معرفی داروی فنتانیل
فنتانیل (Fentanyl)، که به عنوان Sublimaze نیز شناخته می‌شود، یک داروی قوی برای تسکین درد است. این دارو بیشتر در اتاق عمل و توسط پزشکان متخصص استفاده می‌شود تا از ایجاد درد بعد از جراحی یا سایر فرایندهای پزشکی جلوگیری کند.
فنتانیل نوعی داروی بیهوشی است که به کاهش درد کمک می‌کند و معمولاً قبل از بیهوشی برای آرام کردن بیمار استفاده می‌شود. عوارض جانبی این دارو ممکن است شامل تهوع و سردرد باشد.
فنتانیل دارای قدرتی حدود 80 برابر بیشتر از مرفین در تسکین درد است و در دهه 1960 به عنوان دارویی برای بیهوشی داخل وریدی معرفی شد. امروزه این دارو به طور گسترده‌ای برای تسکین درد و بیهوشی استفاده می‌شود. متأسفانه، در برخی از کشورها استفاده نادرست از فنتانیل افزایش یافته و عوارضی مشابه با هروئین، حتی خطرناک‌تر از آن، دارد.
فنتانیل به شکل آمپول موجود است.
مکانیسم اثر فنتانیل
فنتانیل به گیرنده‌های مشابه تریاک در بدن متصل می‌شود و بر احساس درد تأثیر می‌گذارد و در نتیجه برای تسکین دردهای متوسط تا شدید کارایی دارد. این دارو همچنین تأثیری بر سیستم عصبی مرکزی و تنفس دارد، در حالی که اثر خواب آوری آن کم است و به ندرت باعث آزادسازی هیستامین می‌شود.
فارماکوکینتیک فنتانیل
فنتانیل به آسانی از سد خونی-مغزی عبور می‌کند و حدود 80 تا 89 درصد آن به پروتئین‌های پلاسما متصل می‌شود. تجمع این دارو در بافت‌های چربی می‌تواند زمان اثر آن را طولانی‌تر کند. این دارو در کبد متابولیزه می‌شود و نیمه عمر آن به‌صورت سه مرحله‌ای است. بعد از تزریق عضلانی، اثر آن بین 7 تا 15 دقیقه شروع می‌شود و بعد از تزریق وریدی، اثر آن به سرعت و ظرف 1 تا 2 دقیقه آغاز می‌شود. بیشترین اثر دارو حدود 20 تا 30 دقیقه بعد از تزریق عضلانی و 3 تا 5 دقیقه بعد از تزریق وریدی حاصل می‌شود. مدت زمان اثر این دارو از راه عضلانی حدود 1 تا 2 ساعت و از راه وریدی حدود نیم ساعت است. دفع این دارو عمدتاً از طریق کبد انجام می‌شود.
موارد و مقدار مصرف فنتانیل
الف) قبل از جراحی.
برای بزرگسالان: مقدار 0.1 تا 0.05 میلی‌گرم 30 تا 60 دقیقه قبل از جراحی به صورت تزریق عضلانی داده می‌شود.
ب) داروی کمکی در بیهوشی عمومی.
برای بزرگسالان: مقدار 0.1 تا 0.005 میلی‌گرم هر 2 تا 3 دقیقه، بسته به نیاز، به صورت تزریق وریدی داده می‌شود. برای بیماران مسن‌تر یا کسانی که در معرض خطر بیشتری هستند، دوز این دارو باید کاهش یابد.
پ) ضد درد بعد از جراحی.
برای بزرگسالان: مقدار 0.1 تا 0.05 میلی‌گرم هر 1 تا 2 ساعت، بسته به نیاز، به صورت تزریق عضلانی داده می‌شود.
برای کودکان 2 تا 12 ساله: مقدار 0.001 تا 0.002 میلی‌گرم بر حسب وزن بدن هر 1 تا 2 ساعت، بسته به نیاز، مصرف می‌شود.
مکانیسم اثر فنتانیل
فنتانیل به گیرنده‌های مشابه تریاک متصل می‌شود و بر احساس درد تأثیر می‌گذارد و در نتیجه برای تسکین دردهای متوسط تا شدید کارایی دارد. اثرات این دارو مشابه مرفین بر روی سیستم عصبی مرکزی و تنفس است. اثر خواب آوری این دارو بسیار کم است و به ندرت باعث آزادسازی هیستامین می‌شود.
تاثیر داروی فنتانیل بر روی جنین یا نوزاد چیست؟
“`html
هنوز معلوم نیست آیا مصرف این دارو بر روی جنین تأثیر منفی دارد یا نه؛ اگر باردار هستید یا می‌خواهید باردار شوید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید؛
همچنین هنوز مشخص نیست آیا فنتانیل وارد شیر مادر می‌شود و می‌تواند به نوزاد آسیب برساند؛ اگر در حال شیردهی هستید، حتماً به پزشک خود بگویید؛
عوارض جانبی فنتانیل
- کاهش فشار خون دیاستولی و اشباع اکسیژن خون، تهوع و استفراغ، سردرد، خواب‌آلودگی، تپش قلب، سرگیجه، خشکی دهان، بی‌اشتهایی، و بثورات پوستی.
- عوارض جانبی اعصاب مرکزی: خواب‌آلودگی، اختلال در حس و ادراک (clouded sensorium)، احساس خوشحالی کاذب، بی‌خوابی، گیجی، سردرد، لرزش، تشنج، احساس نارضایتی از خود، میوز، و سرگیجه.
- عوارض قلبی – عروقی: افزایش یا کاهش ضربان قلب، طپش قلب، سفتی دیواره قفسه سینه، افزایش یا کاهش فشار خون، غش، و شوک.
- پوست: سرخی، خارش، درد در محل تزریق، و تعریق زیاد.
- دستگاه گوارش: خشکی دهان، بی‌اشتهایی، اسپاسم مجاری صفراوی، یبوست، تهوع، و استفراغ.
- ادراری – تناسلی: مشکل در ادرار کردن و کاهش میل جنسی.
- سایر عوارض: مشکلات تنفسی، سفتی عضلات، و تاری دید.
توجه: اگر در شما حساسیت شدید، تشنج یا آریتمی قلبی خطرناک مشاهده شد، باید مصرف دارو متوقف شود.
تأثیر فنتانیل بر آزمایش‌های تشخیصی
فنتانیل می‌تواند باعث افزایش سطح پلاسمایی آمیلاز و لیپاز شود.
تداخلات دارویی فنتانیل
اگر همزمان با داروهای دیگر که بر روی سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارند (مثل داروهای مسکن مخدر، بیهوش‌کننده‌ها، ضدهیستامین‌ها، داروهای ضد افسردگی و…) مصرف شود، اثرات آن را شدت می‌بخشد.
همزمان مصرف فنتانیل با سایمتیدین ممکن است خطر عوارض مغزی و تنفسی را افزایش دهد و باعث گیجی یا تشنج شود. در چنین مواردی، دوز فنتانیل باید کاهش یابد. مصرف همزمان با داروهایی که در کبد متابولیزه می‌شوند، موجب تجمع دارو و افزایش اثرات آن می‌شود.
- همزمانی با داروهای ضد کولینرژیک می‌تواند منجر به انسداد روده شود.
- در صورت وابستگی به فنتانیل، استفاده از آنتاگونیست مخدر ممکن است منجر به بروز علائم ترک شود.
- مصرف همزمان با بیهوش‌کننده‌ها ممکن است به کاهش شدید فعالیت قلبی و عروقی منجر شود.
- مصرف زیاد فنتانیل همراه با دیازپام می‌تواند فعالیت قلبی و عروقی را کاهش دهد.
- استفاده از فنتانیل به عنوان داروی کمکی در بیهوشی ممکن است تنفس را مختل کند.
- همزمانی فنتانیل با دروپریدول ممکن است باعث فشار خون کم و کاهش فشار شریانی در ریه شود.
تأثیر مصرف بیش از حد یا کم فنتانیل بر روی بدن
- به دلیل اینکه داروی
“““html- فنتانیل فقط توسط یک پرستار، پزشک یا فرد متخصص به شما تزریق می‌شود و این کار در مدت زمان کوتاهی انجام می‌گیرد. به همین خاطر، نیازی به دستورالعمل برای استفاده طولانی‌مدت از این دارو وجود ندارد.
- چون این دارو توسط افراد متخصص تزریق می‌شود، احتمال این که بیش از حد نیاز به شما برسد بسیار کم است.
بعد از تزریق فنتانیل از چه کارهایی باید پرهیز کرد؟
استفاده از این دارو ممکن است عوارضی داشته باشد که بر تفکر و واکنش شما تأثیر بگذارد. پس از تزریق، نباید رانندگی کنید یا کارهایی که نیاز به تمرکز بالا دارند انجام دهید، زیرا ممکن است سرگیجه یا خستگی باعث سقوط شما یا بروز حادثه شود.
همچنین تا چند ساعت پس از تزریق فنتانیل از مصرف نوشیدنی‌های الکلی خودداری کنید.
هشدارها در مورد مصرف فنتانیل
1. در افراد با مشکلات کبدی، بیماری‌های ریوی و نقص‌های تنفسی، همچنین بیماران سالخورده یا کودکان باید با احتیاط مصرف شود.
2. داروهای مسکن می‌توانند تنفس را ضعیف‌تر کنند.
3. هنگام تجویز این دارو باید امکانات لازم برای کنترل نشانه‌های مسمومیت، مانند داروهای مخالف مواد مخدر، قابل دسترسی باشد.
4. تزریق این دارو باید به آرامی و در مدت ۱ تا ۲ دقیقه انجام شود.
5. در صورتی که از بنزودیازپین‌ها همزمان با فنتانیل استفاده کنید، ممکن است بهبود بیشتری در بیهوشی حاصل شود اما خطرات تنفسی و کاهش فشار خون را در نظر بگیرید.
6. مصرف مکرر این دارو ممکن است به اعتیاد و وابستگی منجر شود.توصیه‌های دارویی فنتانیل
1. تا ۲۴ ساعت بعد از مصرف فنتانیل، اگر سرگیجه، خواب‌آلودگی یا تاری دید داشتید، احتیاط کنید.
2. تا ۲۴ ساعت بعد از تزریق، از مصرف دیگر داروها یا محصولاتی که الکل دارند باید خودداری کنید، مگر اینکه پزشک به شما توصیه کند.ملاحظات خاص فنتانیل
به غیر از نکات مربوط به سایر داروهای مخدر، این موارد را نیز در نظر داشته باشید:
1. باید مراقب زمان شروع مشکلات تنفسی باشید، چون ممکن است با تأخیر بروز کند. خاصیت چربی‌دوستی فنتانیل ممکن است عوارض آن را تشدید کند.
2. وضعیت ضربان قلب بیمار نیز باید بررسی شود؛ فنتانیل ممکن است باعث کاهش ضربان قلب شود. استفاده از داروهای ضد کولینرژیک می‌تواند این مشکل را کاهش دهد.
3. استفاده زیادی از فنتانیل ممکن است باعث سفتی عضلات شود که با نالوکسون درمان می‌شود.
4. برخی از پزشکان فنتانیل را به عنوان مکمل مؤثر در بیهوشی از طریق فضای اطراف نخاع تجویز می‌کنند.
5. در بیماران مسن، معمولاً دوز کمتری از این دارو تجویز می‌شود زیرا این افراد نسبت به عوارض آن حساس‌تر هستند.
6. بی‌ضرری این دارو در کودکان زیر دو سال تأیید نشده است.
7. این دارو در شیر مادر ترشح می‌شود، بنابراین استفاده از آن در مادران شیرده باید با احتیاط باشد.
بیشتر بخوانید:
گردآوری توسط بخش سلامت
مجله رضیم
سایت رضیم
“`