جشن آذرگان چیست؟
آذر روز، که در آذرماه برابر با 9 آذر است، به نام آذر یا اَتر (Atar) شناخته می‌شود. آذر، ایزد ویژه آتش‌هاست و به همین خاطر، جشن آذرگان به عنوان جشن آتش شناخته می‌شود تا این ایزد و عنصر مهم را گرامی بداریم.
یسنا صفحه 62، بند 9
نماز به تو ای آتش، ای بزرگ‌ترین آفریده اهورامزدا و شایسته ستایش!
در صفحه ۲۵۶ کتاب آثارالباقیه از ابوریحان بیرونی در مورد این جشن آمده است:
روز نهم آذر عید است و چون نام آذر در آن وجود دارد، به این روز آذر جشن می‌گویند. در این روز باید آتش روشن کرد و آن را جشن گرفت. زرتشت در این روز به زائران آتشکده‌ها توصیه کرده که مشاوره کنند و از آن بهره ببرند.
در فرهنگ جهانگیری، برهان قاطع، مروج الذهب مسعودی و المدخل فی صناعة احکام النجوم از کیا کوشیار ابن لبان، این جشن به نام آذرخش یاد شده است.
آیین‌های مردم ایران باستان در این جشن
مردم در جشن‌های آتش به روی بام‌ها آتش روشن می‌کردند و این روز را با شادی، پایکوبی، نیایش و پخت و پز خوراکی‌های ویژه جشن می‌گرفتند.
گذشتگان آذرگان را روزی خوش یمن می‌دانستند و برای بزرگداشت آن روز در خانه‌ها و بر بام‌ها آتش روشن می‌کردند، شادی می‌کردند و نیایش‌ها را می‌خواندند و سفره‌ای با خوراکی‌های مختلف می‌چیدند که آتشکده‌ها هم زیبا و آراسته می‌شدند.
در حین جشن، بر روی آتش چوب‌های خوش‌سوز و خوش‌بو می‌گذاشتند و با شروع فصل سرما، هر کس از آتشکده یک تکه آتش به خانه می‌برد و سعی می‌کردند که این آتش تا پایان زمستان خاموش نشود و آن را نشانه‌ای از امید و خوشبختی می‌دانستند.
این جشن برای ایرانیان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و مانند نوروز و مهرگان ارج زیادی داشت. در این روز آتشکده‌ها را آرایش کرده و مراسم ویژه‌ای در آنجا برگزار می‌کردند.
نظافت و پاکیزگی در این روز سنتی خوب بود، مانند کوتاه کردن ناخن و اصلاح مو. مردم معتقد بودند که در این روز مشاوره درباره مشکلات به نتایج خوبی می‌رسد.
آتش از زمان‌های قدیم تا به امروز مورد توجه تمام مردم جهان بوده و همه قوم‌ها به نوعی آن را ستایش کرده‌اند.
بیشتر بخوانید:
دانشمند آلمانی شفتلویتز (Sheftelwitz): در کتابش درباره آیین قدیم ایران و یهودیت اطلاعات مفیدی را ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که چگونه ملت‌های مختلف از هر نژادی آتش را می‌ستایند، از پیشرفته‌ترین کشورهای اروپا تا قبایل وحشی در آفریقا.
در نزد هندوان، آگنی (Agni) نام آتش و نام پروردگار آن است و در ریگ ودا و اوستای ایرانیان، پیشوای دینی هر دو گروه آریایی به نام اَتره ون (Athravan) شناخته می‌شود که به نماینده‌ای برای نگهداری آتش اشاره دارد.
همچنین در وستالیس (Westalis) در رم باستان دختری پاکدامن و متعهد از یک خانواده با شرافت وجود داشته است.
معبد وستا(Westa) دارای آتش مقدسی است که باید همیشه روشن بماند. نگهبان این آتش، شخصی بوده که وظیفه داشته 30 سال در پاکی و پرهیزگاری زندگی کند و نگذارد این آتش خاموش شود، زیرا آن را نشانه‌ای از قدرت دولت رم می‌دانسته‌اند.
زرتشتیان در هنگام دعا کردن به نور توجه ویژه‌ای دارند، زیرا می‌خواهند روح خود را به نور حقیقی و روشنایی خدا نزدیک کنند. آنها بر این باورند که با توجه به این نور، از دنیای مادی و تاریکی خلاص می‌شوند.
آتش‌های مقدس در جشن آذرگان
در جشن آذرگان، ۵ نوع آتش مقدس وجود دارد:
- آتش برزی سونگ (بلند سود) که در اجاق‌های خانوادگی و آتشگاه‌ها نگهداری می‌شود و نماد حرمت خانواده و قبیله است؛
- آتش وهو فریان، که حرارت طبیعی بدن انسان است و زنده ماندن او به آن بستگی دارد؛
- آتش اوروازشت، که در گیاهان و رستنی‌ها وجود دارد؛
- آتش وازشت، که به برق آسمان در زمان رعد اشاره دارد؛
- آتش سپی‌نشت، که در آسمان یا عرش خدا درخشان و پرشکوه است.
تقسیم‌بندی‌های دیگری هم درباره آتش وجود دارد که هر یک دارای فلسفه و باورهایی عمیق است.
زرتشتیان به پاکی آتش بسیار اهمیت می‌دهند و معتقدند دچار آلودگی نشود.
سه آتشکده بزرگ در ایران باستان نیز در مناطق زیر قرار داشته‌اند:
- آتش موبدان در فارس که توسط جمشید بنا شده بود؛
- آتش ارتشتاران در آذربایجان که کیخسرو آن را ساخته بود؛
- آتش کشاورزان که به دستور کِی‌گشتاسب ایجاد شده بود.