ویژگیهای جالب کره ماه یگانه قمر سیاره زمین

واقعیت های جذاب در رابطه با کره ماه

ماه تنها قمر سیارهٔ زمین است که با بازتاب نور خورشید، شب‌های زمین را کمی روشن می‌کند. ماه پنجمین قمر طبیعی بزرگ در کل سامانهٔ خورشیدی بین ۱۷۳ قمر موجود در این سامانه است.

قطرِ ماه حدودِ ۳٬۴۷۶ کیلومتر می‌باشد. ماه هیچ جوی ندارد و در سطح آن، دهانه‌های برخوردی ناشی از برخورد سنگ‌های آسمانی دیده می‌شود.

کرهٔ ماه چهاردهمین جسم در سامانه خورشیدی از نظر جرم و حجم است. قطر کرهٔ ماه یک‌چهارمِ قطر زمین می‌باشد و هیچ سیارهٔ دیگری در سامانهٔ خورشیدی به اندازهٔ خود، دورگردی به این اندازه ندارد. چگالی ماه چهار پنجم چگالی زمین است.

از قدیم‌الایام، انسان‌ها از حرکت ماه و زمان‌بندی منظم آن برای گاه‌شماری، بخصوص در کشاورزی، استفاده می‌کردند. همچنین مسافران و دریانوردان، برای پیدا کردن مسیر خود، از نور و وجود ماه بهره می‌بردند؛ علاوه بر این، ماه در افسانه‌ها و اسطوره‌های اقوام مختلف نقش مهمی داشته و در برخی فرهنگ‌ها آن را به عنوان یک ایزد پرستش کرده‌اند.

نیروی جاذبهٔ ماه باعث به‌وجود آمدن جزر و مد در آب‌های زمین می‌شود. همچنین جاذبهٔ ماه از تغییر زاویهٔ محور زمین جلوگیری می‌کند، در غیر این صورت، زمین به طور مداوم در محور خود تغییر می‌کرد و این امر می‌توانست تاثیرات بدی بر آب و هوا و فصل‌ها بگذارد.

شکل‌گیری کرهٔ ماه

ماه و زمین تقریباً همزمان، حدود ۴٫۵ میلیارد سال پیش شکل گرفتند. جِرم ماه یک‌هشتاد و یکم جِرم زمین است و هنوز هم مشخص نیست که ماه دقیقاً چگونه به‌وجود آمده است.

این امکان وجود دارد که ماه همراه با زمین در اوایل شکل‌گیری سامانهٔ خورشیدی به‌وجود آمده‌ باشد یا اینکه بعداً به خاطر جاذبهٔ زمین به آن جذب شده باشد. نظریه‌ای که بیشتر به‌عنوان حقیقت پذیرفته شده، این است که ماه نتیجهٔ برخورد یک سیارک به اندازهٔ مریخ با زمین بوده است.

تأثیرات جاذبه‌ای زمین و ماه بر یکدیگر سبب افزایش مدت زمان چرخش هر دو جسم شده است. برای مثال، در گذشته، طول شبانه‌روز زمین ۱۰ ساعت بوده اما اکنون این زمان به ۲۴ ساعت رسیده است.

اگر این روند ادامه یابد، طول ماه‌ها به ۴۷ روز خواهد رسید. اما زمان لازم برای رسیدن به این حالت بسیار بیشتر از طول عمر خورشید است، بنابراین سامانهٔ خورشیدی زمان کافی برای رسیدن به آن وضعیت را نخواهد داشت.

قطر خورشید ۴۰۰ برابر قطر ماه است و فاصلهٔ آن از زمین نیز ۴۰۰ برابر فاصلهٔ ماه از زمین می‌باشد. این امر باعث می‌شود که ماه و خورشید به یک اندازه به‌نظر برسند و در زمان خسوف، تمام سطح خورشید پوشیده شود.

ویژگی‌های فیزیکی کرهٔ ماه

بر اساس یافته‌های جدید، در سطح ماه آب وجود دارد و برخلاف زمین، این قمر هوای قابل سکونت، حیات و میدان مغناطیسی ندارد. اما نمی‌توان گفت که ماه کاملاً بی‌حرکت است، چرا که «ماه‌لرزه‌ها» ممکن است نشانه‌ای از وجود حرکات درون آن باشد.

ماه در گذشته آتشفشان‌هایی داشته‌ است؛ اما اکثر حفره‌هایی که اکنون در آن دیده می‌شود، نتیجهٔ برخورد سنگ‌های آسمانی در روزهای اول شکل‌گیری آن است. برخی از این حفره‌ها بسیار بزرگ هستند، به عنوان مثال، عمق حفرهٔ نیوتون ۸٬۰۰۰ متر است.

زمانی که فضانوردان شوروی با سفینه‌ای به نام لونا ۳ از پشت ماه عکس گرفتند، متوجه شدند که روی پنهان ماه وضعیت متفاوتی با سمت روشن آن دارد. در آن سمت، تعداد حفره‌ها بیشتر بود اما به طور کلی، این حفره‌ها از حفره‌های روی قابل مشاهده، کوچک‌تر بودند.

جو و خاک کره ماه

جو کره ماه بسیار ضعیف و نازک‌تر از جو زمین است و به همین دلیل، صدا در جوّ ماه انتقال پیدا نمی‌کند و سطح ماه محیطی ساکت و بی‌صدا دارد. نبود جو واقعی به این معناست که در سطح ماه، مولکول‌های هوا وجود ندارند که بتوانند نور خورشید را پراکنده کنند و رنگی در آسمان ایجاد کنند؛ به همین دلیل، آسمان ماه همیشه سیاه به نظر می‌رسد.

نبودِ
“`

جو هیچ‌وقت بر روی کرهٔ ماه وجود ندارد. به همین دلیل، شهاب‌سنگ‌های کوچک و بزرگ که قبل از رسیدن به زمین در جو می‌سوزند، در آسمان ماه نمی‌سوزند و به راحتی به سطح ماه می‌رسند و با شدت به آن ضربه می‌زنند.

در کرهٔ ماه سنگی به نام بازالت به وفور پیدا می‌شود. زیر بیشتر سطح ماه، گدازه‌های بازالتی وجود دارد. وقتی شهاب‌سنگ‌ها به سطح ماه برخورد کردند، سطح آن نازک شد و این گدازه‌ها به سطح آمدند و بخش‌های بزرگی از رویهٔ کره را پوشاندند. این مناطق بازالتی و تیره‌رنگ ماه به نام دریاوارهای ماه شناخته می‌شوند.

خاک ماه تقریباً یکنواخت و خاکستری است و با گرد و غبار پوشیده شده که به آن خاکه‌سنگ می‌گویند. ماه مانند زمین صفحات زمین‌ساختی ندارد. در زمین کوه‌ها به خاطر فشرده شدن این صفحات به وجود می‌آیند، اما در ماه، پستی و بلندی‌ها به علت برخورد شهاب‌ها به وجود آمده است.

ماه مانند زمین دارای روز و شب است. روز ماه آنقدر داغ است که می‌تواند سرب را ذوب کند. اختلاف دمای شدید بین روز و شب (۱۵۳- درجه تا ۱۲۳+ درجه سلسیوس) نتیجهٔ نبود جو در ماه است.

دهانه‌ها و دریاوارهای کره ماه

بیش از ۳٫۵ میلیارد سال پیش، سطح ماه به شدت توسط شهاب‌سنگ‌ها بمباران شد و گودال‌های زیادی به نام دهانه روی آن به وجود آمدند. بعضی از این دهانه‌های بزرگ به ۳۰۰ کیلومتر عرض می‌رسند و توسط دیواره‌هایی از کوه‌های سنگی که در اثر برخورد شهاب‌سنگ‌ها ایجاد شده‌اند، احاطه شده‌اند.

بعضی از این گودال‌ها دیوارهای تراس‌دار یا حلقه‌های کوهستانی دارند و در اکثر آن‌ها قله‌هایی هم وجود دارد. دهانه‌هایی که رگه‌های بزرگ و درخشان دارند، بسیار زیبا هستند. چند عدد از گودال‌های بزرگتر با گدازه‌های آتشفشانی پر شده‌اند و دریاهایی در سطح ماه خلق کرده‌اند.

سمت نزدیکی که به زمین است، ظاهری بسیار متفاوت نسبت به سمت دور ماه دارد. علت این تفاوت این است که سمت نزدیک ماه تحت تأثیر فعالیت‌های آتشفشانی با گدازه‌های تیره پوشیده شده و شکل‌های مختلفی ایجاد کرده، در حالی که سمت دور ماه هنوز به شکل قدیمی خود، با گودال‌های فراوان باقی مانده است.

حرکات کره ماه

انسان‌ها از زمان‌های قدیم از کره ماه و چرخش منظم آن برای زمان‌بندی، به‌خصوص در کشاورزی استفاده می‌کرده‌اند. همچنین مسافران و دریانوردان از نور و حضور ماه برای پیدا کردن مسیر استفاده کرده‌اند. ماه همچنین در اسطوره‌های مختلف به شدت حضور دارد و در بعضی فرهنگ‌ها به عنوان یک ایزد عبادت می‌شده است.

جاذبهٔ ماه باعث می‌شود که جزر و مد آب‌های زمین به وجود بیاید و همچنین ثبات محور گردش زمین به دور خود را حفظ کند. اگر ماه نبود، محور زمین دائماً تغییر می‌کرد و این باعث به وجود آمدن تغییرات غیرمعمول در آب و هوا و فصل‌ها می‌شد.

نیمکره‌ای از ماه به دلیل پدیدهٔ قفل جزر و مدی همیشه رو به زمین است که به آن سمت پیدای ماه می‌گویند. نیمهٔ دیگر آن که رو به زمین نیست، سمت پنهان ماه نامیده می‌شود. ماه هر سال ۲ سانتیمتر از زمین دور می‌شود.

حرکت انتقالی، وضعی و شبانه‌روز کره ماه

از آنجا که همیشه یک سمت ماه به سمت زمین است، به طور میانگین، ماه در هر ۲۷٫۳۲۱۶۶۱ روز یک بار به دور زمین می‌چرخد (این را حرکت انتقالی یا نجومی می‌خوانند) و این با حرکت وضعی آن نیز برابر است؛ و به طور میانگین در هر ۲۹٫۵۳۰۵۸۹ روز یک بار هلال ماه ظاهر می‌شود، که این دقیقا با یک شبانه‌روز در کره ماه و همچنین با یک ماه قمری در تقویم قمری برابر است.

چرا ماه به زمین نمی‌افتد

زمین، ماه را با نیروی گرانش خود به سمت خود می‌کشد. اگر روزی ما بخواهیم ماه را متوقف کنیم، در واقع ماه برای لحظاتی ایستاده خواهد بود و سپس با سرعت زیاد به سمت زمین می‌آید و در نهایت با آن برخورد می‌کند. ولی این کار ممکن نیست.

ماه از زمانی که به وجود آمده، به طور پیوسته با سرعت ۳۶۵۹ کیلومتر در ساعت به دور زمین می‌چرخد. این حرکت باعث می‌شود نیرویی به نام نیروی گریز از مرکز به سمت خارج شکل بگیرد، که دقیقا برابر با نیروی گرانش زمین است که به سمت داخل می‌کشد. این دو نیرو یکدیگر را خنثی می‌کنند و در نتیجه ماه همیشه در مدار خود باقی می‌ماند.

حقایق جالب درباره کره ماه

کره ماه تنها قمر زمین و نزدیک‌ترین همسایه آن است. این کره زیبا و درخشان در آسمان ویژگی‌های جالبی دارد و ما در اینجا به معرفی بعضی از آن‌ها می‌پردازیم.

کره ماه علاوه بر زیبایی‌اش در آسمان، ویژگی‌های منحصربه‌فرد دیگری نیز دارد که شاید کمتر از آن‌ها شنیده باشید. بر اساس نظریه‌ای، ماه چندی بعد از تشکیل منظومه شمسی، حدود ۴.۵ میلیارد سال پیش، با برخورد یک سنگ به اندازه سیاره مریخ به زمین شکل گرفت و به تنها قمر این سیاره تبدیل شد.

1. ماه نیمه تاریک ندارد!

یکی از نکات جالب درباره کره ماه این است که ما همیشه فقط یک طرف آن را می‌بینیم. در حالی که ماه و زمین همزمان به دور خود و خورشید می‌چرخند، این موضوع بسیار جالب است.

مدت ها پیش، نیروی گرانش زمین باعث شد تا ماه به آرامی دور خود بچرخد و این امر به تدریج منجر به این شد که چرخش آن با حرکتش به دور خورشید هماهنگ شود. البته این ویژگی تنها به ماه محدود نمی‌شود و بسیاری از قمرهای دیگر سیارات نیز همین رفتار را دارند.

زمانی که ماه به دور زمین می‌چرخد، بخشی از آن در نور خواهد بود و روی ساکنان زمین می‌افتد. در واقع، برخلاف باور عمومی، ماه هیچ نیمه تاریکی ندارد؛ بلکه یک نیمه دارد که ما هرگز آن را نمی‌بینیم.

2. ماه به زودی خواهر خواهد داشت

در حال حاضر، ماه تنها قمر زمین است، اما احتمال دارد که این وضعیت دائمی نباشد. دانشمندان در سال ۱۹۹۹ متوجه شدند که یک شهاب سنگ به عرض ۵ کیلومتر در حال حرکت به سمت زمین است و ممکن است توسط نیروی گرانش زمین در مدار آن بیفتد.

پیش‌بینی می‌شود که این شهاب سنگ به نام کرویتن (Cruithne) حدود ۷۷۰ سال دیگر به دور زمین قرار گیرد و به مدت ۵۰۰۰ سال در آن مدار بماند و به خواهر ماه تبدیل شود.

3. چاله‌های موجود در سطح ماه

سطح کره ماه پر از چاله‌هایی است که بر اثر برخورد اجرام آسمانی در بین ۴.۱ تا ۳.۸ میلیارد سال پیش ایجاد شده‌اند. این چاله‌ها به دلایل خاصی در طول زمان تغییر نکرده‌اند.

اولاً، کره ماه فعال زمین‌شناسی نیست و همینطور زلزله‌ها یا فعالیت‌های آتشفشانی در آن وجود ندارد که به تخریب سطح آن منجر شود.

دوم، ماه جو ندارد و به همین دلیل باد و باران در آن شکل نمی‌گیرد. به همین دلیل، چاله‌های روی سطح ماه در طول سال‌ها خیلی تغییر نکرده‌اند.

4. ماه کاملاً گرد نیست!

بر خلاف آنچه بسیاری از مردم فکر می‌کنند، ماه به شکل کامل گرد نیست و بیشتر شبیه یک تخم‌مرغ است. یکی از نکات جالب درباره ماه این است که مرکز آن، در وسطش واقع نشده و حدود دو کیلومتر از مرکز واقعی آن فاصله دارد.

دانشمندان می‌گویند احتمالاً هسته ماه داغ و به حالت مذاب است، درست مانند هسته زمین. اما اطلاعاتی که ناسا در سال 1999 جمع‌آوری کرد نشان می‌دهد که هسته ماه فقط 2 تا 4 درصد از جرم کل آن را تشکیل می‌دهد در حالی که هسته زمین حدود 30 درصد از جرم آن را به خود اختصاص داده است.

5. آیا ماه یک سیاره به حساب می‌آید؟

ماه بزرگ‌تر از سیاره پلوتو است و قطر آن حدود یک چهارم قطر زمین می‌باشد. دانشمندان معتقدند که ماه بیشتر شبیه به یک سیاره است و به همین دلیل زمین و ماه را به عنوان دو سیاره در کنار هم در نظر می‌گیرند.

این حالت به نام «دو سیاره» شناخته می‌شود. همچنین، پلوتو و قمرش به نام کارن (Charon) نیز مانند زمین و ماه، در دسته دو سیاره قرار می‌گیرند.

6. اثر ماه بر جزر و مدهای زمین

ماه به همراه خورشید تأثیر زیادی بر جزر و مدهای زمین دارد. نیروی گرانش ماه باعث می‌شود که آب‌های اقیانوس‌ها به سمت آن کشیده شوند. اوج جزر و مد دریا زمانی اتفاق می‌افتد که اقیانوس در سمتی از زمین قرار گیرد که به سمت ماه می‌چرخد.

یک اوج دیگر جزر و مد در طرف دیگر زمین نیز رخ می‌دهد؛ زیرا نیروی ماه بیشتر زمین را به سمت خودش می‌کشد تا آب را. بنابراین، جزر و مد به وقوع می‌پیوندد.

جزر و مدهای قوی در هنگام ماه جدید و ماه کامل به وجود می‌آیند؛ زیرا در این زمان خورشید، زمین و ماه در یک خط قرار می‌گیرند و زمانی که ماه در نزدیک‌ترین حالت به زمین خود می‌رسد، قوی‌ترین جزر و مدها رخ می‌دهد.

خفیف‌ترین جزر و مدها نیز در یک چهارم نخست و پایان هر ماه اتفاق می‌افتد. این کشش‌ها یک ویژگی جالب دیگر نیز دارند؛ هر سال مقداری از انرژی گردش زمین توسط ماه گرفته می‌شود و این باعث می‌شود که چرخش زمین به مقدار 1.5 میلی‌ثانیه در هر قرن کندتر شود.

7. ماه از زمین دور می‌شود

یکی دیگر از ویژگی‌های ماه این است که به تدریج از زمین دور می‌شود. هر سال ماه مقداری از انرژی چرخش زمین را می‌گیرد و از آن برای بزرگ‌تر کردن مدار خود استفاده می‌کند و به همین دلیل، قمر زمین هر سال تقریباً 3.8 سانتی‌متر از ما دورتر می‌شود.

محققان معتقدند که در زمان شکل‌گیری ماه، فاصله‌اش با زمین حدود 22 هزار و 530 کیلومتر بوده، اما اکنون این فاصله به حدود 385 هزار کیلومتر رسیده است.

بیشتر بخوانید: