چه زمانی به پیوند مغز استخوان نیاز داریم؟
پزشکان ممکن است برای بیماران با بیماری‌های سخت و مزمن، پیوند مغز استخوان را تجویز کنند. این بیماران معمولاً از بیماری‌های خونی بدخیم یا غیر بدخیم رنج می‌برند. از بیماری‌های بدخیم می‌توان به سرطان خون حاد و مزمن اشاره کرد. همچنین، بیماری‌هایی مانند میلوم متعدد که بر مغز استخوان تأثیر می‌گذارد اما بر خون اثر نمی‌گذارد، نیاز به پیوند دارند. همچنین، انواع لنفوم که به درمان‌های اولیه پاسخ نمی‌دهند یا دوباره عود می‌کنند، ممکن است با پیوند مغز استخوان درمان شوند. بیماری‌های خوش‌خیم مانند انواع تالاسمی که به تزریق مکرر خون نیاز دارند، و بیماری‌های نقص ایمنی در کودکان که ممکن است به پیوند مغز استخوان نیاز پیدا کنند، نیز از جمله مواردی هستند که به پیوند مغز استخوان نیاز دارند.
انواع پیوند مغز استخوان
شایع‌ترین انواع پیوند مغز استخوان:
1- پیوند «اتولوگ» autologous: در این نوع پیوند، بیمار بافت پیوندی (مغز استخوان) خود را دریافت می‌کند. در این روش، مغز استخوان بیمار خارج شده و تحت درمان با داروهای ضد سرطان قرار می‌گیرد تا سلول‌های بیماری‌زا کشته شوند. سپس این بافت منجمد و نگهداری می‌شود.
2- پیوند «سینژنیک» Syngeneic: در این روش، بیمار بافت پیوندی را از یک دوقلوی شبیه خود دریافت می‌کند. ابتدا با استفاده از داروهای ضد سرطان و به‌طور ممکن با شیمی‌درمانی، تمام مغز استخوان موجود در بدن بیمار را از بین می‌برند. سپس از مغز استخوان سالم دوقلوی مشابه، استفاده می‌شود.
3- پیوند «آلوژنیک» allogeneic: در این روش، بیمار بافت پیوندی را از شخص دیگری غیر از خود یا دوقلوی خود (مثل برادر، خواهر، یا والدین) دریافت می‌کند. این شخص باید از نظر سازگاری بافتی نزدیک به بیمار باشد.
شیمی درمانی یا پیوند مغز استخوان؟
- بسیاری از بیماری‌های سرطانی یا بدخیم خونی قبل از نیاز به پیوند مغز استخوان، به شیمی‌درمانی اولیه نیاز دارند.
- زمانی که بیمار تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرد، این درمان می‌تواند به بهبود وضعیت وی کمک کند و مشکلاتی مانند کم‌خونی و اختلالات در گلبول‌های سفید را کاهش دهد.
- معمولاً این بهبود موقتی است و در برخی از نوع‌های سرطان خون به درمان‌های بیشتری نیاز است که شامل شیمی‌درمانی‌های تکمیلی و نهایتاً پیوند مغز استخوان برای بهبود وضعیت بیمار می‌شود.
درصد موفقیت پیوند مغز استخوان چقدر است؟
موفقیت پیوند مغز استخوان بستگی به نوع بیماری، سن بیمار، نوع پیوند و مرحله بیماری دارد. بنابراین، مهم است که پزشکان بیماری‌های خونی و سرطان‌های خونی، بیماران خود را به موقع برای پیوند به مراکز مناسب ارجاع دهند.
شرایط اهداکنندگان پیوند مغز استخوان چیست؟
بهترین اهداکنندگان مغز استخوان، برادران و خواهران مشابه از نظر سازگاری با بیمار هستند. برای این امر، آزمایش‌های لازم انجام می‌شود. بعد از این‌ها، اهداکنندگان خویشاوندی که به احتمال زیاد در خانواده فرد بیمار وجود دارند، می‌توانند گزینه‌های مناسبی باشند. در مرحله بعد، اهداکنندگان غیرخویشوهری از بانک‌های سازگاری نسجی که در کشور ما و دیگر کشورها وجود دارند، مورد بررسی قرار می‌گیرند.
وجود دارد و از طریق جست‌وجو می‌توانند اهداکننده مناسب را معرفی کنند، راهکار بعدی خواهد بود.
پیوند مغز استخوان چگونه انجام می‌شود؟
پیوند مغز استخوان از حدود نیم‌قرن پیش در پزشکی جدید به وجود آمده است. این روش برای درمان بیمارانی که به سرطان خون مبتلا هستند یا بیماری‌های غیرسرطانی مانند تالاسمی و آنمی آپلاستیک به کار می‌رود. در این درمان، سلول‌های مغز استخوان اهداکننده‌ای سالم به بیمار منتقل می‌شود. این کار معمولاً با یک دوره درمانی مشخص برای آماده‌سازی بیمار انجام می‌شود.
امروزه بیشتر پیوندهای مربوط به بیماران سرطان خون از خون اهداکنندگان سالم صورت می‌گیرد. به این ترتیب که اهداکنندگان به دستگاهی مشابه دیالیز متصل می‌شوند تا سلول‌های مورد نیاز جداسازی شوند. این سلول‌ها در یک کیسه خاص جمع‌آوری و سپس از طریق رگ به بیمار منتقل می‌شود. سول‌ها در جریان خون به مغز استخوان می‌روند و در آنجا شروع به فعالیت کرده و سلول‌های ناسالم را با سلول‌های سالم جایگزین می‌کنند.
روش‌های پیوند مغز استخوان
روش‌های مختلفی برای پیوند مغز استخوان وجود دارد. یکی از این روش‌ها پیوند از مغز استخوان است، و دیگری پیوند از خون که امروزه بیشتر رایج است. همچنین پیوند سلول‌های بند ناف نوزادی نیز وجود دارد که برای بیماران جوان‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد. نوع خاصی از پیوند به نام نیمه‌سازگار هم وجود دارد که در حال حاضر در حال توسعه است و معمولاً بین اعضای خانواده انجام می‌شود، مثل والدین و فرزندان.
آیا برای اهداکننده پیوند مغز استخوان خطری وجود دارد؟
پیوند مغز استخوان برای اهداکننده خطری ندارد. تنها خطر این عمل بیهوشی مختصر در اتاق عمل است تا مغز استخوان برداشت و به بیمار منتقل شود. در روش پیوند سلول‌های مغز استخوان از طریق خون، اهداکننده به دستگاه متصل می‌شود، به طوری که از یک دست خون وارد دستگاه می‌شود و از دست دیگر خون به بدن بیمار تزریق می‌گردد. متخصصان دستگاه را طوری تنظیم می‌کنند که نوع خاصی از سلول‌های خونی را جداسازی کند.
اهدای پلاکت در برخی بیماران
بیماران پس از انجام شیمی‌درمانی و در زمان نیاز به پیوند، به پلاکت‌های اهداشده نیاز دارند. بهتر است که اهداکنندگان دارای گروه خونی مشابه بیمار باشند و همزمان باید غیرخویشاوند باشند و هیچ بیماری عفونی شناخته‌شده‌ای نداشته باشند. همچنین سن آنها باید مناسب باشد تا در هر بار بتوان از آنها پلاکت گرفت.
درمان با پیوند مغز استخوان چقدر موثر است؟
پیوند مغز استخوان به دو روش آلوژنیک (از اهداکننده‌ای دیگر به بیمار) و اتولوگ (از خود بیمار به خود او) انجام می‌شود. پیوند اتولوگ زمانی به کار می‌رود که بیمار تحت شیمی‌درمانی با دوز بالا قرار می‌گیرد و احتمال آسیب به مغز استخوان وجود دارد. در این حالت، سلول‌های مغز استخوان خود بیمار که قبلاً ذخیره شده‌اند، به او بازگردانده می‌شود تا در مغز استخوان جایگزینی کنند و تولید خون از سر گرفته شود. احتمال عود بیماری در پیوند اتولوگ بیشتر از آلوژنیک است و عوامل زیادی بر این ویژگی تاثیر دارند.
وضعیت ایران در زمینه پیوند مغز استخوان
خوشبختانه در کشور ما مراکز متعددی برای انجام پیوند مغز استخوان وجود دارد که از امکانات و تجهیزات خوبی برخوردارند. قدیمی‌ترین این مراکز، مرکز تحقیقات خون، سرطان و سلول‌های بنیادی در بیمارستان شریعتی است که به دانشگاه تهران وابسته است و امکانات مناسبی برای درمان بیماران ارائه می‌دهد. خوشحال‌کننده است که مردم ما حمایت خوبی از بیماران نیازمند پیوند مغز استخوان دارند و در سال‌های اخیر تعداد زیادی از داوطلبان برای اهدا ثبت‌نام کرده و آزمایش سازگاری بافتی (HLA) را انجام می‌دهند. این موضوع باعث امیدواری است و نیاز کشور به تأمین مغز استخوان از دیگر کشورها را کاهش می‌دهد.
همچنین بخوانید: