن و انتظارات در حال تغییر در جامعه نگاه کرد.
به طور کلی، جامعه‌شناسان برای تعیین خط فقر از سه شاخص استفاده می‌کنند:
- مصرف یک سبد کالا
- هزینه کالا
- درآمد کل.
پیامدهای زیان بار فقر
زندگی در فقر نتایج منفی متعددی دارد.
فقر و محرومیت باعث می‌شود که افراد فقیر مجبور شوند زندگی‌ای را انتخاب کنند که بر تمام ابعاد زندگی آنها تأثیر منفی می‌گذارد.
این تأثیرات را می‌توان در جنبه‌های مختلف فردی، اجتماعی، فرهنگی، تربیتی و بهداشت بررسی کرد. در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌شود:
- افراد فقیر معمولاً در جامعه حضور کمتری دارند و تمایل ندارند در فعالیت‌های عمومی شرکت کنند. آنها از عضویت در انجمن‌ها و سازمان‌های خیریه دوری می‌کنند. این موضوع به دلیل کمبود منابع مالی یا تبعیض‌های اجتماعی است.
- در سطح خانواده، شرایط زندگی بسیار دشوار است و مسکن نامناسب و افزایش نرخ زاد و ولد از جمله مشکلات است.
- در زمینه بهداشت، دسترسی به خدمات بهداشتی نیز بسیار محدود است.
- کیفیت خدمات درمانی و بهداشتی بسیار پایین است و گروه‌های نیازمند با مشکلات زیادی در این زمینه مواجه‌اند.
“`html
پیامدهای فقر از نگاه قرآن
- 1. فقر و گناه :
به‌طور کلی، فقر و تنگدستی می‌تواند باعث انجام گناه شود.
در بعضی روایات اسلامی، گاهی فقر مورد ستایش قرار گرفته و گاهی مورد نکوهش واقع شده است. فقر پسندیده به این معناست که شخص تمام وقت خود را صرف جهاد و نشر دین خدا کرده است. اما فقر نکوهیده، ناشی از استثمار سرمایه‌داران و وضع نابسامان اقتصادی است که به دلیل بی‌نظمی اقتصادی یا تنبلی به وجود می‌آید.
این روایات فقر را هم‌پای کفر در نظر گرفته‌اند و به ثروت‌اندوزی انتقاد کرده و آن را سبب طغیان انسان دانسته‌اند.
قرآن تصریح می‌کند که فقر ابزاری است که شیطان به وسیله آن انسان را به فحشا و کارهای زشت می‌کشاند: ﴿الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاء﴾[البقرة:268]
به عبارتی، «شیطان شما را (زمانی که در حال انفاق هستید، می‌ترساند و) به شما وعده می‌دهد که فقیر می‌شوید و به انجام گناه شما را دعوت می‌کند.»
- 2. نقش فقر و ناداری در دین‌گریزی :
فقر و نداری از جمله عواملی هستند که می‌توانند باعث دین‌گریزی یا تضعیف باورها و اعتقادات شوند و در نتیجه باعث سستی مردم در انجام وظایف شرعی شوند. این موضوع به شدت دین و دینداری را تهدید می‌کند و مانع مهمی در مسیر دینداری و عمل به احکام دین و اخلاقیات انسانی است.
به‌طوری‌که بخش زیادی از دین‌گریزی‌ها در خانواده‌های ضعیف و بسیار ضعیف دیده می‌شود.
خداوند در آیه ۲۸ سوره توبه می‌فرماید: «اگر از فقر می‌ترسید، خداوند به زودی آن را برطرف کرده و شما را غنی می‌سازد.»
از اینجا مشخص می‌شود که باید برای برطرف کردن فقر تلاش کرد و آن را دور کرد؛ زیرا قرآن نمی‌گوید که باید با فقر کنار بیایید و نباید بترسید.
اگر فقر به‌عنوان آزمون الهی در نظر گرفته شود، به دین‌گریزی و آسیب نمی‌انجامد.
تأثیر فقر بر دین‌گریزی نیز در آیات قرآن مشهود است: ﴿الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاء﴾[البقرة:268] شیطان مسلمانان را از فقر می‌ترساند.
شاید آنها از فقر بترسند و به دین‌گریزی رو آوردند. اما در مقابل، خداوند وعده آمرزش و فزونی می‌دهد: ﴿وَاللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ﴾[البقرة:268] و به تهیدستان از فضل خویش بهره‌مند می‌سازد: ﴿إِنْ یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ﴾ [نور:۳۲]
بیشتر بخوانید:
سایت رضیم
“`